BRAMA ZIELONA

Wersja z 12:59, 8 lip 2020

Aegidius Dickmann Most przy Zielonej Bramie, karta albumu
z widokami Gdańska, 1617

Brama Zielona od strony Motławy, Der Stadt Dantzigk…, 1687

Brama Zielona od strony Motławy, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Most Zielony 1820, akwarela z 1856 wedle rysunku Augusta Lobegotta Randta

Friedrich Eduard Meyerheim, Brama Zielona i Most Zielony, litografia 1832

Zielona Brama po przebudowie w 1831, widok od Długiego Targu

Widok na Zielony Most
i Zieloną Bramę po przebudowie w 1831 dachu i szczytów, 1880

Długie Pobrzeże z bramami Chlebnicką i Zieloną (w głębi), około 1900

Widok na Zielony Most
i Zieloną Bramę
z przywróconymi oryginalnymi szczytami, 1910–1918

Brama Zielona 1948

Brama Zielona, 1950

Herb Polski na Zielonej Bramie

Brama Zielona od strony Motławy, 2007

Brama Zielona, widok od strony Długiego Targu, 2013

BRAMA ZIELONA (Grünes Tor), wodna, u wschodniego wylotu Długiego Targu, zamykająca od strony Motławy Drogę Królewską, zbudowana w latach 1564–1568 przy Moście Zielonym, zastąpiła skromniejszą, gotycką Bramę Kogi.

Autor nieznany, kierownikiem budowy był do roku 1565 mistrz Regnier z Amsterdamu, zastąpiony przez miejskiego budowniczego Hansa Kramera. Zbudowana w stylu niderlandzkiego manieryzmu, wykonana z drobnej amsterdamskiej cegły i elementów kamiennych, podpiwniczona, czterokondygnacyjna, z pięciokondygnacyjnym skrzydłem od południowego-zachodu, dobudowanym około 1573. Człon główny z 4 (pierwotnie 3) przejazdowymi arkadami, zdobionymi częściowo rustyką (budzącą militarne skojarzenia), niższe partie budynku podzielone przez pilastry o spiętrzonych porządkach na 6 równych pól. Budynek przykryty dwuspadowym dachem, z obu stron z dekoracyjnymi szczytami, zwieńczonymi posągami, zasłaniającymi dwu- i trzykondygnacyjne facjaty. Brama o bogatym wystroju rzeźbiarskim, mającym demonstrować znaczenie miasta (siedem powielonych herbów Polski, Prus Królewskich i Gdańska i wtórnie Hohenzollernów), 20 figur na szczytach, cztery antykizujące popiersia w kartuszach, cztery popiersia w tondach, 12 głów nad tondami). W południowej części mieściła się w przyziemiu siedziba straży miejskiej, na piętrze straż nocna. Obszerne wnętrze drugiej kondygnacji służyło do celów publicznych (różne uroczystości, festyny, biesiady, loterie, przedstawienia teatralne). W roku 1567 ustawiono w północnej części przyziemia wagę miejską (czynną do roku 1868).

W 1570 i 1716 prowadzono pertraktacje w sprawie przekazania budynku polskim monarchom w wypadku ich pobytu w Gdańsku (m.in. w 1646 podczas pobytu królowej polskiej Ludwiki Marii Gonzagi, żony Władysława IV, urządzono w drugiej kondygnacji budynku salę biesiadną). W latach 1746–1829 siedziba Towarzystwa Przyrodniczego (z ekspozycją zbiorów), w roku 1831 przebudowana według projektu Carla Samuela Helda; dwuspadowy dach i szczyty zastąpione zostały przez trzecią kondygnację przykrytą płaskim dachem, z czterech stron ujętym balustradą (z wykorzystaniem elementów murarskich i kamieniarskich dawnych szczytów).

Od roku 1879 siedziba Zachodniopruskiego Muzeum Przyrodniczego. W 1883 przebito czwarty przejazd (ozdobiony herbem Hohenzollernów), w 1886 podjęto próbę przywrócenia dawnego wyglądu (zniekształcone szczyty, dach łamany zamiast dwuspadowego), wprowadzono podział części sali na piętrze na drugiej kondygnacje. W roku 1945 spalona, zawaliła się w części murów, w 1946 nastąpiła rozbiórka górnych kondygnacji skrzydła południowo-zachodniego oraz zwieńczeń szczytów. Odbudowana w latach 1950–1953 (według projektu Kazimierza Macura, przywrócono dwuspadowy dach i renesansowe szczyty), w latach 1953–1992 mieściła Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków, w kwietniu 1996 decyzją wojewody gdańskiego Macieja Płażyńskiego – jako własność Skarbu Państwa – przekazana miastu Gdańsk. Stała się siedzibą Agencji Rozwoju Regionu, podnajmującej szereg pomieszczeń (między innymi działał tu Związek Miast Bałtyckich, Związek Miast i Gmin Morskich, nawet solarium). W 1997 roku, na wniosek wojewody Henryka Wojciechowskiego, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ponownie uznało bramę za własność Skarbu Państwa.

W związku z przejęciem przez Urząd Marszałkowski w latach 2001–2003 konserwowana (zespół Barbary i Ludwika Brzuskiewiczów), w trakcie prac 23 I 2002 roku w wyniku korozji zaprawy wapiennej pod postumentem kolumny przyziemia uległa zniszczeniu wraz z około 20 m² sklepienia (tymczasowo wstrzymano wówczas ruch pieszych przez bramę). 19 X 2002 roku po raz pierwszy po w okresie powojennym udostępniona do zwiedzania. Od 30 VI 2003 roku administrowana przez Muzeum Narodowe. Od 8 VI 1999 do 29 I 2015 roku siedziba biura Lecha Wałęsy. Nazwa bramy mogła wynikać z malowanych na zielono kamiennych dekoracji lub drewnianych wrót zamykających przeloty, a nawet z koloru pierwotnego przeszklenia okien. JAZ