SENDEL CHRISTIAN, profesor Gimnazjum Akademickiego

Aktualna wersja na dzień 17:00, 4 gru 2024

Jeden z numerów wydawanego przez Christiana Sendela pisma „Der fromme Naturkundige” („Pobożny przyrodnik”) z 12 VII 1738

Strona tytułowa dysertacji doktorskiej Christiana Sendela

CHRISTIAN SENDEL (12 XII 1719 Elbląg – 26 V 1789 Gdańsk), lekarz, profesor gdańskiego Gimnazjum Akademickiego i dyrektor Towarzystwa Przyrodniczego. Jego dziadek Samuel przybył z Arnstad w Saksonii do Elbląga. Syn Nathanaela Constantina (1686 – 1757 Elbląg), od 1691 ucznia gimnazjum w Elblągu, w październiku 1705 zapisanego do ostatnie klasy (primy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, w 1709 kończącego naukę rozprawą przygotowana pod kierunkiem Johanna Glosemeyera, od tego roku studenta w Wittenberdze, w 1712 w Halle doktora medycyny i lekarza miejskiego w Elblągu, autora m.in dzieła Historia succinorum, oraz poślubionej w 1714 Marii Luisy z domu Poselger.

Zapisany w 1727 do gimnazjum w Elblągu, a 1 VII 1737 do ostatniej klasy (primy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Korzystał z tzw. stypendium Voegedinga, autor przygotowanej pod kierunkiem Johanna Adama Kulmusa rozprawy De religione medici, bronionej 1 IX 1740, oponentami byli m.in. Johann Hollschuch, Wilhelm Paul Verpoortenn i Otto Joachim Willer (syn pastora Thomasa Willera.

Studiował medycynę na uniwersytetach w Jenie (1740) i w Erfurcie (1741). W latach 1742–1745 lekarz w Elblągu, od 1743 doktor medycyny na podstawie obronionej w Erfurcie rozprawy De respiratione difficili, poświęconej problemom z oddychaniem, tworzeniu się wydzielin w drogach oddechowych oraz metodom zapobiegania i leczenia. Od 1745 do śmierci w Gdańsku profesor medycyny i historii naturalnej w Gimnazjum Akademickim, prowadził także zajęcia z fizyki, od 1761 także z fizjologii ludzi, zwierząt i roślin, pod koniec z historii medycyny i fizjologii z patologią. Za zgodą władz miasta prowadził prywatną pratykę lekarska, był też lekarzem miejskim. Od 1745 także członek Towarzystwa Przyrodniczego, w latach 1758–1759, 1764, 1772 i 1779–1780 jego dyrektor (najdłużej ze wszystkich). M.in. był jednym w prelegentów podczas obchodów dwustulecia Gimnazjum Akademickiego w 1758, w swoim wykładzie nakreślił historię dzieje katedry medycznej tej uczelni, bliżej przedstawiając życiorysy Lorenza Eichstädta, Georga Segera, Ernsta Gottfrieda Heysego, swojego mistrza Johanna Adama Kulmusa i Johanna Glosemeyera. O tym ostatnim wspomniał jako o dobrodzieju swojego ojca, któremu z uwagi na warunki fizyczne odradzał karierę kaznodziei i własnymi środkami wspomagał w studiach medycznych.

W ramach Towarzystwa Przyrodniczego w 1766 wygłosił mowę pochwalną na rzecz mecenasa nauki księcia Józefa Aleksandra Jabłonowskiego, chwaląc go i za to, że wystawił w toruńskim kościele św. Janów pomnik Mikołaja Kopernika. Prowadził badania w zakresie elektryczności, optyki i obiegu wody w przyrodzie. Dla badań optycznych posługiwał się zwierciadłami wklęsłymi i wypukłymi, sprowadzanymi z Anglii, jako pierwszy zastosował soczewkę do zapalenia drewna i roztapiania ołowiu. W badaniach medycznych zastosował jako pierwszy w Europie metodę elektroterapii, czyli leczenie niektórych chorob prądem elektrycznym. Uważał, że dominująca w Gimnazjum Akademickim teologia powinna opierać się na najnowszej wiedzy.

Jego wykłady z fizyki eksperymentalnej przyciągały nie tylko studentów, ale i mieszkańców Gdańska, budząc tym niechęć zarówno władz miasta jak i Gimnazjum Akademickiego (nastawionych nieufnie do nauk przyrodniczych i preferujących łacinę niż język niemiecki). Autor m.in. De pluvia (1757), Causa efficiens motus astrorum (1769), wydawca „Der fromme Naturkundige” („Pobożny przyrodnik”, 1738–1739), pisma o charakterze moralno-przyrodniczym ( Czasopisma moralne w XVIII wieku), redaktor pisma ogłoszeniowego „Danziger Erfahrungen”. Był właścicielem kamienicy przy Hundegasse 241 (ul. Ogarna 20) z domem tylnym przy Hintergasse 230 (ul. Za Murami 35). Dysponował posiadłością na Siedlcach.

Od 17 V 1746 żonaty był z Euphrosyną (28 VI 1714 – pochowana 4 IX 1797 Gdańsk), córką kupca z Torunia, następnie w Gdańsku, Benjamina Blecha (ur. 1669), wdową po pastorze Johannie Davidzie Henrichsdorffie (jej bratanek Ephraim Philipp Blech również był dyrektorem Towarzystwa Przyrodniczego). Po śmierci męża korzystała z zapomogowej kasy wdowiej Gimnazjum Akademickiego, otrzymując np. w 1794 wypłatę 150 florenów. Ojciec młodo zmarłych synów 1/ Nathanaela Constantina (16 IV 1747 – pochowany 12 VII 1776), ucznia Gimnazjum Akademickiego, 5 V 1768 bioracego udział w dyspucie pod kierunkiem Daniela Gralatha, w gronie m.in. późniejszego burmistrza Johanna Wilhelma Wernsdorffa, Jonathana Fridercha Hellera, Johanna Jacoba Hevelke, w latach 1768–1771 studenta prawa w Królewcu, 2/ Christiana Daniela (1749–1773), w 1769 ucznia ostatniej klasy (primy) Gimnazjum Akademickiego, w latach 1769–1773 studenta medycyny w Lipsku i w Jenie, podobnie jak starszy brat korzystającego ze stypendium fundacji Johanna Gotffrieda Diesseldorfa, ale także w 1770 ze stypendium, ustanowionego w 1683 gdańszczankę, Marię Wieder z domu Treschenberg, a zawiadywanego przez Radę Miejską Gdańska; 3/ Johanna Gottfrieda (1752–1779), 1 VIII 1776 zapisanego do ostatniej klasy (primy) Gimnazjum Akademickiego, planującego w roku śmierci podjąć studia prawnicze, z także przyznanym stypedndium Diesseldorfa, oraz córek 4/ Florentyny Elisabethy (ur. 1755) i 5/ Agathy Sophii Renaty (1757–1845), od 1784 żony Christiana Friedricha Wernsdorffa (syna Gottlieba Wernsdorffa, brata wspomnianego wyżej burmistrza Johanna Wilhelma Wernsdorffa).

Pochowany (z żoną i dziećmi) 4 VI 1789 w kościele św. Trójcy. Kamienicę przy Hundegasse (ul. Ogarnej) spadkobiercy około 1800 sprzedali Archibaldowi I Mac Lean. MrGl









Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 282, 324, 347.
Mowa na stulecie w dniu jubileuszu Ateneum Gdańskiego, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie. Wybór źródeł od XVI do XVIII wieku, t. 3, Gdańsk 2008, s. 414–415 (tłum. Roman Dzięgielewski).
Kotarski Edmund, Fundacje stypendialne w dawnym Gdańsku, w: Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. Edward Opaliński i Tomasz Wiślicz, Warszawa 2000, s. 112.
Kubik Kazimierz, Współpraca Gimnazjum Akademickiego z Towarzystwem Przyrodniczym w Gdańsku, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, Gdynia 1959, s. 202–204.
Rühle Siegfried, Die Stipendiaten des Diesseldorfichen Stipendiums, „Danziger Familiengeschichtliche Beiträge“ Bd. 1, Danzig 1929, s. 66.
Schumann Eduard, Geschichte der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig 1743–1892, „Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig”, NF, Bd. 8, Danzig 1893, nr 2, s. 82.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 4, 296.