BERTLING ERNST AUGUST, rektor Gimnazjum Akademickiego
| < Poprzednie | Następne > |
ERNST AUGUST BERTLING (1 XII 1721 Osnabrück – 10 VIII 1769 Gdańsk), teolog, rektor Gimnazjum Akademickiego. Syn kaznodziei dworskiego, później ewangelickiego biskupa Osnabrück Rudolfa Bertlinga (1684–1730) i Kathariny Elisabeth Schwender. W latach 1741–1743 studiował na uniwersytecie w Jenie prawo, matematykę i filozofię, które ukończył w 1744 z tytułem venia legendi („wykładowcy”), po czym studiował teologię w Getyngdze (Göttingen). Od 1748 profesor na uniwersytecie w Helmstedt. Od 1750 był też w Helmstedt adiunktem superintendentury generalnej oraz predykantem w tamtejszym kościele św. Stefana.
W Gdańsku od 1755 jako rektor Gimnazjum Akademickiego i pastor kościoła św. Trójcy. Z okazji objęcia urzędów doczekał się utworu Johanna Balthasara Christiana Freislicha Auf ihr muntren Musensöhne. W latach 60. XVIII wieku zaproponował (niezrealizowaną) reformę Gimnazjum Akademickiego, polegającą na rozszerzeniu zajęć filologicznych. Pozostawał pod wpływem filozofa Christiana Wolffa i jego koncepcji godzenia myśli racjonalistycznej z objawieniem. Ortodoksyjny luteranin, w wygłaszanych kazaniach bronił luteranizmu przed katolicyzmem i kalwinizmem, krytykował m.in. papiestwo (Unterricht vom päpstlichen Jubeljahr, 1749) oraz ogłoszony na rok 1750 katolicki jubileusz, a w kalwinizmie m.in. pajonizm. W jednym z pierwszych kazań wygłoszonych w Gdańsku w 1754 nazwał papieża jednym z dwóch antychrystów (drugim miał być sułtan turecki). Z tego powodu jego przeciwnicy zażądali od króla polskiego Augusta III usunięcia go z urzędu rektorskiego, do czego nie doszło po interwencji Rady Miejskiej. W następnych wystąpieniach zmuszony był złagodzić swoje opinie. Stanowisko rektora piastował do śmierci, był ostatni z rektorów, który brał czynny udział w polemikach teologicznych. Słynął z długich, często godzinnych, kazań, ale jako dobry mówca był chętnie słuchany. W 1758 był autorem programu hucznych obchodów 200-lecia Gimnazjum Akademickiego.
Zaprzyjaźniony z Justusem Möserem, konserwatywnym myślicielem, prowadził z nim obszerną korespondencję dotyczącą filozofii i teologii. Drukiem ukazało się kilka jego kazań, m.in. wygłoszone 7 IX 1764 z okazji wyboru króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zachowało się kilka kantat napisanych z okazji jego urodzin (1758–1761, dedykowane mu przez Danziger Calendechor i Danziger Musen–Chor).
Od 1749 był żonaty z Marią Dorothą (4 VII 1727 Hildesheim – pogrzeb 13 VIII 1788 Gdańsk), córką Möbiusa Sprengera. Dochowali się kilkorga dzieci. Najstarszy syn, Ernst August (31 VIII 1751 – kwiecień 1775), w 1769 był uczniem najwyższej klasy (primy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, zmarł jako student (od 1772) prawa uniwersytetu w Getyndze (Göttingen), gdzie studiował dzięki uzyskanemu stypendium Johanna Gotffrieda Diesseldorfa i (w 1773) stypendium, ustanowionego w 1683 gdańszczankę, Marię Wieder z domu Treschenberg, a zawiadywanego przez Radę Miejską Gdańska; Carl Friedrich Theodor był pastorem w Gdańsku; córka Carolina Renata (około 1766 Gdańsk – pogrzeb 25 X 1793 Gdańsk) była panną.
Pochowany 31 VIII 1769 w kościele św. Trójcy pod płytą nr 13 (73).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 347.
Kotarski Edmund, Fundacje stypendialne w dawnym Gdańsku, w: Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. Edward Opaliński i Tomasz Wiślicz, Warszawa 2000, s. 112.
Rühle Siegfried, Die Stipendiaten des Diesseldorfichen Stipendiums, „Danziger Familiengeschichtliche Beiträge“ Bd. 1, Danzig 1929, s. 55.
