Wystawiony przez Winrycha Kniprode dokument odnawiający przywilej lokacyjny dla Głównego Miasta Gdańska, 1378
Południowa część Głównego Miasta
, ob. reprezentacyjna dzielnica hist. q Śródmieścia. Po q rzezi Gd. w 1308 i zniszczeniu miasta na prawie lubeckim (q Stare Miasto), od końca lat 20. XIV w. miejsce odradzania się życia miejskiego. Zajmowało obszar między Podwalem Staromiejskim i q Targiem Drzewnym na płn. a q Starym Przedmieściem (do Podwala Przedmiejskiego) na płd., na wsch. dochodząc do q Motławy, na zach. obejmując odcinki ob. Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Początkowe nazwy: Nowe Miasto (nova civitas – 1345, nuwe stad – 1379), Nowy Gd. (1402 – nüwe Danczk, neye Gdanczk, Neudanzig), zostały wyparte przez nazwę Prawe Miasto (1406 rechte stat, nast. systematycznie Rechtstadt, 1635 Prawe Miasto), w znaczeniuPrawne (Prawe), dysponujące prawem miejskim (w opozycji do innych gd. miast: Starego Miasta, q Młodego Miasta, q Osieka, nieposiadających pełnych praw samorządowych).Obecna nazwa urzędowa, obowiązująca od 1949, jest tłumaczeniem późniejszego łac. principalis civitas (po raz pierwszy 1526) lub primaria civitas (1584). Najstarsze osadnictwo Gł. M. (ślady odkryte pod q Ratuszem Gł. M.), sięgające X w., w 2. poł. XX w. utożsamiane było pocz. z najstarszym miastem na prawie lubeckim. Badania archeol. przeł. XX/XXI w. dowiodły, że osadnictwo było niewielkie przestrzennie, nie dochodziło do Motławy i nie przekraczało ob. q ul. Chlebnickiej. Nauka powróciła tym samym do opinii wcześniejszych badaczy o lokalizacji miasta na prawie lubeckim na Starym Mieście. Za rządów Krzyżaków jako nowe gd. miasto ok. 1342 otrzymało q prawo chełmińskie. Sieć ulic: q Długa (1331 longa platea), q Ogarna (1336 platea braseatorum = Browarnicza, 1378 platea canum, niem. Hundegasse = Psia), q św. Ducha (1336 platea sancti spiritus niem. hiligegeistgasse = Heilige-Geist-Gasse), Chlebnicka (1337), z której 1449 wydzieliła się q Piwna (Jopengasse = Jopejska, od q piwa jopejskiego), Świętojańska (139 platea sancti Johannis, niem. Johannisgasse), Mariacka (1353 platea dominae Mariae, niem. fruengasse = = Frauengasse), q Szeroka (1354 ampla platea, niem. brede gasse = Breitgasse) itp. Od 1343 otaczane q fortyfikacjami, po części zachowanymi, obejmującymi ponad 1,5 km murów z 22 q basztami i 17 q bramami. Na pow. 35 ha było 1378–79 aż 1396 zabudowanych posesji, w 1573 – 1761, 1843 – 2098, 1927 – 1699 (spadek). Obecnie stoi niewiele ponad 400 kamieniczek. Liczba mieszkańców w 1400 wynosiła 10–12 tys., 1500 – ok. 26 tys., 1880 – ponad 22 tys., ob. nie przekracza 6 tys. Po q buncie mieszczan gd. w 1416 podzielone zostało na 4 q kwartały. Dzielnica uległa 1945 zniszczeniu w 95%. Rozpoczęta 1948 odbudowa zespołu urbanistycznego nie została dokończona. Planuje się odtworzenie kolejnych ok. 200 kamieniczek. Najważniejsze budowle-zabytki: Ratusz Gł. M., q Wielka Zbrojownia, q Dwór Artusa z q fontanną Neptuna, q Dom Uphagena; kośc.: q św. Mikołaja, q NMP, q św. Jana, q Kaplica Królewska; bramy: q Wyżynna, q Złota (Długouliczna) z przedbramiem ul. Długiej oraz zespół bram wodnych q Długiego Pobrzeża (ściśle: Nabrzeża – pons longus, Lange Brücke) z q Żurawiem i q Bramą Zieloną. Ciąg ul. Długiej i Długiego Targu z przedłużeniem na Długie Ogrody (tzw. q Droga Królewska) uznano za najbardziej monumentalną oś urbanistyczną europejskiego średniowiecza.
AJ
