KINA

Wersja z 16:50, 26 sty 2023

Kino U.T.-Lichtspiele działające w latach 1918–1945 przy St. Elisabeth-Kirchengasse 8/11 (ul. Elżbietańska)

Kino Rathaus-Lichtspiele, działające w latach 1922–1945 przy Langgasse 60/61 (ul. Długa), reklama filmu "Ludzie w hotelu" z Gretą Garbo, marzec 1933

Kino Gloria–Theatr (w 1921 Danziger Zentral-Lichtspielhaus – Gdański Centralny Dom Filmowy) przy Langgasse 31 (ul. Długa)

Lichtbild Theater przy Langer Markt 2 (Długi Targ), przed 1937

Wejście do kina Leningrad z ul. Długiej, 1959

Kino „Piast”, ul. Angielska Grobla 19A (w środku, z otwarta klatką schodową), widok z ul. Siennickiej (z prawej Przedsiębiorstwo Przemysłu Chłodniczego „Lodmor”)

Kino „Kosmos” Gdańsk-Orunia, 1974

Multikino, 2018

KINA. Pierwsza projekcja ruchomych obrazów w Gdańsku odbyła się 20 X 1896 w Teatrze Wilhelma przy Langgarten 31A (ul. Długie Ogrody). Pokazy organizowały ekipy objazdowe. W 1907 powstało w Gdańsku stałe kino, Passage-Theater, w Danziger Passage (Pasażu Gdańskim), łączącym Kohlenmarkt ( Targ Węglowy) z Dominikswall (ul. Wały Jagiellońskie). Przed 1914 powstawało kilka dalszych kin, których żywot z reguły był bardzo krótki, np. krótko działające od 1910 przy Holzmarkt (Targ Drzewny) kino Eden, czy Apollo przy Damm (ul. Grobla), Corso przy Langgasse (ul. Długa), Kinephon-Theater przy Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka), Saksonia przy Jopengasse 2 (ul. Piwna) (zob. Frost rodzina), Altstadttheater przy Häkergasse (ul. Straganiarska), Langfuhrer Kunst-Lichtspiele we Wrzeszczu. Niekiedy kina nosiły tę samą nazwę, jak Zentral-Lichtspiele na Stogach i na Siedlcach.

Po 1918 nastąpił dalszy wzrost popularności kina, które pozyskiwało widzów z zamożnych grup społecznych. Jego właściwy rozwój miał miejsce w latach 30. XX wieku. W sezonie 1930/1931 liczba widzów wynosiła 2 113 943, w 1934/1935: 2 465 265. Pierwsza projekcja filmu dźwiękowego, Dzika orchidea, miała miejsce 24 XI 1930 w kinie Rathaus. W większości kin przestawiono się na projekcję filmów dźwiękowych; w roku 1934 w 3/4 gdańskich kin wyświetlano już filmy dźwiękowe. Repertuar gdańskich kin nie różnił się od programu kin w miastach niemieckich. Od 1933 gdańskie kina były wykorzystywane także do propagowania nazistowskich idei. Dotyczyło to i kronik filmowych oraz filmów dokumentalnych. MA

W wyniku działań wojennych w 1945 zniszczeniu uległa większość gdańskich kin. Pierwszy seans po II wojnie światowej odbył się 6 VII 1945 w kinie Delfin (przedwojenne Roxy, 1945-1952 Polonia). Lokalne władze upaństwowionej kinematografii podjęły starania o odbudowanie kinowej infrastruktury, przejmując i adaptując na potrzeby kin pomieszczenia pierwotnie o innym przeznaczeniu. W listopadzie 1945 uruchomiono kino Światowid (istniało do 1949) w adaptowanej sali dawnego Gimnazjum Polskiego przy ul. Augustyńskiego 1; w kwietniu 1946 w dawnej sali parafialnej kościoła ewangelickiego przy ul. Jaśkowa Dolina 14 otwarto kino Bajka (spór o lokal z wcześniejszym administratorem, Kościołem prawosławnym, zakończono w 1966). W marcu 1947 uruchomiono przy ul. Szymanowskiego 12/16 kino Capitol (następnie Zetempowiec, Znicz) w sali byłego ewangelickiego kościoła św. Pawła. W maju 1947 uruchomiono kino Syrena w Nowym Porcie, zastąpione 1 V 1953 przez kino 1 Maja. W sierpniu 1950 otworzyło swoje podwoje kino Przyjaźń, zlokalizowane w świetlicy Wojewódzkiego Zarządu Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (WZ TPPR) we Wrzeszczu, ul. Sobótki 15 (od 1957 przy ul. Długiej 39/40).

W pierwszej połowie 1953 funkcjonowały w Gdańsku zaledwie 4 stałe kina. 1 XI 1953 uruchomiono największe na Wybrzeżu (około 1200 miejsc) kino Leningrad (od 1993 Neptun), odbudowane w miejscu dawnego kina Tobis-Palast przy ul. Długiej 57. Nazwa kina została narzucona przez Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdańsku, choć w plebiscycie prasowym „Głosu Wybrzeża” zwyciężyła nazwa Artus. W kinie Leningrad odbywały się najbardziej reprezentacyjne imprezy filmowe (regionalne premiery filmów związanych z Wybrzeżem Gdańskim, spotkania z twórcami, od roku 1974 projekcje Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych (FPFF), słynne Konfrontacje i inne). 15 III 1955 na tej samej parceli uruchomiono kino Kameralne przeznaczone początkowo do prezentacji filmów krótkometrażowych, oświatowych i bajek dla dzieci, ale w tej formule nie zaakceptowane przez widownię (w 1984 do 2 kin przy ul. Długiej 57 dodano niewielkie – 70 miejsc – kino Helikon). 20 X 1962 otwarto ostatnie zbudowane od podstaw kino państwowe Kosmos na Oruni (ul. Jedności Robotniczej 115, obecnie Trakt św. Wojciecha), choć planowano budowę dużego kina szerokotaśmowego Zodiak w Oliwie.

Sieć gdańskich kin podległych administracji państwowej uzupełniona była przez cały okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) siecią kin pozapaństwowych (związkowych, społecznych lub wojskowych). Liczbę kin, ich status, instytucję zarządzającą, pojemność, kategoryzację oraz czas działalności przedstawiono w tabeli.

Najwięcej kin działało w 1. połowie lat 60. XX wieku: dziewięć państwowych (Leningrad, Kameralne, Bajka, Znicz, Delfin, 1 Maja, Kosmos, Jagienka, Zorza) oraz 11 pozapaństwowych (Drukarz, Żak, Przyjaźń, Zawisza, Tramwajarz, Motława, Wrzos, Włókniarz, Piast, Gedania, Panorama), uzupełnionych kinem Letnim na stadionie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ul. Traugutta (1958–1962), pokazami w Domu Kultury na Oruni oraz w innych domach kultury (głównie za pomocą aparatury wąskotaśmowej 16 mm).

Do końca PRL pojawiły się cztery nowe obiekty: Watra w Domu Harcerza (1971), Barkas w Świbnie (kino istniało wcześniej, stało się „gdańskie” po włączeniu Świbna w granice administracyjne miasta w 1973), Zaspa (1982) oraz Helikon (1984). Nie zapobiegło to stopniowemu zamykaniu kin, zwłaszcza pozapaństwowych (w roku 1989 tych ostatnich było już tylko pięć) oraz technicznych degradacji wielu z nich, co było efektem powiększającego się globalnego deficytu kinematografii. W PRL kina podzielone były na kategorie (od tzw. zeroekranów aż do kategorii IV) według warunków lokalowych i wyposażenia technicznego kina. Wpływało to na obieg filmów (premierowymi były najczęściej Leningrad i Znicz), stan kopii (kina III i IV kategorii prezentowały zniszczoną już kopię, zwykle jedną na całe Wybrzeże Gdańskie) oraz cenę biletów (w tych ostatnich najniższą).

Po 13 XI 1981 (do 18 I 1982) działalność wszystkich kin została zawieszona z powodu wprowadzenia stanu wojennego. W dekadzie lat 90. XX wieku, wobec niekorzystnych dla rozwoju kin zmian strukturalnych (ekspansji indywidualnych kanałów odbioru filmów: magnetowidów, odtwarzaczy DVD oraz telewizji; spadku liczby widzów w kinach; zmian w społecznej praktyce chodzenia do kina), przy jednoczesnej degradacji infrastruktury gdańskich kin, nastąpiło stopniowe zamykanie dotychczas istniejących obiektów. Najdłużej istniały Znicz, Zawisza (zamknięte w 2002) oraz Bajka (2003). W kompleksie kin Neptun-Kameralne-Helikon (sprzedanym w 2005 firmie Capital Park z przeznaczeniem na inwestycje pozakinowe) projekcje filmowe odbywały się do maja 2015 roku. W grudniu 2000 roku doszło do ważnego wydarzenia w historii gdańskich kin: powstało pierwsze kino wielosalowe (Multikino, 10 sal, 2771 miejsc), w roku 2003 otwarto Kinoplex (od 14 II 2009 Helios, 8 sal, 1712 miejsc) oraz Cinema City Krewetka (8 sal, 1871 miejsc).

Od 1957 istnieje zasłużone dla rozwoju kultury filmowej kino studyjne Żak (do 1999 przy ul. Wały Jagiellońskie 1, od 2001 przy al. Grunwaldzkiej 195/197), przy którym działa najstarszy do dziś istniejący w Polsce DKF im. Zbyszka Cybulskiego (powstały w 1956). Kino artystyczne promowane było także od 1984 przez Gdańskie Centrum Kultury Filmowej (kino Kameralne i Helikon, od 1993 wraz z Neptunem jako Gdańskie Centrum Filmowe), organizatora wielu imprez z zakresu propagowania kultury filmowej (między innymi Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy o Filmie).

O repertuarze kin gdańskich w PRL (państwowych i pozapaństwowych) decydował centralny dystrybutor-monopolista. Repertuar był wypadkową niezmiennej przez cały okres PRL funkcji propagandowej kina oraz doraźnych, uzależnionych od okresu historycznych aspektów społecznych (zapotrzebowanie widowni) i ekonomicznych (rentowność). Przez cały okres PRL na ekranach kin w nadmiarze prezentowano tzw. filmy zaangażowane, zwłaszcza z krajów demokracji ludowej i ZSRR, kosztem filmów zachodnich (artystycznych i rozrywkowych). Odbiciem tej tendencji były cykliczne przeglądy filmowe organizowane w gdańskich kinach m.in. z okazji: Międzynarodowego Święta Pracy (1 maja), rocznicy zakończenia II wojny światowej (9 maja), święta Odrodzenia Polski (22 lipca), rocznicy wybuchu II wojny światowej (1 września), rocznicy Wielkiej Rewolucji Październikowej (pierwsza dekada listopada) oraz innych pomniejszych (rocznica wyzwolenia Warszawy, dzień kobiet, urodziny Lenina, dzień Wojska Polskiego, dzień górnika i inne).

Ideologiczna funkcja repertuaru stała w sprzeczności z wymogami ekonomicznymi (realizacji odgórnie narzuconego planu wykonania usług kinowych oraz rentowności kin, z roku na rok coraz mniejszej), co było szczególnie odczuwalne w okresie 1960–1975, kiedy nadzór nad kinami gdańskimi sprawowała Wojewódzka Rada Narodowa (odpowiedzialna także za remonty obiektów), a repertuar narzucany był centralnie, zgodnie z ideologicznymi wymogami. Dzięki początkowej niechęci władz PRL do traktowania sztuki filmowej w kategoriach rozrywki, po październiku 1956 roku (zwłaszcza w latach 60. i częściowo latach 70. XX wieku) Polska (a w konsekwencji także i Gdańsk) miała jeden z najambitniejszych repertuarów filmowych w Europie. Filmy, które nie zostały dopuszczone na ekrany do szerokiej dystrybucji, prezentowane były podczas niezwykle popularnego przeglądu Konfrontacje (w Gdańsku głównie w kinie Leningrad, w latach 1974–1993).

Lokalną specyfikę repertuaru gdańskich kin wyznaczały uroczyste premiery filmów związanych z Gdańskiem i Wybrzeżem Gdańskim ( Gdańsk w filmie po 1945) oraz imprezy promujące kino polskie (FPFF, przeglądy: „Polskie debiuty filmowe”, „Młode kino polskie”). Repertuar gdańskich kin został mocno skomercjalizowany w latach 80. XX wieku (ekspansja tzw. Kina Nowej Przygody), kiedy rentowność stała się najważniejszym priorytetem ich działalności. Po transformacji ustrojowej, wobec dominacji multipleksów, problemem stał się dostęp widzów do kina artystycznego (obecnego w kinie Żak oraz w GCF), choć liczba sal w multipleksach skłania ich właścicieli do dywersyfikacji repertuaru. MA KRK