NACHT-SAMBORSKI ARTUR, artysta malarz, pedagog
| < Poprzednie | Następne > |
ARTUR NACHT-SAMBORSKI (26 V 1898 Kraków?/ Storożyniec (Ukraina)? – 9 X 1974 Warszawa), malarz, pedagog, uważany za klasyka nowoczesnego malarstwa polskiego. Pochodził z kupieckiej rodziny żydowskiej, syn Juliusza (Joela) i Salomei (Sary) z domu Weindling. Ukończył gimnazjum Storożyńcu, w latach 1917–1919 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w pracowni Wojciecha Weissa i Józefa Mehoffera, w początku 1920 wyjechał do Berlina (z Jankielem Adlerem), tu zetknął się z ekspresjonizmem i środowiskiem artystycznej lewicującej awangardy. Po powrocie (1923) wznowił studia w akademii, w pracowni Felicjana S. Kowarskiego, jednak w roku następnym wyjechał z grupą kapistów (członków Komitetu Paryskiego) do Paryża, gdzie – wbrew pierwotnym zamiarom – pozostał kilkanaście lat, uczestnicząc zarazem w krajowych wystawach grupy. W miesiącach letnich wyjeżdżał między innymi na południe do La Ciotat oraz do Hiszpanii i na Baleary (1934, 1935). Pozostawał w tym czasie w związku z Leonią Nadelman (Janecką). W początku 1939 wrócił do Krakowa.
Po wybuchu II wojny światowej uciekł we wrześniu z rodziną do Lwowa, utrzymywał tu kontakty między innymi z Marianem Wnukiem i Józefą Wnukową, Stanisławem Teisseyre, Januszem Strzałeckim, późniejszymi profesorami gdańskiej uczelni. Po zajęciu Lwowa przez Niemców przebywał w tamtejszym getcie, z którego uciekł przy pomocy między innymi Mariana Wnuka. Dzięki staraniom Janusza Strzałeckiego, działającego w warszawskiej centrali Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj („Żegota”), został przerzucony do Warszawy, gdzie we wrześniu 1942 otrzymał świadectwo chrztu i dokumenty na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Jego rodziną we Lwowie opiekowała się Józefa Wnukowa.
W 1946 objął jedną z trzech pracowni malarstwa i rysunku Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku ( Akademia Sztuk Pięknych) z siedzibą w Sopocie (mieszkał przy ul. Obrońców Westerplatte 24). W latach 1947–1949 kierował Wydziałem Malarstwa i Architektury tej uczelni, był przewodniczącym Okręgu Gdańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, uczestniczył w wystawach okręgowych; w 1948 uhonorowany Nagrodą Artystyczną Wybrzeża za całokształt pracy. W 1949 przeniósł się do Warszawy i objął stanowisko profesora (od 1956 profesor zwyczajny) w tamtejszej ASP, pracował w tej uczelni (z przerwą w latach 1950–1952, gdy w wyniku socrealistycznej „reformy” szkolnictwa został zwolniony) do przejścia na emeryturę w 1968. W 1958 wystawiał na Biennale w Wenecji.
Od ogólnego nurtu koloryzmu, zwłaszcza jego kapistowskiej gałęzi, z którą był związany, malarstwo Nachta-Samborskiego różni się syntetyczną techniką, klarowną, płaszczyznowo-dekoracyjną formą, kontemplacyjno-empatycznym podejściem do motywu, zgłębianego w wielokrotnych powtórzeniach, wariantach barwnych i różnych konfiguracjach. Zwłaszcza martwe natury, z fikusem (który stanowił jego znak rozpoznawczy) ustawionym na taborecie, niekiedy uzupełniane innymi atrybutami, stanowią rozwiązania odmienne od bogatych kompozycji kolorystów, podobnie jak przedstawienia postaci – akty, popiersia, głowy – maksymalnie uproszczone, płasko, chropawo, a później taszystowsko opracowane, jednak zindywidualizowane i żywe. Jego Martwą naturę z wystawy okręgowej z 1947 w Sopocie (prezentowaną miedzy innymi z Pejzażem z Balearów) Władysław Lam skomentował tekstem, który można odnieść do całej twórczości Nachta-Samborskiego: „Jest w niej równowaga całej płaszczyzny obrazu i świetne powiązanie elementów abstrakcji z konkretnością przedmiotu”. Niewątpliwy wpływ artysty na powojenne malarstwo gdańskie jest złożony i sięga poza powierzchowne skojarzenia stylistyczne, choć jego kolorystyczny rodowód korespondował z ogólną estetyką wyznawaną przez sopockich profesorów. Podobną mu postawę twórczą w diametralnie różnych, zwłaszcza późniejszych obrazach wykazuje jego gdański uczeń Władysław Jackiewicz. Inaczej oddziałać mogła na przykład na bezczasowe, wyabstrahowane martwe natury, akty i pejzaże gdańskie Stanisława Michałowskiego, wczesne obrazy Zygmunta Karolaka lub Witolda Frydrycha. Pewne zbieżności formalne można odnaleźć w dekoracyjnych, syntetycznie wyważonych kompozycjach Jacka Żuławskiego, kapistowski trop prowadzi do twórczości Janusza Strzałeckiego itd.
W 1978 w Muzeum Narodowym w Gdańsku (w Pałacu Opatów w Oliwie) oraz w 2000 w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie odbyły się wystawy monograficzne poświęcone twórczości Nachta-Samborskiego. W zbiorach gdańskiego Muzeum Narodowego znajdują się obrazy: Martwa natura, 1934; Martwa natura, 1956; Dziewczynki, przed 1970. W 1949 (w okresie „gdańskim”) odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy, w 1968 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia za osiągnięcia w twórczości malarskiej.
