ELŻBIETANKI

Aktualna wersja na dzień 11:53, 2 wrz 2024

Przytułek św. Elżbiety przy Heumarkt 5 (Targ Sienny), 1904

Przedszkole elżbietanek przy Targu Siennym

Były dom zakonny elżbietanek z 1909 przy Targu Siennym, włączony do Forum City, 2018

Biskup Konstantyn Dominik, internowany w latach 1940–1942 przez hitlerowców w domu zakonnym elżbietanek w Gdańsku

Tablica pamiątkowa bp. Konstantego Dominika na budynku dawnego domu zakonnego elżbietanek

ELŻBIETANKI, Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety, zakon na prawie papieskim lub diecezjalnym pod wezwaniem św. Elżbiety Węgierskiej. W Polsce działają dwie formacje w ramach tego zakonu: elżbietanki cieszyńskie i nyskie. Te drugie, zwane także szarymi, założone w Nysie na Śląsku w 1842, posługują się regułą augustiańską; zatwierdzone przez papieża w 1887, rozwinęły działalność zwłaszcza na obszarze ówczesnych Niemiec (a zatem także na terenie zaboru pruskiego).

Do Gdańska przybyły 12 IV 1887 z Wrocławia i do 1895 mieszkały na Głównym Mieście w domu parafialnym Kaplicy Królewskiej przy Kleine Krämergasse 5 (ul. Podkramarska), następnie w udostępnionym im przez Franciszka Baumanna mieszkaniu przy Langgasse 37 (ul. Długa). Od 6 IV 1897 miały tymczasową siedzibę wraz z kaplicą w nabytym przez siebie domu przy Jopengasse 3 (ul. Piwna). Od 15 XII 1902 mieszkały we własnym, nowo wybudowanym domu zakonnym przy Heumarkt 5 ( Targ Sienny), na terenie parafii kościoła św. Józefa. Mieściły się w nim mieszkania dla sióstr, ochronka dla biednych dzieci, przytułek dla pracujących matek i szkoła podstawowa. Od 1907 do poświęcenia 19 V 1909, w głębi posesji wzniesiono drugi budynek (architekt Arendt), do którego przeniesiono Przytułek św. Elżbiety (St. Elisabethstift) dla ubogiej, osieroconej młodzieży i dzieci. Mieszkał tu biskup Eduard O’Rourke od chwili przybycia do Gdańska 14 V 1922 w charakterze administratora apostolskiego do Wielkanocy 1927, a więc także już po objęciu urzędu biskupa diecezji gdańskiej. Od 31 I 1940 do śmierci 7 III 1942 przebywał w nim internowany przez hitlerowców biskup pomocniczy chełmiński Konstantyn Dominik.

W 1945 pracowało w nim 14 sióstr. Po wojnie przytułek zamknięto, a w przejętej części budynku urządzono przedszkole, początkowo firmowane przez Caritas (a prowadzone przez elżbietanki), od 1950 państwowe. W domu zakonnym elżbietanek stopniowo wymieniono kadrę, siostry niemieckie zostały zastąpione przez polskie zakonnice. 1 IX 1990 elżbietanki ponownie przejęły przedszkole. W związku z budową Forum Gdańsk w 2014 dom zakonny został sprzedany i włączony do zabudowy Forum (zachował się budynek z 1909), przedszkole zostało przeniesione do domu zakonnego przy ul. Opackiej 5.

Kolejny dom elżbietanek powstał we Wrzeszczu (od 21 XI 1905), początkowo przy obecnej ul. Zator-Przytockiego 3, w tworzącej się parafii kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Zakonnice podjęły opiekę pielęgniarską nad ludźmi chorymi i samotnymi różnych warstw społecznych. W 1928 nabyły (poświęcony w roku następnym) budynek willowy przy Baumbachallee 15 (ul. Konopnickiej), w którym otworzyły pensjonat dla osób w podeszłym wieku (Dom św. Teresy – St. Theresienheim). W 1945 pracowało w nim 11 sióstr. Tak zwane Terezjanum zostało doszczętnie spalone w kwietniu 1945, elżbietanki przeniosły się do prywatnego mieszkania przy obecnej ul. Zator-Przytockiego 4 (pomieszczenia klasztorne na piętrze). Początkowo zajmowały się posługą pielęgniarską i prowadzeniem od września 1945 przedszkola z tanią kuchnią i dożywianiem dzieci (pod tym samym adresem, na parterze). W 1961 placówka została odebrana elżbietankom i upaństwowiona. Siostry zajmowały się następnie katechizacją i pomocą w prowadzeniu biura parafialnego, po 1989 bezskutecznie starały się o wykupienie budynku, którego piętro w dalszym ciągu zajmowały; w 2001 dom zakonny w tym miejscu zamknięto.

W Oliwie elżbietanki działały od 27 V 1910 przy tamtejszej parafii kościoła św. Jakuba, zaproszone przez założone tamże w 1906 świeckie, całkowicie żeńskie Stowarzyszenie św. Elżbiety (w 1907 około 400 członkiń), trudniące się, podobnie jak zakon, opieką nad chorymi, ubogimi i dziećmi przedszkolnymi. W latach 1912–1918 elżbietanki wybudowały przy Saltzmannstraße 5 (ul. Opacka) kolejny przytułek dla zniedołężniałych: Dom św. Bernarda (St. Bernhardusheim), przy którym w 1924 otworzono także przedszkole. Cały kompleks rozbudowano w 1934. W 1945 pracowało tam 10 sióstr, po utraceniu możliwości prowadzenia przytułku i przedszkola elżbietanki przeszły do pracy na rzecz kurii oraz do katechizacji. Dom zakonny i od 2014 przedszkole przy ul. Opackiej 5 funkcjonuje również dzisiaj.

W Nowym Porcie, przy parafii kościoła św. Jadwigi, elżbietanki pracowały w latach 1924–1945, tworząc czteroosobowy dom zakonny przy Hedwigskirchstraße 18 (ul. Góreckiego), prowadząc przedszkole i wspomagając tamtejsze duszpasterstwo. Po II wojnie światowej dom zakonny uległ likwidacji, a przedszkole przejęła Caritas, następnie państwo. SK