TAKSÓWKI

Wersja z 16:56, 30 wrz 2022

Dorożki i jedna z pierwszych „dorożek samochodowych” na Targu Węglowym, około 1908; po lewej dom towarowy Kaspra Freymanna, po prawej zabudowana zniszczona w 1945 roku

Taksówki przed Złotą Kamieniczką, 1931

Postój taksówek przed Dworcem Gdańsk Główny, 1973

Byłe garaże taksówek miejskich w Małej Zbrojowni

TAKSÓWKI. W ścisłym znaczeniu słowo „taksówka” oznacza pojazd wynajmowany do przewożenia ludzi za opłatą według urzędowo ustalonej taksy. Przy takim założeniu za pierwsze gdańskie taksówki musimy uznać konne dorożki, które w 1852 zastąpiły mniejsze, funkcjonujące już w 1773 taradajki. Od 1898 część, a od 1902 większość dorożek miała już taksometry. Obecnie pod słowem taksówka (osobowa) rozumie się samochód przewożący niewielką grupę ludzi za opłatą pieniężną. Osobną kategorię stanowią taksówki bagażowe.

Pierwszy samochód pojawił się w Gdańsku przed 1899 (najpóźniej z tego roku pochodzi przedstawiające go zdjęcie). Za początek historii „dorożek samochodowych”, czyli taksówek w obecnym tego słowa znaczeniu, należy uznać rozporządzenie władz prowincji z 20 X 1906, ustanawiające dla nich odrębną taryfę. Za pierwsze 800 m płacono 80 fenigów, za każde następne 400 m – 10. Było to drożej niż w wypadku dorożek konnych: w tych z taksometrem pierwszy kilometr (poza Śródmieściem – 750 m) kosztował 50 fenigów, za każde następne 500 m (poza Śródmieściem – 375 m) dopłacano 10 fenigów. W nocy opłata była podwójna. Powyższe stawki dotyczyły dwóch osób, za każdego następnego pasażera obowiązywała dopłata w wysokości 25 fenigów, podobnie za każde 25 kilogramów bagażu powyżej wolnych od opłaty pierwszych 25 kilogramów. Jednocześnie wyznaczono dla taksówek osobne od dorożek konnych postoje przy Dworcu Głównym i na Targu Węglowym. W 1910 uruchomiono postoje na Długim Targu, między Ratuszem Głównego Miasta i fontanną Neptuna (dorożki konne stały po drugiej stronie fontanny) i na Targu Drzewnym, między wylotami ul. św. Ducha i ul. Szerokiej oraz przy dworcu kolejowym we Wrzeszczu.

Roczniki statystyczne Gdańska i księgi adresowe z lat 1906 i 1907 nie wspominają o gdańskich taksówkach. Pierwsza taksówka, zapewne firmy Adler, została wspomniana w obu tych źródłach dopiero w 1908 (ze względu na opóźnienie w zbieraniu danych mogło to wyrażać stan z 1907). Warto wspomnieć, że Warszawa dysponowała taksówkami już w 1903, po czym nastąpiła przerwa do 1908. Podobnie było w Poznaniu, gdzie trzy taksówki pojawiły się w 1905, podczas gdy w 1908 ich nie notowano, zaczęły na nowo kursować dopiero w 1912. Z 1906 pochodzą pierwsze wiadomości o taksówkach we Wrocławiu, Krakowie i Lwowie, z 1909 w Królewcu, z 1910 w Elblągu, Bydgoszczy, Szczecinie itd. Liczba taksówek rosła, w 1909 było ich w Gdańsku pięć, w 1910 – jedenaście, w 1912 – 24. Od 1911 u największych właścicieli przedsiębiorstw przewozowych można było zamówić taksówkę telefonicznie. Okres I wojny światowej spowodował spadek liczby gdańskich do 23 taksówek w 1914, trzynastu w 1916 i dwóch w 1918.

Po wojnie gdańskie księgi adresowe nie podawały informacji o taksówkach, ale na przykład w polskim przewodniku z 1921 po informacji o postojach dorożek czytamy: „Automobile: Przy Rynkach Węglowym, Drzewnym i przy Rynku we Wrzeszczu”. Przewodnik z 1934 roku wymienia ponadto postoje przy Dworcu Głównym, Targu Siennym, Długim Targu, Długich Ogrodach i przy Promenadzie (obecnie ul. 3 Maja). Wedle roczników statystycznych w 1928 na całym obszarze II Wolnego Miasta było 200 taksówek, w 1930 – 190, w 1932 – 176, w 1934 – 158, w 1936 – 123. Większość została zarejestrowana w Gdańsku, udział innych miast był znikomy. Najwięcej było wśród nich samochodów produkcji niemieckiej. Jedną z przyczyn spadku liczby taksówek mogła być dobrze funkcjonująca komunikacja, zapewniająca dostęp prawie do każdego miejsca. Przybywało też prywatnych samochodów osobowych, w 1936 było ich 2293, czyli 56,3 na 10 000 mieszkańców (w ówczesnej Warszawie 23,5 na 10 000). W 1929 na postojach pojawiły się automaty telefoniczne, z każdego klient mógł wezwać taksówkę telefonicznie. W 1934 opłata wstępna za przejazd wynosiła 40 fenigów, grupa do dwóch pasażerów płaciła ponadto 10 fenigów za każde przejechane 165 m, większa liczba (trzy do czterech osób) za każde 100 m. Czas czekania taksówki kosztował 10 fenigów za każde 10 minut, bagaż do 20 kilogramów był wolny od opłaty.

Ponowny regres przyniosła II wojna światowa. W 1940 liczba postojów w mieście wzrosła do piętnastu, ale na skutek trudności w zaopatrzeniu w paliwo zaczęło brakować na nich taksówek. Od 1942 nieliczni właściciele instalowali urządzenia na gaz drzewny, które do samochodów osobowych nie bardzo się nadawały, bo zajmowały dużo miejsca. Pod koniec wojny taksówki znikły z gdańskich ulic, powróciły na nie w 1947.

W 1949 funkcjonowały w Gdańsku 34 taksówki osobowe i dwie bagażowe. Samochody pochodziły najczęściej z szabru lub demobilu. Aby ograniczyć tzw. prywatną inicjatywę, władze tworzyły miejskie lub wojewódzkie przedsiębiorstwa komunikacyjne, w skład których wchodziły także taksówki. Uzyskanie prywatnej licencji było bardzo utrudnione. Przez pewien czas w statystykach ujmowano tylko taksówki miejskie, z reguły marki Warszawa (właściwie Pobieda) M-20, produkowanej od 1951 na Żeraniu, po 1967 marki Polski Fiat 125p (od 1987 w wersji wyposażeniowej). W 1957 było w Gdańsku 25 miejskich taksówek, w 1958 – 58, w 1959 – 80. Od 1958 garaże taksówek miejskich znajdowały się w Małej Zbrojowni. W 1960 po raz pierwszy podano pełną liczbę 278 taksówek, w tym 108 miejskich. Później liczba tych ostatnich utrzymywała się mniej więcej na stałym poziomie: w 1961 – 123, w 1962 – 127, 1963 – 123, 1964 – 114, a w 1965 – 123 (na ogólną liczbę 441). W następnych latach przy stałym wzroście ogólnej liczby taksówek następował spadek liczby taksówek miejskich: w 1967 na 563 taksówki było 88 miejskich, w 1968 na 592 – 50, w 1969 na 672 – tylko 33. W 1970 ostatecznie je wycofano, jeździły już tylko taksówki prywatne, różnych marek, w liczbie 705. W statystykach zaczęto ujmować także taksówki bagażowe. W 1975 było w sumie 1027 taksówek (w tym 858 osobowych), w 1980 – 2315 (2138 osobowych), w 1985 odpowiednio 2570 (2375 osobowych).

Po 2000 pozostają do dyspozycji tylko liczby zarejestrowanych taksówek osobowych: w 2001 – 2259, w 2005 – 1698, w 2010 – około 2300, w 2016 – 2514. W 2017 wydano w Gdańsku 2514 licencji (dla porównania: w Gdyni 1653, w Sopocie 557). Na mapach Targeo zaznaczono w Gdańsku 134 postoje, w tym 24 w Śródmieściu. Taksówkarze są w większości zrzeszeni w dziesięciu korporacjach, część działa na własną rękę. 14 I 2008 Rada Miasta Gdańska uwolniła stawki za przejazd, (do tej pory opłata za przejazd jednego kilometra wynosiła 2 zł, odtąd ceny ustalały korporacje i taksówkarze indywidualni). Dzięki dużej konkurencji nie doprowadziło to do drastycznego wzrostu cen. W 2014 zawód taksówkarza został poddany deregulacji. W Gdańsku warunkiem uzyskania licencji jest odbycie specjalnego kursu, którego wymiar zmniejszono do najbardziej niezbędnych wiadomości, między innymi z prawa miejscowego i topografii miasta. AJ