OGRÓD STRZELECKI I DOM STRZELECKI IM. FRYDERYKA WILHELMA
| < Poprzednie | Następne > |
OGRÓD STRZELECKI I DOM STRZELECKI IM. FRIEDRICHA WILHELMA (Friedrich-Wilhelm-Schützenhaus) przy Promenade 7 (ul. 3 Maja) (bezpośrednio na południe od byłej Szkoły Wojennej (obecnie Urząd Pracy i wydziały Urzędu Miejskiego przy ul. 3 Maja 9). Ogród założony przez Bractwo Strzeleckie św. Jerzego. 4–10 III 1487 Hans Glottau, budowniczy Dworu Bractwa św. Jerzego, posadził na Grodzisku 18 lip i 14 dębów, pod którymi ustawiono 3 beczki połączone miedzianymi rurami zbierającymi wodę deszczową, służącą do podlewania. Był to najstarszy gdański ogród publiczny. Do połowy XVI wieku własność bractw strzeleckich św. Jerzego i Bractwa św. Erazma, od roku 1637 do końca XVIII wieku Towarzystwa Strzeleckiego Strzelców z Broni Palnej i Bractwa św. Erazma. Początkowo ogród bez ściśle określonego planu, od XVI wieku w charakterystycznym, trapezoidalnym kształcie, w prawie niezmienionej formie funkcjonował do roku 1945. Służył do ćwiczeń strzeleckich, początkowo z łuku i kuszy, później także z broni palnej, na potrzeby ćwiczeń z bronią palną w 1601 zbudowano krytą strzelnicę (Schießbude). Spłonęła 5 VIII 1636, odbudowana i rozbudowana. Miejsce corocznych obchodów święta strzeleckiego, związanego z wyborem władz bractw, latem także jako miejsce spotkań. Znajdowały się tu trzy tory strzeleckie, a przy północno-wschodniej granicy wydłużony ogród dla osób kierujących bractwami, z kwaterami kwiatowymi, bukszpanem i lawendą, co pozwala domyślać się barokowego, geometrycznego założenia. Z przodu ogrodu istniała altana, z widokiem na Chaussee (ul. 3 Maja). Zniszczony w czasie wojen napoleońskich, w 1818 roku przejęty w użytkowanie przez Bractwo Strzeleckie Fryderyka Wilhelma, od 18 X 1848 jego własność.
Według pierwszego pomiaru z 1838 roku krótszy bok lekko zdeformowanego trapezu ogrodowego założenia graniczył z Chaussee (ul. 3 Maja), od której prowadziły dwa wejścia. Za regularnie obsadzonymi drzewami plantacjami znajdowały się zabudowania m.in. restauracji, bilardu, kręgielni, składów broni, pomieszczeń gospodarczych, tworzących prostokątny dziedziniec. Od południowego-zachodu przylegał nieregularnie ukształtowany ogród kwiatowy z wijącymi się ścieżkami (nawiązującymi przebiegiem do tych, jakie tworzono w ogrodach swobodnych w stylu angielsko-chińskim). Właściwy Ogród Strzelecki położony był w głębi działki. Składał się z sześciu kwater. Na piątej rosły regularnie posadzone drzewa, a poprzez jeden z boskietów przechodziła swobodnie poprowadzona ścieżka. Znajdowało się przy niej osiem zbliżonych do okręgu placyków, ozdobionych przypuszczalnie niskimi klombami kwiatowymi. Od południa do każdego placyku przylegały letnie altanki. W 1. połowie XIX wieku poza zabudowaniami przeznaczonymi do zadań strzeleckich funkcjonowała restauracja, kręgielnia oraz bilard. Jednokondygnacyjny budynek restauracji zbudowany był w konstrukcji szachulcowej. Miał wysoki, dwuspadowy dach z użytkowym poddaszem. Dwa pozostałe budynki, parterowy i dwukondygnacyjny, nakryte były wysokimi, dwuspadowymi dachami, posiadały duże, dzielone na dziesięć pól okna.
W 1848 roku zapadła decyzja o budowie na terenie ogrodu domu strzeleckiego, oddanego do użytku 28 VII 1851, zbudowanego przez mistrza murarskiego Daniela Augusta Pasdacha. Miał klasycyzującą, jedenastoosiową fasadę z wysuniętym ryzalitem w części środkowej i trzyosiowy ganek, wsparty na 4 kolumnach, na którym znajdował się taras, zwieńczony metalową balustradą. Na piętrze mieścił 5 sal, w tym dużą widowiskową, o powierzchni 400 m² (z urządzeniami scenicznymi, garderobą, kanałem dla orkiestry, czterema lożami bocznymi). W kondygnacji dolnej mieściła się restauracja, kawiarnia, pokoje mieszkalne. Od strony Ogrodu przylegała doń obszerna sala teatralno-balowa o wysokich oknach. W roku 1858 do tylnej elewacji dobudowano taras widokowy na kolumnadzie, umożliwiający obserwację poczynań strzelców.
Od 1870 roku w ogrodzie znajdowały się dwie fontanny: na kwietniku, w obrębie dawnego ogrodu kwiatowego, oraz pośrodku okrągłego placu za strzelnicą. Rozbudowany w 1887, z inicjatywy naczelnika Bractwa Johannesa Krausego (1818 Temeswar, Węgry – 8 X 1892 Gdańsk) i częściowo jego własnym kosztem. Uporządkowano usytuowanie altanek, rozmieszczając je równo w trzech rzędach wzdłuż zewnętrznych ścieżek. Realizację projektu powierzono zawodowemu ogrodnikowi Augustowi Lenzowi. Zamiast regularnie obsadzonych boskietów pojawiły się swobodnie poprowadzone ścieżki oraz nieregularne grupy drzew i krzewów. Pozostał tylko jeden tor strzelecki i towarzyszący mu (zachowany obecnie) szpaler formowanych lip. Pozostałe dwa tory zamieniono w ścieżki spacerowe, a tor środkowy zamieniono w szeroką aleję. W pobliżu Strzelnicy znajdował się okrągły plac z fontanną, na którym corocznie świętowano wybór nowego „króla kurkowego”. Wokół rosły najstarsze lipy (zniszczone w grudniu 1931 roku podczas wichury). Na osi alei, pośrodku Ogrodu, urządzono okrągły plac z podium dla orkiestry, tereny wokół z otwartymi altankami należały do tzw. letnich członków Bractwa, którzy w przeciwieństwie do pełnoprawnych członków nie mieli prawa do przedogródków. Dalsza części alei, po obu stronach także otwarte altanki, kończyła się wnęką, z ufundowaną przez Krauzego metalową tarczą strzelecką, zwieńczoną ruchomą figurą. W tylnej części Ogrodu urządzono plac zabaw. W przedniej części ogrodu rozbudowa Domu Strzeleckiego doprowadziła do likwidacji przylegających do ul. 3 Maja plantacji. Na ich miejscu i na terenie dawnego ogrodu kwiatowego urządzono ogród rekreacyjny, przy dobrej pogodzie miejsce codziennych, publicznych koncertów. Postawiono zadaszone podium dla orkiestry oraz kiosk z napojami. Przed Domem Strzeleckim w pięciu rzędach posadzono po pięć drzew, tworząc ogródek kawiarniany. Po środku, na małym prostokątnym trawniku umieszczono posąg boga wojny Marsa, sygnowany przez gdańskiego kamieniarza Krzysztofa Strickiego (Stricke), z datą 1749. Wcześniej stał za zabudowaniami, zwrócony przodem w stronę toru strzelniczego, po wybudowaniu Domu Strzeleckiego (1851) ustawiony został w przedniej części i widoczny był z ulicy. W końcu XIX wieku posąg uchodził za figurę wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode. Poza rzeźbą Marsa teren ogrodu zdobiło siedem innych posągów (w tym pięć figur antycznych bogiń zamówionych w 1893 roku). W roku 1889, dla upamiętnienia zasług Johannesa Krausego, ustawiono koryncką kolumnę z poświęconym mu napisem, z orłem z piaskowca na szczycie (zapewne – jak kamienne kule flankujące wejście do budynku – pochodzącego z rozbieranych w tym czasie fortyfikacji miejskich).
W 1912 roku dokonano kolejnej przebudowy Domu Strzeleckiego, z neobarokowym wystrojem i przednią elewacją przysuniętą w stronę obecnej ul. 3 Maja. Przed 9-osiową elewacją frontową, na całej długości, dobudowano dużą werandę, na której znajdował się taras. Między werandą a ulicą utworzono kolejny taras. Znalazły w nim miejsce: restauracja, reprezentacyjna sala balowo-koncertowa i liczne pomieszczenia klubowo-rekreacyjne. Posąg Marsa umieszczono na tarasie. W czasie I wojny światowej pełnił funkcje lazaretu wojskowego ( Opera Bałtycka. Budynek), w 1945 ponownie pełnił funkcję szpitala polowego, część pomieszczeń i ogród służyły jako miejsce pobytu ewakuowanych. Dom Strzelecki uległ zniszczeniu podczas nalotu samolotów radzieckich na Gdańsk 26 I 1945 ( naloty bombowe podczas II wojny światowej). Po rozebraniu ruin teren zaniedbanego ogrodu przeznaczono na potrzeby więzienia ( Areszt Śledczy) i Komendy Milicji Obywatelskiej, obecnie Policji (garaże na końcu ul. Kurkowej). W 1992 roku część terenu (4000 m²) została wydzierżawiona od miasta, urządzono tu niewielkie targowisko i postawiono barak służący potrzebom ośrodka dla uzależnionej młodzieży Monar. W czerwcu 2009 roku targowisko przeniesiono na Zaspę w związku z budową Centrum Sprawiedliwości, siedziby gdańskich prokuratur.
