EPIDEMIE ŚREDNIOWIECZNE

Aktualna wersja na dzień 18:55, 25 maj 2024

EPIDEMIE ŚREDNIOWIECZNE. W średniowieczu także w Gdańsku epidemie chorób zakaźnych określano słowem pest, pestilencia, niekiedy morowym powietrzem. Najczęstszą chorobą zakaźną był wówczas tyfus głodowy. Najstarsza z wymienianych w nowożytnych i najnowszych opracowaniach historycznych epidemia dżumy, panująca w Gdańsku podobno w latach 1313–1315, w rzeczywistości nie jest notowana w źródłach.

Za pierwszą znaną uchodzić więc musi epidemia dżumy („czarnej śmierci”) z lat 1349–1350, przywleczona z Indii do śródziemnomorskich krajów Europy, skąd rozprzestrzeniła się na cały kontynent. Do Prus dotarła jesienią 1349, pojawiając się w Elblągu, Fromborku i Braniewie, do Gdańska – w lipcu 1350. Szczegółowy jej przebieg w Gdańsku nie jest znany, do ofiar można zaliczyć członków Rady Miejskiej zmarłych akurat w 1350 (burmistrz Detlef von Osten, rajcy: Jeske von Osseck i Augustion Glocke, ławnicy: Arnold i Gryvener). W latach poprzednich i następnych śmiertelność wśród przedstawicieli władz miejskich była niższa. Nie znajduje w źródłach potwierdzenia opinia historyków, że w 1352 doszło do nawrotu epidemii.

Druga ze znanych epidemii miała miejsce latem 1382. Wśród ofiar źródła wymieniają ośmioro z dziewięciorga dzieci Doroty z Mątów, a w księdze radzieckiej Głównego Miasta pojawiła się informacja o ustanowieniu w związku z zarazą opiekunów dla osieroconych dzieci, którzy mieli także zabezpieczyć mienie po zmarłych. Pod rokiem 1406 kontynuator kroniki Johanna von Posilge odnotował zarazę, która zaatakowała Prusy, ale objęła jedynie Gdańsk i Malbork. Kolejne epidemie przypadały zapewne na jesień 1415 roku (król polski Władysław Jagiełło, wystawiając 7 I 1416 glejt dla udającego się na Litwę komtura gdańskiego Heinricha Holtego, wyrażał nadzieję na nieprzywleczenie tam zarazy) i w 1450 (o czym wspominała kontynuacja Kroniki oliwskiej).

W średniowiecznych źródłach nie ma potwierdzenia wymieniana niekiedy przez historyków zaraza z 1427. W 2. połowie XV wieku do kolejnych epidemii dochodziło mniej więcej w sekwencji około 10-letniej. We wrześniu 1464 zaraza dotarła do Gdańska (szerzej: do Prus) z Niderlandów i terenów Cesarstwa Niemieckiego (grasowała tam jesienią 1463) przez Hamburg i Lubekę (między innymi odwołał wówczas swój przyjazd do Gdańska kronikarz Jan Długosz). Wedle kontynuacji Kroniki oliwskiej przed 28 września zmarło około 5000 osób, a od 28 września do 28 października kolejne 800. Szacuje się, że ówczesna ludność Gdańska to około 30 000, choroba mogła więc pochłonąć około 19% mieszkańców Gdańska, co nie wydaje się nieprawdopodobne. Następna epidemia miała miejsce zapewne latem 1473. Przywleczona z niemieckich miast hanzeatyckich objęła Pomorze, Prusy, Inflanty. W Gdańsku wywołała wielki niepokój, czego wyrazem był wzrost liczby zapisywanych w księgach miejskich testamentów mieszczan (spośród około 92 testamentów z lat 1466–1476 ¼, bo aż 23, przypadała na rok 1474).

Kolejna epidemia zdarzyła się w 1484, trwała od lipca do jesieni, zmarło wówczas (wedle kronikarza Christopha Beyera) 5400 osób, pochowano je na cmentarzu przy szpitalu św. Gertrudy ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Główne Miasto). Następna wybuchła w Gdańsku na przełomie 1494/1495, była długotrwała, nawracała falami w kolejnych trzech latach (do 1497). Ponowne, ale ogólne informacje o epidemiach na Pomorzu Wschodnim i w Gdańsku pochodzą z lat 1505, 1507 i 1509. Lepiej znana jest zaraza („morowe powietrze”) z okresu 1514–1515, trwająca od początku września. Na prośbę Rady Miejskiej 3 września w gdańskich kościołach ogłoszono polecenie, by w domach objętych zarazą wywieszano kawałki sukna: każdy kawałek miał wskazywać liczbę zmarłych. Z jej powodu grudniowy przyjazd do Gdańska odwołał król polski Zygmunt I. Ustąpiła dopiero jesienią 1515. BM