LELEWELA, ulica

'''JOACHIMA LELEWELA''', ulica we [[WRZESZCZ | Wrzeszczu]], między pl. Bronisława Komorowskiego a pl. Józefa Wybickiego, fragment dłuższej arterii (niem. Labesweg), zawierającej niegdyś także początkowy odcinek od [[KOŚCIUSZKI, ulica | ul. Kościuszki]] oraz ul. Nad Stawem. Powstała na kanwie polnej drogi między wiejskimi osadami [[STRZYŻA | Strzyża Dolna]] i [[NOWE SZKOTY | Nowe Szkoty]], stanowiąc na znacznej długości północną granicę majątku [[KUŹNICZKI | Kuźniczki]]. Jej pierwotny kształt zaznaczony został już na mapach okolic Wrzeszcza z lat 1777 i 1778. W Strzyży Dolnej, przy cmentarzu Katolickim (Starym; [[CMENTARZE WE WRZESZCZU. STRZYŻA DOLNA | cmentarze we Wrzeszczu. Strzyża Dolna]]), łączyła się traktem z Gdańska do [[OLIWA | Oliwy]] ([[GRUNWALDZKA, aleja | al. Grunwaldzka]]). W 2. połowie XVIII wieku była dwurzędową lipową aleją, w obrębie Kuźniczek wznosiły się przy niej zabudowania gospodarcze tej posiadłości. W Nowych Szkotach już w końcu tego stulecia znajdowała się przy niej kuźnia (nr 16, budynek rozebrano w 1964). W roku 1870 przecięła ją linia kolejowa Gdańsk–Koszalin, po 1871 powstał w Kuźniczkach kompleks Browaru Akcyjnego (z nr. w ciągu ulicy 6/7, co ciekawe, niemal nie zmieniono go mimo późniejszego przyporządkowania do ul. Kilińskiego;  browar w Kuźniczkach). Droga została wybrukowana kostką (obecnie widoczna jedynie w jezdni ul. Nad Stawem) i otrzymała nazwę Labesweg, na cześć senatora [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] [[LABES JOHANN | Johanna Labesa]] (twórcy [[POTOK JAŚKOWEJ DOLINY | Parku Jaśkowej Doliny]]). Na przełomie XIX i XX wieku powstały przy niej pierwsze kamienice (w Strzyży, na odcinku później przypisanym do ul. Kościuszki 1–2C, oraz bliżej Nowych Szkotów, w wybudowanym wówczas nowym kwartale Wrzeszcza Dolnego (kamienice o nr. 9–16A zamykały od północy zabudowę tej dzielnicy)). Po roku 1910 wybudowano przy niej zespół parterowych koszarowych baraków lotniska (obecnie domy mieszkalne przy ul. Nad Stawem 1–4) oraz wielki hangar, wchłonięty w późniejszym czasie przez teren browaru. Wytyczenie kolejnej Ringstraße (ul. Kościuszki) i budowa wiaduktu nad koleją spowodowały przejęcie początkowego odcinka Labesweg przez tę nową arterię (po roku 1913), odtąd domy przy obecnych ulicach Nad Stawem i Lelewela otrzymały jednolity, tradycyjny system numeracji (narastająco po jednej stronie, malejąco – po przeciwległej), w większości – mimo rozdzielania ulic – zachowany do dziś (Nad Stawem: nr. 1–5, Lelewela 9–35, między nimi Browar z nr. 6–7; tylko końcowe nr. Labesweg, pozostawione w ul. Nad Stawem, zostały zamienione z 37–41 na 8–15). Do podziału ulicy doszło w roku 1927, wraz z zamknięciem jej odcinka biegnącego przez browar i wybudowaniem w miejsce dawnej jezdni nowego budynku administracji. Nazwa Labesweg została zachowana dla wschodniej części ulicy, zachodnia od znajdującego się w sąsiedztwie Browarnego Stawu otrzymała miano Am Kleinhammerteich (w 1945 uproszczone na Nad Stawem). W roku 1927 przy ul. Labesweg 13 (Lelewela) przyszedł na świat pisarz niemiecki noblista [[GRASS GÜNTER | Günter Grass]], który na kartach swoich powieści uwiecznił także swoją ulicę (m.in. w ''Psich latach'' ul. Nad Stawem, jako „Indiańską Wioskę”). Po II wojnie światowej tylko niektóre domy zniknęły z ciągu ulicy (zburzone podczas działań wojennych lub celowo wyburzone z powodu złego stanu w latach 60. XX wieku). Pośród nowo wybudowanych obiektów należy wymienić wzniesiony w 1951 roku budynek podstacji kolejek elektrycznych na 800 V (Nad Stawem 5), w latach 80. i 90. XX wieku, po jej likwidacji (zmiana napięcia w trakcji elektrycznej z 800 na 3 tysiące V), funkcjonujący po części jako Instytut Wysokich Napięć PG. W rejonie pl. B. Komorowskiego powstały w 1966 dwa dziesięciopiętrowe punktowce (Lelewela 17 i 17A). Po roku 1990 ul. Lelewela została odcięta chodnikiem od połączenia z tym placem. Obecnie na terenach przyległych do ul. Nad Stawem, na terenie nieczynnego browaru, przygotowywana jest budowa usługowo-mieszkaniowego Centrum Hevelius przez firmę deweloperską PB Górski. {{author: SK}} [[Category: Encyklopedia]]