CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO
| < Poprzednie | Następne > |
CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO. Obecnie Centralny Cmentarz Komunalny nr 1 we Wrzeszczu (1928 Dritter Marien-Kirchhof, 1942 Zentralfriedhof), przy ul. Srebrniki 12, położony w leśnej dolinie pomiędzy Brętowem, Strzyżą Górną i Jaśkową Doliną (Jäschkentaler Wald), zajmuje 27,91 ha.
Powstał jako III Cmentarz Najświętszej Marii Panny. Teren wyznaczono w 1924, prace ziemne rozpoczęto w 1925, pierwszy etap ukończono w grudniu tegoż roku, 26 XI 1928 poświęcono kaplicę cmentarną. Od 1937 (po rozbudowie) cmentarz komunalny dla Gdańska. Wytyczono wówczas główną aleję i zaprojektowano układ całego założenia. Specyfiką jest górzysto-leśne położenie z częściowo tarasowym układem nagrobków. Główna aleja wykorzystywana była do wieców i nocnych pochodów członków NSDAP. 4 IX 1939 (według kapelmistrza Schleswiga-Holsteina Willi Auricha) pochowano tu 17 członków oddziału Heimwehry, poległych podczas szturmu na Westerplatte, dzień później kolejnych 20 z tej samej jednostki i sześciu żołnierzy Kompanii Szturmowej; 16 VII 1942 w zbiorowej mogile kilkadziesiąt ofiar angielskiego nalotu bombowego z 11 lipca. Według planów niemieckich po zakończeniu wojny miał tu powstać cmentarz wojenny. Do formowania położonych wyżej tarasów wykorzystywano jeńców wojennych z obozu na terenie Siódmego Dworu. Na początku lat 40. XX wieku urządzono teren przy głównej bramie, z podjazdem i dwoma budynkami administracyjnymi (obecnie kostnica i kaplica oraz kwiaciarnia). Od lutego 1945 pochowano tu kilkuset żołnierzy niemieckich, poległych walkach i zmarłych od ran, po zajęciu Gdańska przez Armię Czerwoną dalszych, a także zabitych z ludności cywilnej.
Po 1945 niemieckie groby zlikwidowano, wykorzystując je na nowe kwatery, założono liczącą kilkadziesiąt kwater Aleję Zasłużonych (między innymi spoczęli w niej pierwszy polski prezydent Gdańska Franciszek Kotus-Jankowski, Stanisław Sołdek, członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej, kombatanci wojny domowej w Hiszpanii, oficerowie Ludowego Wojska Polskiego). We wspólnej mogile pochowano 58 żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego poległych w roku 1945 w walkach o Gdańsk. W latach 60. XX wieku i około 1979 obszar cmentarza powiększano. Do końca lat 70. XX wieku (do czasu otwarcia cmentarza Łostowickiego) był główną nekropolią Gdańska. W latach 60.–70. XX wieku chowano tu szczątki ekshumowane z likwidowanych gdańskich poniemieckich cmentarzy.
Z polecenia ówczesnych władz pochowano na nim potajemnie ofiary Grudnia ’70, co upamiętnia dziś wysoki krzyż w głównej alei. Na cmentarzu spoczywają między innymi Ignacy Adamczewski, Lech Bądkowski, Józef Czyżewski (prochy złożone w 1957, po ekshumacji z cmentarza św. Mikołaja), Franciszek Duszeńko, Klemens Gniech, Janina Jarzynówna-Sobczak, Zdzisław Kieturakis, Dariusz Kobzdej, Marian Pelczar, Alina Pienkowska, Marian Seredyński, Izabella Trojanowska, Ernst Eduard Bonstedt i jego żona (prochy ekshumowane w 2001 z cmentarza w Jankowie).
Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 20. XX wieku, większość z czasów po 1945 (wiele wykonanych z wtórnie użytych kamiennych elementów nagrobków). 3 XI 1997 nad cmentarzem przeszła trąba powietrzna, niszcząc zwłaszcza Aleję Zasłużonych i wiele grobów. W 2002 po północno-zachodniej stronie powstało krematorium wraz z kaplicą.
W 2018 z inicjatywy Klubu Wysokogórskiego odsłonięto symboliczny nagrobek pamięci 10 alpinistów z Trójmiasta, którzy pozostali w górach na zawsze. W kształcie góry o trzech szczytach, z imiennymi tabliczkami, autorstwa Marka Ciszkowskiego. Do 2018 pochowano tu szacunkowo 69.000 osób.
