DWORZEC GDAŃSK GŁÓWNY
| < Poprzednie | Następne > |
DWORZEC GDAŃSK GŁÓWNY (Danzig Hbf., Dworzec Centralny), obecnie ul. Podwale Grodzkie. Powstał na terenach udostępnionych po niwelacji (od roku 1893) części miejskich obwarowań. Na jego budowę wyasygnowano 5 mln marek. Budowę rozpoczęto w roku 1896, 28 X 1900 oddano do użytku część główną, tzw. Empfangsgebäude (budynek powitalny); uroczyste otwarcie całości nastąpiło 30 października tegoż roku (pierwszy pociąg odszedł do Tczewa). Budynek, nawiązujący do gdańskiego neorenesansu, zaprojektowali Alexander Rüdell i Paul Thoemer w Ministerstwie Robót Publicznych w Berlinie, wykonaniem rysunków roboczych i budową kierował gdański architekt Georg Cuny, wykonała firma Hermanna Prochnowa. Bryła dworca składała się z centralnej części z wielką halą, przylegającego skrzydła północnego oraz mniejszego skrzydła południowego i wieży zegarowej w narożniku między halą a skrzydłem południowym. Takie rozwiązanie przestrzenne zastosowano w wielu budynkach dworców, realizowanych w tym czasie według koncepcji A. Rüdella. Podobne dworce, z halą oświetloną półokrągłymi oknami i z wieżą, powstały w Krefeld, Colmar, Bad Homburg, Wiesbaden, Metz, Stralsundzie. Nadano im historyzujące formy: neogotyckie, neorenesansowe, neobarokowe lub łączące detale różnych stylów.
Dworzec gdański otrzymał elewację z czerwonej cegły zestawionej z jasnym piaskowcem w sposób charakterystyczny dla niderlandzkiego manieryzmu, dominującego w gdańskiej architekturze na przełomie XVI i XVII wieku. Na dworcowej wieży (wysokość 48 m), spełniającej początkowo funkcję wieży ciśnień dla dworcowych instalacji wodociągowych, z napędzanym elektrycznie zegarem (o średnicy tarcz 3,25 m), powstał pokryty miedzianą blachą hełm, będący wariacją na temat zwieńczenia wieży pobliskiego kościoła św. Katarzyny. Dachy głównej hali pokryto dachówką glazurowaną na kolor ciemnoniebieski, a cokoły wykonano ze śląskiego granitu. Bryłę dworca udekorowano licznymi wieżyczkami, lukarnami, szczytami i szczycikami. W budynku głównym znajdowała się duża hala pasażerska (westybul) z okienkami kasowymi; w południowym skrzydle znajdowały się m.in. przechowalnie bagażu, biuro rzeczy znalezionych, pokoje policjantów i portierów, kilka pomieszczeń przeznaczonych dla księcia – rezydującego we Wrzeszczu następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego ( Friedrich Wilhelm Victor Hohenzollern); w skrzydle północnym znajdowały się poczekalnie (wspólna dla klas 1. i 2., osobna dla 3. i 4. klasy, oddzielna dla samotnie podróżujących pań), umywalnie, toalety i bufet. Poczekalnie były dostępne z korytarzy umieszczonych od strony miasta i od strony peronów. Od strony północnej znajdowały się pomieszczenia zajmowane przez kolejarzy i telegrafistów. Korytarze przy poczekalniach w północnej części budynku przykryto sklepieniami krzyżowymi, a reprezentacyjny charakter przedsionka poczekalni książęcej podkreślono sklepieniem gwiaździstym. Także główna hala otrzymała sklepienie o tradycyjnej formie kolebki z gurtami i lunetami, lecz z zastosowaniem nowoczesnej wówczas konstrukcji ze stalowej siatki obrzuconej tynkiem. W 1902 roku oddano do użytku przy północno-wschodnim narożniku dworca budynek kas podmiejskich (obecnie obiekt barowo-kawiarniany). Część południowego zespołu dworcowego stanowiły budynki poczty i przesyłek ekspresowych oraz wybudowany w latach 1905–1910 gmach biurowo-mieszkalny Eisenbahndirektion (obecnie Central Hotel). Budowa dworca wywarła istotny wpływ na zagospodarowanie okolicy, wzrosła atrakcyjność okolicznych działek budowlanych (szczególnie dla branży hotelarskiej, hotele). Szybko okazało się, że budynek nie do końca spełnia wymogi rosnącego ruchu pasażerskiego. Brakowało przede wszystkim jadalni. W 1914 roku przebudowano dworzec według projektu A. Rüdella, powiększając północne pomieszczenia. Powstała duża, rozjaśniona od góry świetlikami sala telegrafu i kwadratowa jadalnia z przeszkloną kopułą 7-metrowej średnicy. W okresie II Wolnego Miasta Gdańska zarządzanie całym kompleksem dworcowym przejęły Polskie Koleje Państwowe (zob. Dyrekcja Kolei).
Podpalony w marcu 1945 roku; odbudowany z pominięciem spadzistych dachów nad skrzydłem północnym, zawierającym dawniej poczekalnie (obecnie restauracje i przestrzeń handlowa). W październiku 1947 w informacji dworcowej uruchomiono pierwszy w Gdańsku po zakończeniu II wojny światowej publiczny telefon. 21 XII 1949 uruchomiono ogrzewaną Izbę Dworcową dla Kobiet i Dzieci, w marcu 1950 otwarto świetlicę dworcową dla młodzieży (pierwszą w województwie). W dniach 11-12 XII 1954 przeprowadzono na dworcu milicyjną akcję przeciwko zakłócającym spokój (głównie pijących alkohol), po czym 13 grudnia hala dworcowa zamieniona została w salę sądową, otwartą dla publiczności (zasądzano kary grzywny). W 1955 przed wejściem ustawiono tablicę, w której umieszczano zdjęcia osób nadużywających alkoholu i chuliganów, z odpowiednim opisem i podaniem dokładnych danych personalnych. 15 IV 1956 otwarto dworcową restaurację (na 120 osób), kawiarnię (na 36 osób) i bar piwny.
Na początku lat 60. XX wieku planowano wyburzenie starej i wzniesienie nowej dworcowej zabudowy, zgodnej z architekturą swoich czasów. Plany odrzucono. 7 III 1961 oddano do użytku zmodernizowany budynek dworca podmiejskiego (projekt wnętrz: inż. Jerzy Szczepański i Andrzej Jagodziński z gdańskiego Biura Projektów Budownictwa Komunalnego). Po dwuletnich pracach modernizacyjnych 1 VI 1964 oddano do użytku wyremontowany gmach główny (projekt tych samych autorów; 27 VI 1962 oddano do użytku hall dworca, od końca grudnia 1962 do 8 VII 1963 trwały prace w małym holu - w pomieszczeniach przeznaczonych na zakład fryzjerski i w pomieszczeniach sanitarnych w podziemiach - jako ostatnią część oddano wyremontowane podziemne przejścia na perony pociągów dalekobieżnych, kładąc posadzkę z granitu i okładając ściany granitem szlifowanym z umieszczonymi w nich gablotami). Już po otwarciu, 20 VI 1964 oddano do użytku restaurację WARS-u i kawiarnię.
W październiku 1963 zainstalowano neonowe napisy „Dworzec Gdańsk Główny” i „Dworzec Kolei Elektrycznej’. W pierwszej połowie 1964 halę główną wyłożono okładziną marmurową, przebudowano restaurację, w grudniu 1964 na frontonie gmachu dworcowego (od ul. Podwale Grodzkie) umieszczono dwa wyrzeźbione w piaskowcu, według projektu Leszka Weroczego, herby Polski (140 x 180 cm, waga 900 kg) i poniżej Gdańska (80 x 100 cm, waga 500 kg). Wraz z budową tunelu w październiku 1965 przygotowano wyasfaltowany przydworcowy parking na 32 samochody. W 1990 roku wybetonowano ścianę oporową od strony ul. 3 Maja by umożliwić budowę nowego peronu dla pociągów dalekobieżnych.
W 1992 roku budynek dworca ponownie poddano generalnemu remontowi (według projektu Andrzeja Pazdeja i Ryszarda Szczęsnego): odświeżono fasady, hala recepcyjna otrzymała antresolę, powstał pasaż handlowy. 31 VIII 1993, po kolejnym remoncie, oddano do użytku część z otwartą dzień wcześniej pierwszą w Gdańsku restauracją McDonalds, 15 XII 1995 halę z antresolą. W czerwcu 2000 roku uruchomiono monitoring (z 16 kamer) najważniejszych miejsc. Między 15 I a 16 III 2013 roku antresolę wyburzono, przywracając jednoprzestrzenny i otwarty układ hali. Wyburzanie poprzedził 15 XII 2012 happening Burzenie antresoli (na Facebooku powstała strona „Żegnaj, antresolo”), podczas którego mieszkańcy miasta mogli (korzystając z dostarczonej przez organizatorów odzieży ochronnej i narzędzi) rozpocząć rozbiórkę.
Współcześnie dworzec ten jest największą pasażerską stacją kolejową w Gdańsku; obsługuje połączenia krajowe i międzynarodowe, była także stacją początkową linii Szybkiej Kolei Miejskiej (SKM) do stacji Gdańsk-Nowy Port (zawieszonej w czerwcu 2005 roku). Posiada pięć zadaszonych (na większości odcinków) peronów, w tym dwa tzw. wyspowe. Peron 1. służy do przyjmowania pociągów z zachodniej części kraju i odprawiania pociągów w kierunku Tczewa (oddany do użytku 23 VIII 1992 po uprzednim „podcięciu” skarpy i wybudowaniu muru oporowego od strony ul. 3 Maja). Peron 2. (dysponujący pomieszczeniem dyżurnego ruchu) przyjmuje pociągi z kierunku Tczewa, kończące bieg w Gdyni lub zmierzające na zachód (w latach 1992-1993 przedłużono dachową wiatę o 5 segmentów, wybudowano towarowy tunel i windę towarową, w 2017-2018 dach rozebrano i wybudowano nowy). Kolejne perony od roku 1951 służą do obsługi SKM. W wypadku peronu 3. jego krawędź (od peronu 2.) przeznaczona była początkowo dla pociągów SKM przejeżdżających przez Gdańsk (z i do Tczewa); w latach 2013–2014 peron przebudowano ze względu na powstanie nowego przystanku SKM Gdańsk-Śródmieście przy ul. Armii Krajowej. Perony 4. i 5. obsługują pociągi SKM kończące i rozpoczynające bieg w Gdańsku (peron 5. wykorzystywany był wcześniej do obsługi linii do Nowego Portu).
Dworzec dysponuje dwoma przejściami podziemnymi: krótszym, łączącym hale dworca z peronami 1. i 2., oraz dłuższym (z punktami handlowymi), łączącym wszystkie perony, prowadzącym ( schodami ruchomymi) do dworca autobusowego i przystanków tramwajowych na ul. 3 Maja oraz do przystanków tramwajowych na ul. Podwale Grodzkie ( tunel przy dworcu Gdańsk Główny). W byłym budynku Kasy Kolei Podmiejskiej od 31 III 2001 roku funkcjonuje restauracja KFC.
W 1940 roku pod peronem nr 3 wybudowano żelbetonowy schron dla pracowników kolei i podróżnych (podzielony na kilka sekcji, oddzielonych żelbetonowymi przegrodami; powierzchnia całkowita: 413 m², powierzchnia użytkowa: 342 m², norma powierzchni na osobę: 0,8 m² – w sumie dla 428 osób, grubość stropu: 1 m i warstwa ziemi, grubość ścian: 0,6 m, wysokość pomieszczeń: 2 m, szerokość pomieszczeń: 2,2 m). Przetrwał bez uszkodzeń do roku 2013, kiedy wyburzono większość schronu (pozostawiając około 30%) w związku z przebudową peronu i przedłużeniem torów na potrzeby powstającego przystanku Gdańsk-Śródmieście. Oryginalne wyposażenie z lat II wojny światowej przekazano do Muzeum II Wojny Światowej.
