KRZYŻOWNIKI
| < Poprzednie | Następne > |
KRZYŻOWNIKI (Schidlitzer Mühle, Tempelburg), obecnie w dzielnicy Gdańsk- Siedlce, w sąsiedztwie Emaus, od zachodu sąsiaduje z obecnym skrzyżowaniem ulic Nowolipie, Łostowicka i Kartuska (między innymi w miejscu, gdzie od tej ostatniej do 2010 odchodziła zachodnia część ul. Struga, nazwana tak od dawnego koryta Potoku Siedleckiego – An der Bäk (Nad Strugą)).
Początkowy osada młyńska przy zachodniej granicy Siedlec, wzmiankowany około 1400 roku, następnie samodzielna osada. Z nadania Krzyżaków od 1445 większość posiadłości stanowiła własność gdańskiej patrycjuszowskiej rodziny Bocków. Od 1520 znajdowała się ona w posiadaniu ławnika (1504) i rajcy (1507) oraz sędziego (1525) gdańskiego Dietharda Brandesa (około 1470 Lubeka – 2 X 1528 Gdańsk) i jego potomków: syna, burmistrza gdańskiego w latach 1548–1577 Johanna Brandesa; wnuka, burmistrza Gdańska w okresie 1592–1611 Gerharda Brandesa, następnie syna tego ostatniego, ławnika gdańskiego (1615) Johanna (7 XI 1580 Gdańsk – 21 XI 1648 Gdańsk), wnuka Johanna (20 IX 1620 Gdańsk – 10 II 1672 Gdańsk), i prawnuka, ławnika (1700) Johanna Gerharda (2 V 1664 Gdańsk – 8 VIII 1709 Gdańsk), właścicieli między innymi także Świbna i Przegaliny. Brandesowie urządzili tu swoją podmiejską rezydencję z obronnym dworem i budynkami gospodarczymi otoczonymi fosą, z dużym ogrodem z trzema stawami, fontannami, zwierzyńcem i specjalnie założonym labiryntem. Według relacji Mártona Csombora z 1618 "labirynt był tak urządzony, że wszedłszy doń bez nici lub podobnej pomocy, nie znajdziesz wyjścia przez dwie godziny". Przy trakcie drożnym funkcjonowała karczma. Za czasów ławnika Johanna, w lipcu 1623 gościł we dworze król polski Zygmunt III Waza.
Inną część nabył w 1600 burmistrz Daniel Czirenberg (zmarł tu na zarazę w 1602), po nim w 1. połowie XVII wieku posiadał ją burmistrz Elert von Bobart. Po Brandesach Krzyżowniki posiadała rodzina Schwartzwaldów, od 1763 było tu miejsce zebrań loży Pod Trzema Pionami ( wolnomularstwo).
W 1. połowie XIX wieku majątek trzymała rodzina Rotzoll: Christian Friedrich, Gottlieb Andreas Rotzoll – także dzierżawca Trzech Lip – oraz jego syn Gottfried Friedrich Hermann.
W 1536 władze Gdańska podjęły decyzję o doprowadzeniu do miasta wody pitnej z jeziora Jasień, spływającej Potokiem Siedleckim, a od stawu znajdującego się w Krzyżownikach młyna (zniszczonego w okresie wojen napoleońskich) podziemnym drewnianym rurociągiem (wzdłuż obecnej ul. Kartuskiej, Nowych Ogrodów do zlokalizowanego na obecnym Targu Siennym Kunsztu Wodnego. Obszar włączony w granice administracyjne Gdańska od 15 VIII 1933.
Od 1883 w dawnym dworze (ul. Kartuska 245) i w jego dawnej oficynie (ul. Katruska 245a) działał Provinzial-Erziehungsanstalt Tempelburg ( Państwowy Zakład Wychowawczy). Zlikwidowano ogród, jeszcze w 1879 określany jako "znakomicie uprawiany", zasypano dwa stawy (trzeci, największy, przestał istnieć po 1978). Od około 1935 w dworze działała rejonowa szkoła powszechna (Bezirksschule Danzig-Tempelburg), od 1945 – szkoła podstawowa, od 1948 w części obiektu rozpoczęło działalność VIII Liceum Ogólnokształcące (LO). Po przeniesieniu VIII LO w 1971 do obiektu przy ul. Kartuskiej 128, od 1972 znajdowały się tu koszary ZOMO, następnie siedziba policji i do 2004 (ul. Kartuska 245B) Zespół Szkół Poligraficznych i Ogólnokształcących (wcześniej Liceum Księgarskie i XVII LO), następnie prywatna szkoła i schronisko młodzieżowe.
