GRUPY OPERACYJNE W GDAŃSKU W 1945 ROKU

Wersja z 14:10, 9 gru 2022

Hasło powstało dzięki Miastu Gdańsk

Partner redakcji

GRUPY OPERACYJNE W GDAŃSKU W 1945. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) już jesienią 1944 roku zaczął organizować ekipy fachowców, które – począwszy od ofensywy styczniowej 1945 – przemieszczały się za frontem, by przejmować administrację oraz zabezpieczać zakłady przemysłowe, zwłaszcza na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Zasady działania na tych ziemiach określała instrukcja kierownictwa grup operacyjnych Ministerstwa Przemysłu o pracy na terenach poza granicami z 1939, wydana w Lublinie na początku 1945. Pierwsze takie grupy podlegały Ministerstwu Administracji Publicznej (MAP) i Ministerstwu Przemysłu. Funkcjonowanie grup oparte było na dyscyplinie wojskowej i niezależne od aparatu państwowego. Powołanie władz miejscowych, zorganizowanie aprowizacji i uruchomienie gospodarki komunalno-mieszkaniowej stanowiło podstawę działań dla pozostałych resortów.

Głównym zadaniem pierwszej z trzech grup operacyjnych zorganizowanych przez MAP dla Gdańska było utworzenie Urzędu Wojewódzkiego (UWG). Kilkoma ciężarówkami (ze sprzętem biurowym) i w eskorcie wojskowej grupa wyruszyła z Warszawy 10 III 1945, 16 marca dotarła do Torunia, stąd udała się w stronę Bydgoszczy (ze względu na toczące się jeszcze walki brano pod uwagę, że tam nastąpi formowanie się gdańskich władz wojewódzkich), by przez Tucholę, Chojnice (gdzie mieścił się sztab frontu wojsk marszałka Konstantego Rokossowskiego), Starogard Gdański, Tczew, Kościerzynę, Kartuzy i Żukowo przybyć 30 marca do Gdańska (zob. rok 1945). Początkowo kierownikiem grupy był przedwojenny działacz gdańskiej Polonii Kazimierz Banaś-Purwin, jednak z uwagi na jego zły stan zdrowia funkcję kierownika po dotarciu do Torunia przejął Bohdan Podhorski-Piotrowski, późniejszy naczelnik Wydziału Ogólnego UWG, od 6 maja wicewojewoda gdański. W skład grupy wchodzili między innymi: Wojciech Tomczyński, Bohdan Spollikiewicz, Leon Pasłowski, Henryk Różycki, Edward Boba, Kazimierz Pilecki, Tadeusz Borowy, Jan Grabowski, Antoni Świtalski, Włodzimierz Popow, Henryk Adambauen, Tadeusz Adambauen, Jerzy Żupański, Zdzisław Wierusz (późniejszy naczelnik Wydziału Wojskowego UWG). Na siedzibę grupy obrano budynek we Wrzeszczu przy ul. Jaśkowa Dolina 3.

Druga grupa operacyjna MAP, pod kierownictwem płk. Anatola Zbarskiego, została uformowana w Bydgoszczy (stąd niekiedy zwana jest „grupą bydgoską”). Jej zadaniem było uruchomienie administracji w tzw. dawnych powiatach (przed 1939 należących do Polski) przyszłego województwa gdańskiego. W pierwszych dniach marca ruszyła do Starogardu Gdańskiego, następnie przez Tczew, Kościerzynę, Kartuzy i Wejherowo, powołując tam zalążki starostw powiatowych, 2 kwietnia przybyła do Gdyni.

Trzecia grupa operacyjna MAP, szesnastoosobowa, utworzona pod koniec marca 1945 z misją zorganizowania Zarządu Miejskiego w Gdańsku (ZMG) i rozpoczęcia odbudowy miasta, przybyła do Gdańska 3 kwietnia. Kierował nią Franciszek Kotus-Jankowski, który został pierwszym prezydentem Gdańska. Na siedzibę obrano gmach przy ul. 3 Maja ( szkoła wojenna), który jako jeden z niewielu na terenie Śródmieścia miał tylko niewielkie zniszczenia.

Wśród innych grup operacyjnych, które przybyły do Gdańska na początku kwietnia 1945, należy wymienić: Morską Grupę Operacyjną, grupę Ministerstwa Oświaty (przewodził jej Stanisław Turski, w jej skład wchodzili Kazimierz Kopecki, Franciszek Otto, Zygmunt Szymański, Jan Schwarz, Kazimierz Kubik, Marian Pelczar i Jan Kilarski, który objął stanowisko kierownika Wydziału Kultury ZMG, Roman Truszczyński, inspektor szkolny, a następnie kierownik Wydziału Oświaty ZMG), Ministerstwa Kultury (wśród członków: Feliks Smosarski, późniejszy zastępca naczelnika Wydziału Kultury UWG), Ministerstwa Poczt i Telegramów, Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, a także Biura Planowania i Odbudowy pod kierunkiem inż. Mieczysława Rygi, następnie naczelnika Wydziału Odbudowy UWG.

Przybywały także partyjne grupy operacyjne. Pierwsza z nich, czterdziestoosobowa grupa Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), została wysłana z Warszawy do Gdańska już w styczniu 1945. W jej skład wchodzili między innymi: Henryk Zakrzewski (przedwojenny prezes Spółdzielni Mieszkaniowej w Gdyni, późniejszy prezydent Gdyni), Alfred Przybój-Jarecki (przedwojenny działacz PPS, od 1944 sekretarz PPS-Lewicy, poseł Krajowej Rady Narodowej, późniejszy zastępca kierownika Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku) i Maria Michalska. Polska Partia Robotnicza formowała swoje grupy od lutego 1945 w komitetach wojewódzkich PPR w Warszawie, Katowicach, Łodzi, Poznaniu i Bydgoszczy. Gdańska ekipa na czele z Janiną Kowalską została zorganizowana przez warszawską i bydgoską PPR. Obie grupy przybyły do Gdańska 1 IV 1945 z zadaniem utworzenia struktur partyjnych na obszarze całego województwa gdańskiego (zob. też Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Komitet Wojewódzki).

Po wykonaniu pierwszych zadań w Gdańsku grupy operacyjne ulegały rozwiązaniu. Między innymi grupa Ministerstwa Oświaty, która znalazła siedzibę przy Lessingstrasse 9 (u. Grottgera) w Oliwie, została rozwiązana przez Stanisława Turskiego około 18 kwietnia. SB