KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA

Wersja z 16:55, 1 lut 2024

Kościół św. Ducha, Der Stadt Dantzigk..., 1687

Kościół św. Ducha, Barthel Ranisch, 1695

Ruiny kościoła św. Ducha, fot. K. Lelewicz, 1953

Były kościół św. Ducha i fragment budynku Szkoły Podstawowej nr 50, widok z wieży kościoła św. Jana

Były kościół św. Ducha, 2019, widok od zachodu, u dołu zamurowane dawne wejście główne, na drugiej kondygnacji okna szkolnej sali gimnastycznej

Były kościół św. Ducha, 2019, prezbiterium od strony południowej wraz z budynkiem szkoły (widoczne ślady po zdemontowanych schodach ewakuacyjnych szkoły)

KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA, Główne Miasto. Pierwszy szpital wraz z kaplicą pod tym wezwaniem powstał w połowie XIV wieku w rejonie obecnej ul. św. Ducha, jeszcze w tym stuleciu przeniesiony w rejon IV. Damm (ul. Grobla IV). Początkowo kaplica po południowo-wschodniej stronie szpitala św. Ducha, niewielka, dwuprzęsłowa. Od północy miała wewnętrzny balkon-emporę, być może połączoną ze szpitalem, łączącą się dwoma arkadami z wnętrzem. Podczas rozbudowy szpitala w 1. ćwierci XV wieku wzniesiono nową kaplicę na zachód od istniejącej i po południowej stronie nowych zabudowań szpitala. Budynek szpitalny, niższy i krótszy, połączony był z nawą kaplicy pięcioma arkadami, umożliwiającymi chorym bezpośrednie uczestnictwo w nabożeństwach. Pośrodku dwuspadowego dachu nawy istniała późnogotycka sygnatura, ośmiokątna o spiczastym hełmie.

Od 1557 w rękach protestantów. Po wybudowaniu w 1647 nowego budynku szpitala, dotychczasową kaplicę zmieniono w wolno stojący kościół. W latach 1780–1782 Rada Miejska sfinansowała przebudowę wnętrz. Założono stiukowy strop w nawie, wybudowano dwie empory (północną i zachodnią) oraz prospekt organowy. W 1807, w wyniku bombardowania Gdańska przez wojska napoleońskie, poważnie uszkodzony, między innymi spłonęła sygnaturka i już jej nie odtworzono. W 1840–1854 obiekt nie był użytkowany, zakupiła go gmina staroluterańska ( luteranie, Kościół Apostolsko–Katolicki) z przeznaczeniem na cele sakralne.

W 1945 poważnie zniszczony (dach, strop i całe wyposażenie, część szczytu zachodniego). Zachowały się sklepienia prezbiterium. W okresie 1957–1959 odbudowany i połączony z nowo powstałą Szkołą Podstawowa nr 50 przy ul. Grobla IV (odbudowy dokonał zespół pod kierunkiem Lecha Kadłubowskiego, projekt Zofia Wciorkowa i Tomasz Kempiński). Zrezygnowano z zachowania autentyku na rzecz prostszych rozwiązań, np. zniszczono uszkodzone sklepienia i wybudowano nowe (po podwyższeniu ścian), podwyższono również ściany nawy. Wewnątrz założono żelbetowy strop na wysokości nasad arkad, dzielącym nawę na dwie kondygnacje, który to podział widoczny jest od zewnątrz (przedzielenie okien). Prezbiterium, będące najstarszą częścią, umieszczone od wschodu (funkcję tę przejęła kaplica z około połowy XIV wieku) o wymiarach: 6,8 × 10 m, przesklepione gwiaździście na obecnie jednakowych wspornikach ze sztucznego kamienia (pierwotnie wsporniki były zróżnicowane). Dach nad prezbiterium nieco niższy niż dach nawy. Nawa na planie nieregularnego prostokąta, o wymiarach 8,5 m × 24 m. Wschodnie zamknięcie trójboczne, narożniki podkreślono zewnętrznymi przyporami. W ścianach wąskie, ostrołukowo przesklepione okna z głębokimi ukośnymi glifami (rozchyleniem ościeża okiennego pozwalającym na wprowadzenie większej ilości światła przy stosunkowo małej szerokości okna). W północnej ścianie widoczne arkady z XIV wieku. Trójkątny zachodni szczyt, podzielony gzymsem, powyżej którego znajduje się pięć ostrołukowych blend (pierwotnie ozdobionych maswerkami – dekoracyjnym podziałem otworu okiennego, tworzącym różnego kształtu ornamenty). Poniżej gzymsu gładka ściana z usytuowanymi niesymetrycznie oknami. Pod zachodnim oknem zamurowane obecnie dawne główne wejście. Budynek szkolny dobudowano do południowej ściany kościoła, co spowodowało przecięcie historycznego przebiegu ul. Tobiasza. Na parterze nawy kościoła umieszczono szatnię uczniowską, na piętrze salę gimnastyczną, zaś w oddzielonym ścianą prezbiterium niezwykłą świetlicę. GS JANSZ