STIPAL STEFANIA, pedagog, instruktorka harcerska

Wersja z 13:54, 11 wrz 2022

STEFANIA ERNESTYNA STIPAL (20 VIII 1903 Arłamowska Wola (pow. Mościska, obecnie Ukraina) – 24 IV 2000 Sopot), pedagog, instruktorka harcerka. Córka Karola (17 VII 1876 – 4 II 1949 Sopot), urzędnika poczty, i Magdaleny z domu Łuniewskiej (11 XI 1874 – 27 IV 1968 Sopot). Siostra Heleny zamężnej Pękalskiej (matki Leszka Jerzego Pękalskiego, Zofii (16 II 1907 – 1 X 1995 Sopot), zamężnej Konopackiej, także harcerki, nauczycielki tajnego nauczania (maturę zdawała u niej między innymi Irena Dziedzic) i Marii (2 XII 1909 Lwów – 6 XII 1982 Sopot).

Od 1909 z rodziną we Lwowie, gdzie rozpoczęła naukę w szkole Benedyktynek Ormiańskich. Od 1913 uczyła się w Prywatnym Gimnazjum im. Zofii Strzałkowskiej, gdzie wstąpiła do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Od 31 V 1916 członkini 1 Lwowskiej Drużyny Skautowej im. Emilii Plater, założonej i prowadzonej przez Olgę Małkowską, od 1 XI 1916 włączonej do Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP). Od listopada 1918 członkini organizacji Żołnierz Polski i kurierka Małopolskiej Straży Obywatelskiej, w ich ramach brała udział w wojnie polsko-ukraińskiej w kwietniu 1919. Po powrocie założyła i prowadziła zastęp skautów złożony z dzieci ulicy, pionierską formację „wilczków” (obecnie: zuchy), który przekształcił się w VII Lwowską Drużynę Harcerek im. Józefa Piłsudskiego. W okresie wojny polsko–rosyjskiej w 1920 (pod pseudonimem „Luna”) organizowała pomoc dla lwowskich dzieci, wraz z innymi harcerkami organizując im zajęcia i zabawy, pełniła też służbę w izbie przyjęć szpitala wojskowego we Lwowie.

W czerwcu 1921 zdała maturę w Gimnazjum im. Zofii Strzałkowskiej, w 1925 absolwentka matematyki i fizyki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Od 1924 do 1933 nauczycielka matematyki i fizyki w Państwowym Męskim Seminarium Nauczycielskim w Stanisławowie, równocześnie pracowała w tamtejszym Państwowym Żeńskim Seminarium Nauczycielskim, Prywatnym Gimnazjum im. Marii Konopnickiej oraz w Gimnazjum SS Urszulanek. Od 1930 prowadziła Hufiec Harcerek. Jednocześnie zdała tzw. egzamin naukowy (1927) i filozoficzno-pedagogiczny (1928), w 1929 uzyskała stopień stałego nauczyciela, a w 1930 szkolnego profesora. Na zjeździe Oddziału Lwowskiego ZHP w marcu 1933 została wybrana komendantką Lwowskiej Chorągwi Harcerek (obejmującej województwa: lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie), 30 maja otrzymała stopień harcmistrzyni.

Od 1 XII 1933 we Lwowie, do 1938 uczyła matematyki w Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego. Od 1936 członkini Wydziału Szkolenia Komendy Chorągwi, zajmowała się kształceniem instruktorek i organizacją drużyn harcerskich dziewcząt starszych oraz współpracą z Główną Kwatery Harcerek (GKH). Między innymi w wakacje 1938 z ramienia Wydziału Zagranicznego GKH przebywała we Francji, pomagając w organizacji obozu skautowego w Moret-sur-Loing i wizytowała obóz w Cayeux-sur-Mer. Od 1 IX 1938 dyrektorka II Państwowego Liceum Pedagogicznego we Lwowie, w tym samym miesiącu została komendantką Pogotowia Harcerek Chorągwi Lwowskiej z zadaniem przygotowania Chorągwi na wypadek wojny: prowadziła szereg kursów i odpraw, a także nadzorowała obozy szkoleniowe w sierpniu 1939.

Po wybuchu II wojny światowej kierowała pracą Pogotowia Harcerek, między innymi w opiece nad rannymi w szpitalach, organizacji wyżywienia i noclegów dla uchodźców oraz zbieraniu informacji o ruchach wojsk. Po wkroczeniu Armii Czerwone 22 IX 1939 usunęła cała dokumentację z siedziby Chorągwi. Na polecenie polskich władz oświatowych uruchomiła Liceum Pedagogiczne, którym kierowała do 24 grudnia, a w którym uczyła do końca stycznia 1940. Ukrywając się przed NKWD, ,pracowała fizycznie. Pod okupacją niemiecką od 29 VI 1941 Komendantka Lwowskiej Chorągwi Harcerskiej Szarych Szeregów (pseudonimy Bogna-Szarska) oraz zastępczyni referentki Wojskowej Służby Kobiet lwowskiego obszaru ZWZ – AK i współpracowniczka Biura Informacji i Propagandy. Od września 1941 współorganizowała grupy tajnego nauczania (klasy z programami gimnazjum i wszystkich typów liceum; w 1943 maturę zdawał u niej między innymi Zbigniew Herbert). W 1945, zagrożona aresztowaniem, wyjechała do Przemyśla, wywożąc 105 teczek protokołów egzaminów maturalnych (na podstawie których uczniowie je zdający otrzymali już po wojnie świadectwa dojrzałości). Tamże mianowana Dyrektorką I Żeńskiego Gimnazjum i Liceum, włączając się do pracy powołanej do życia Rzeszowskiej Komendy Chorągwi ZHP.

Od sierpnia 1946 zamieszkała z rodzicami w Sopocie, od 1 X 1946 organizowała Zakład Fizyki Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Gdańsku, w której pracowała jako wykładowczyni fizyki i metodyki nauczania fizyki. Została także asystentką w Zakładzie Fizyki Akademii Lekarskiej (od 1950: Akademia Medyczna w Gdańsku). Prowadziła też sekcję fizyki w Wojewódzkim Ośrodku Doskonalenia Kadr (WODK) oraz uczyła fizyki w I Liceum Ogólnokształcącym i IX Liceum Ogólnokształcącym.

Była kierowniczką Wydziału Kształcenia Starszyzny Morskiej Chorągwi Harcerek, w czasie wakacji prowadząc kursy drużynowych i hufcowych Chorągwi Rzeszowskiej i Morskiej. Od 1949 zastępczyni komendanta Chorągwi Morskiej, w związku z upolitycznianiem ZHP jeszcze w tym samym roku złożyła rezygnację, w 1950 wystąpiła ze ZHP. Kilkakrotnie przesłuchiwana przez Urząd Bezpieczeństwa w związku z działalnością konspiracyjną i podejrzeniami o prowadzenie nielegalnej działalności po wojnie. Jako osoba głęboko wierząca, w 1953 została zwolniona z pracy w WSP i WODK. Pracowała do emerytury w 1971 jako nauczycielka fizyki w V Liceum Ogólnokształcącym.

Uczestniczka tzw. Zjazdu Łódzkiego (9–10 XII 1956), na którym reaktywowano działalność ZHP i wybrano ją do Naczelnej Rady Harcerskiej i Prezydium. W latach 1957–1958 zastępczyni komendanta Gdańskiej Chorągwi Harcerstwa hm Józefa Grzesiaka. Po ponownych próbach wywierania przez władze nacisków na ZHP, wycofał się z Prezydium Rady Naczelnej (1958) i samej Rady (1959), zajęła się gromadzeniem oraz publikowaniem materiałów dotyczących historii harcerstwa lwowskiego oraz działalności w czasie okupacji Lwowa i tajnego nauczania (między innymi Rys historyczny Lwowskiej Chorągwi Harcerek (maszynopisy w Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece Ossolineum oraz Bibliotece Głównej Kwatery ZHP), Wspomnienia tajnego nauczania we Lwowie (Rocznik Pedagogiczny, t. 31, 1983), Wspomnienia z obrony Lwowa 1939 i okupacji sowieckiej (w: Od lat najmłodszych do późnej siwizny … Wspomnienia harcerzy obrońców Lwowa 1939, Wrocław 1993)).

W 1976 była współzałożycielką Harcerskiego Kręgu Seniorów „Korzenie” Chorągwi Gdańskiej ZHP. W 1980 wstąpiła do gdańskiego Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego. W 1989 opuściła szeregi ZHP, szkoliła młodą kadrę w rozpoczynającym działalność Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR). Była honorową Przewodniczącą Okręgu Pomorskiego ZHR.

Od 1933 członkini Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1981–1985 w Zarządzie Oddziału Gdańskiego), Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. Uhonorowana stopniem harcmistrza PL (1978) oraz tytułem instruktora–seniora ZHP (1983). Odznaczona między innymi Krzyżem Walecznych (1920), Srebrnym Krzyżem Zasługi, Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1944) oraz odznaką „Orląt Lwowskich” (1920). Rodziny nie założyła. Pochowana w grobie rodzinnym na Cmentarzu Katolickim w Sopocie. JANSZ