HARCERSTWO
| < Poprzednie | Następne > |
HARCERSTWO. Pierwsze pol. drużyny skautowe powstały w 1911 we Lw. W Gd. przed I w. świat. idee harcerskie krzewili q Franciszek Kręcki i q Bernard Filarski. Wybuch wojny 1914 przerwał tę nielegalną w ocenie ówczesnych władz niem. działalność. W lipcu 1920 do Karwi na obóz harcerzy z Warszawy pojechało 6 gdańszczan:q Stefan Mirau, Witold Kopczyński, q Alfons Liczmański, Aleksander Witkowski, Mieczysław Tejkowski i Jerzy Żuralski. Po powrocie z obozu, 8 VIII 1920, założyli pierwszą gd. drużynę harcerzy, nadając jej im. Zygmunta Augusta. Pierwszym drużynowym został S. Mirau. Kilka miesięcy później powstała pierwsza drużyna harcerek – im. Emilii Plater; jej drużynową była Zofia Caezar, a opiekunem S. Mirau. W 1928 za sprawą Michała Urbanka powstał pierwszy na terenie Gd. Hufiec Harcerzy, a za sprawą q Marii Ostrowskiej pierwszy w Gd. Hufiec Harcerek. Do 1935 harcerstwo gd. podlegało Wydziałowi Zagranicznemu Głównej Kwatery ZHP w Warszawie. Z początkiem 1935 kierownictwo ZHP utworzyło na terenie II WMG Zarząd Okręgu ZHP oraz Chorągiew Harcerzy i Chorągiew Harcerek. Przewodniczącym Okręgu został F. Kręcki, kmdt Chorągwi Harcerzy hm. A. Liczmański, komendantką Chorągwi Harcerek podharcmistrzyni M. Ostrowska. Harcerstwo uczyło jęz. i kultury pol. oraz utrzymywało ścisły kontakt z krajem na obozach i wycieczkach krajoznawczych. Podczas europejskich Jamboree Skautów w Anglii, na Węgrzech i w Holandii dokumentowano polskość Gd., h. żeglarstwo przed 1939 zorganizowało kilka wypraw do zagranicznych portów M. Bałtyckiego. Rozwojowi h. pomagali rodzice, skupieni w Kołach Przyjaciół H., oraz organizacje polonijne.
Nasilające się od 1933 szykany wobec gd. Polonii dotykały również harcerzy: 3 V 1939 kmdt Hufca hm. Alfons Żurek, nauczyciel Polskich Szkół Handlowych, prowadzący harcerzy na zbiórkę do siedziby Komendy Chorągwi w budynku q Dyrekcji Kolei, został napadnięty przez nazistowską bojówkę i śmiertelnie pobity. W tych warunkach harcerze podjęli szeroką akcję szkoleń samoobrony i dywersji w obliczu zbliżającej się wojny. Szkoleniami kierował zastępca kmdt. chorągwi i dowódca tajnych Harcerskich Oddziałów Bojowych hm. Oskar Żawrocki. Za pierwszą ofiarę II w. świat. w Gd. uważa się hm. Jana Ożdżyńskiego, kmdt. Hufca w II WMG, zastrzelonego w nocy z 31 sierpnia na 1 września 1939 w siedzibie Komendy Chorągwi (w gmachu Dyrekcji Kolei, ob. w tym miejscu znajduje się tablica pamiątkowa). Na odsłoniętej w 1981 tablicy pamięci na murze ob. Domu Harcerza wymieniono 116 gd. harcerzy i przyjaciół h., którzy zginęli podczas II w. świat. W 1939 ZHP w II WMG liczyło 3 tys. członków.
Po 1945, m.in. z uwagi na legendę Szarych Szeregów czy Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni, również w Gd. nastąpił szybki rozwój h. Pierwszym powojennym kmdt. Chorągwi Morskiej Harcerzy (tak nazwano Chorągiew Gdańską) był hm. Jan Stróżyński. Pierwszą komendantką Morskiej Chorągwi Harcerek została hm. Zofia Polkowska. Do pracy w chorągwi przystąpiły b. komendantka Chorągwi Lwowskiej hm. Stefania Stipal i b. komendantka Chorągwi Pomorskiej hm. Jadwiga Luśniak oraz b. naczelniczka harcerek hm. Maria Krynicka. O powadze i znaczeniu h. w tym czasie świadczy fakt, że na funkcję pierwszego po wojnie przew. Zarządu Okręgu ZHP w Gd. powołano w 1946 Eugeniusza Kwiatkowskiego, ministra pełnomocnika Rządu RP ds. odbudowy Gd. i Gdyni.
Powojenne władze Gd. uczciły pamięć wybitnych gd. harcerzy sprzed 1939, nadając ulicom w Oliwie ich imiona. Są to: ul. A. Liczmańskiego (przy której mieszkał, z pamiątkową tablicą na jego dawnym domu), ul. F. Kręckiego i ul. S. Miraua (poświęcone im tablice pamiątkowe zawieszono na Długim Targu i przy ul. Długiej, w miejscu ich pracy). Na pomnik Harcerzy, poświęcony gd. h., ofiarom II w. świat., zamieniono wcześniejszy pomnik-głaz Daniela Gralatha przy al. Zwycięstwa (od 2003 pomnik przywrócono Gralathowi, harcerze zaś otrzymali nowy, na skwerze im. Polskich Harcerzy w byłym Wolnym Mieście Gdańsku, obok q Nowego Ratusza).
W 1948 połączono chorągwie harcerek i harcerzy w jedną i zlikwidowano zarządy okręgów. Pierwszym kmdt. połączonych chorągwi w 1948 został hm. Teodor Delong, pedagog, późn. Inspektor Oświaty Urzędu Miasta Gd. Najdłużej w Polsce, do 1960, koedukacji opierały się Hufce Gd.-Śródmieście. W 1949 nastąpiła likwidacja tradycyjnego systemu wych. W drużynach odbierano harcerzom krzyże, lilijki, sprawności lub zakazywano ich noszenia. Wielobarwne chusty zastąpiono czerwoną, na wzór pionierów radz., a mundurek zamieniono na białą koszulę. Nową Organizację Harcerską podporządkowano całkowicie ZMP. Większość dotychczasowych instruktorów zawiesiła pracę wych., niektórzy przeszli z harcerzami do polit. podziemia, m.in. q Tadeusz Polak i q Adam Langer, obaj następnie uwięzieni. Rehabilitację harcerskiego systemu wych. przyniosła jesień 1956; po Walnym Zjeździe w Łodzi nastąpiło odrodzenie ZHP. W 1957–58 funkcję kmdt. Hufca Harcerzy Gd.-Śródmieście pełnił T. Polak, 1958 –60 A. Langer, Hufca Harcerek w 1960 hm. Maria Hrabowska (później prof. AMG, q GUMed). Pierwszym kmdt. odradzającej się Chorągwi Gd. został hm. Józef Grzesiak „Czarny”, legendarny drużynowy Czarnej „13” z Wilna i kmdt Wileńskiej Chorągwi, który wrócił do kraju w 1955 po 11 latach zesłania na Syberii. Siedzibą ówczesnych władz chorągwi był ob. Dom Nauczyciela przy ul. Uphagena we Wrzeszczu. Hufce Harcerek i Harcerzy Gd.-Śródmieście otrzymały tymczasową siedzibę w Katowni (od 15 XI 1970 w ob. siedzibie w Domu Harcerza, w zespole dawnego q Dworu Miejskiego i Baszty Narożnej). Bardzo dobrze rozwijał się ruch starszoharcerski, drużyn specjalnościowych. Hufiec Gd.-Śródmieście dysponował amatorską radiostacją, motocyklem WFM, samochodem terenowym („gazik”), modelarnią lotniczą, pracownią fotograficzną, Stanicą Żeglarską w q Krakowcu.
W lipcu 1962 na q Biskupiej Górce odbył się Zlot Gd. Chorągwi z udziałem najwyższych władz PRL: Władysława Gomułki, Józefa Cyrankiewicza i Mariana Spychalskiego. W 1970 Hufiec Gd.-Śródmieście z inicjatywy kmdt. hm. Mariana Knopa otrzymał im. Alfa Liczmańskiego. Liczył wówczas ponad 6 tys. zuchów, harcerzy i instruktorów. W tym czasie powołano też Krąg Harcerzy WMG, którego członkowie przekazywali młodzieży tradycje i zwyczaje przedwojennego h. W 1973 wszystkie organizacje młodzieżowe w Polsce przyjęły w swoich nazwach przymiotnik „socjalistyczny”. Przed zmianą nazwy obronił się tylko ZHP, godząc się jednak na wprowadzenie w szkołach średnich programu Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej. Tak jak program, nazywano wówczas drużyny w szkołach średnich – „drużyny HSPS”. Dla tej grupy młodzieży wprowadzono inne umundurowanie (koszula w kolorze piaskowym i czerwona krajka z białym szlaczkiem zamiast chusty). q Sierpień 1980 rozpoczął powolne zmiany w programie ZHP. Rozpadły się socjalistyczne związki młodzieży, porzucono program i mundury HSPS w h. st. Przywrócono przedwojenne nazwy stopni harcerskich. Odpowiedzialnością za podporządkowanie się poprzednim zmianom polit. w h. obarczano instruktorów-nauczycieli, którzy zawodowo zajmowali się wychowaniem młodzieży. Spowodowało to odejście ze służby harcerskiej tej grupy instruktorów. Skutkiem tego nastąpił systematyczny spadek liczby drużyn. Po 1989 doszło w h. do rozłamu. Powstały nowe organizacje, w Gd. były to: ZHR i Leśna Szkółka. Jednak ZHP ciągle był i jest ob. najliczniejszą organizacją. W 1991–2010 kmdt. Chorągwi Gd. był hm. Bogdan Mierzejewski. Najwyższą godność przew. ZHP 1996–2001 pełniła gd. instruktorka hm. Maria Hrabowska. We władzach ZHR byli również wychowankowie gd. harcerstwa, np. hm. Jan Pastwa, b. ambasador RP w Pradze. W końcu 2011 Chorągiew Gd. liczyła 24 hufce, ponad 6 tys. zuchów, harcerzy i instruktorów.
Tabela: Komendantki Chorągwi Gdańskiej Harcerek
Tabela: Komendanci Chorągwi Gdańskiej Harcerzy
Tabela: Komendanci Chorągwi Gdańskiej
