BREYN JOHANN PHILIPP, lekarz, przyrodnik
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN PHILIPP BREYN (Brayne, Brein; 5 VIII 1680 Gdańsk – 12 XII 1764 Gdańsk), lekarz, przyrodnik. Syn Jacoba Breyna i Sarah, córki gdańskiego medaliera i grawera Gerarda Rogge. Absolwent Gimnazjum Akademickiego, studiował od 1698 na uniwersytecie w Lejdzie, od roku 1702 doktor medycyny.
W latach 1703–1704 odbył podróż edukacyjną po Europie (rok w Londynie i Oksfordzie, następnie Portugalia, Hiszpania, Włochy, Austria, Saksonia i Niemcy). W Gdańsku podjął praktykę lekarską, z czasem zarzuconą.
Dzięki kontaktom, głównie z holenderskimi znajomymi handlujących z Holenderskimi Indiami Wschodnimi, Japonią i Południową Afryką, przy domu przy Brabanku (ul. Stara Stocznia 7) – wniesionym w posagu przez poślubioną 7 IX 1707 w kościele św. Elżbiety Constantię (1687–1742), córkę ławnika Heinricha Ludewiga – założył ogród botaniczny wybranych roślin. Według późniejszego spisu rosły w nim krzewy ananasowe (118 sztuk), drzewa figowe, kawowe i oleandru, były także akacje, drzewka granatu, drzewo kamforowe z Japonii i cynamonowe z Cejlonu, oraz wiele roślin leczniczych. Urządził tam także grotę, fontannę i naturalnej wielkości posągi Flory i Apollina. Gromadził również zbiory mineralogiczne, w tym bursztyny i paleontologiczne. W rodzinnym domu przy Langgasse (ul. Długa 30) (który wyremontował i przebudował fasadę) zgromadził pokaźną bibliotekę i kolekcję ponad 1000 numizmatów, którą odziedziczył po matce. Z
W 1739 wydał reedycje dzieł ojca Prodromi fasculi rariorum plantarum Primus et secundus, uzupełnione o własne artykuły (o ojcu i krzewie noszącym jego imię) oraz dodatkowe ilustracje. Publikował prace dotyczące fauny i flory epok geologicznych czy o czerwcu polskim (Die Cocco polonico opera, 1731, 1733, 1750). Od 21 IV 1703 był członkiem Królewskiego Towarzystwa „The Royal Society” w Londynie, od 1715 był także członkiem Académie française i niemieckiej Leopoldyny, należał również do pierwszych gdańskich towarzystw naukowych (między innymi Societas Litteraria (1721-1727), był jednym z założycieli Towarzystwa Przyrodniczego(1743). Z innych jego publikacji największym zainteresowaniem, zwłaszcza u Anglików, cieszył się album flory Południowej Afryki.
Ojciec ośmiorga dzieci: zmarłych młodo synów Johanna Heinricha (1715–1740), studenta medycyny i Philippa Jacoba (1722–1733), dwóch zmarłych we wczesnym dzieciństwie córek oraz Constantii Philippiny (ur. 1708), od 26 I 1736 żony późniejszego burmistrza Friedricha Reygera, od 22 V 1758 żony Gabriela Schumanna, Johanny Henrietty (1714-1797), od ślubu w kościele św. Piotra i Pawła 12 IX 1765 żony lekarza Petera Castella (zm. 1799), Florentiny Charlotty (1719-1756), od 21 V 1749 pierwszej żony późniejszego rajcy Johanna Heinricha Soermannsa (1722–1775) ( Wilhelm Ernst Friedrich Soermanns) i Anne Renate. Żona Constantia zadbała o wykształcenie córek, między innymi muzyczne i plastyczne. Trzy z córek były autorkami kolorowych ilustracji do dzieł przyrodniczych ojca: Anna Renata wykonała 93 ilustracje, Johanna Henrietta – 76, Constantia Philippina – 20. Rodzinną kamienicę przy Langgasse (ul. Długa 30) odziedziczyła córką Johanna Henrietta, która wniosła ją mężowi, lekarzowi Peterowi Casstelowi.
Pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny, w grobie zakupionym 26 IV 1718 (spoczęła tu także jego żona, teść Heinrich Ludewig, syn Philipp Jacob, córki Florentina Charlotta, Anna Renata, Johanna Henrietta i Peter Castelii). Zachowała się płyta nagrobna.
W 1765 Peter Castelii wystawił kolekcję muzealną i bibliotekę teścia na licytację, część nabyła caryca Rosji Katarzyna II, część księgozbioru nabył pastor kościoła św. Elżbiety Christian Gottlieb von Duisburg i w 1798 odsprzedał bibliotece książęcej w Gotha. {
Bibliografia:
Carstenn Eduard, Seylers Georg Daniel, Versuch einer Poetischen Reise-Beschreibung. A. 1744, Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins, 25/1, 1926.
Kurkowa Alicja, Breyne Jan Filip, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, Gdańsk 1993, s. 163-164.
Roob Helmut, Hopf Cornelia, Jacob und Johann Philipp Breyne. Einleitung. Zwei Danziger Botaniker im 17. und 18. Jahrhundert, Veröffentlichungen der Forschungsbibliothek Gotha, H. 27, 1988.
Starek Elżbieta, Kotłowski Grzegorz, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Płyty nagrobne Bazyliki Mariackiej, Pelplin 2021, s. 10-16.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 1.
