RATUSZ STAREGO MIASTA

Wersja z 12:58, 16 maj 2017

Ratusz Starego Miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Ratusz Starego Miasta, widok od strony południowo-wschodniej, 1889

Ratusz Starego Miasta

RATUSZ STAREGO MIASTA, ul. Korzenna 33–35. Pierwszy gotycki ratusz na Starym Mieście wznieśli Krzyżacy w 1382 roku. Z najstarszej – opublikowanej przez Reinholda Curickego – wzmianki wynika, że posiadał drewnianą konstrukcję szkieletową wypełnioną cegłą. W 1436 roku Rada Starego Miasta ustawiła wagę między ratuszem a Kanałem Raduni, wzniosła także budynek więzienny. Po roku 1455 ratusz przebudowano z wykorzystaniem elementów ze zburzonego ratusza Młodego Miasta. W 1570 obiekt groził zawaleniem, w 1587 władze Starego Miasta dostały pożyczkę od Rady Głównego Miasta na budowę nowego ratusza, rozebrano gotycki budynek i przystąpiono do wznoszenia nowego w stylu renesansowym. Prace trwały do końca 1595 roku; projekt przypisuje się Antonowi van Obberghenowi, twórcą kamieniarki był Nikolaus Jacobssen z Brukseli. Wzniesiony na planie nieregularnego kwadratu o wymiarach 24 × 22 m, we frontowej wschodniej połowie założenia wykorzystano fundamenty wcześniejszej budowli. Dwukondygnacyjne piwnice przykryto kolebkowymi sklepieniami o eliptycznym przekroju. Górną ich kondygnację oświetlało 8 okienek, była tu winiarnia i piwiarnia ratuszowa; dolna – połączona z górną co najmniej 2 wewnętrznymi zejściami – służyła jako magazyn. W przyziemiu, rozwiązanym osiowo i w zasadzie symetrycznie, mieściła się waga miejska, sklepiona kuchnia i wozownia, mieszkania służbowe i apartament gościnny. Do pomieszczeń przyziemia można było się dostać przez 8 wejść, nie licząc wejścia głównego oraz zejść do piwnic. Największym pomieszczeniem I piętra była reprezentacyjna Wielka Sala, określana także w XVIII wieku jako atrium. Z niej można było się dostać do Dużej (Letniej) i Małej (Zimowej) Izby Rady oraz dwóch tak samo określanych Izb Ławy. Wielka Sala miała ponadto przejście do sąsiedniego budynku więzienia. W kolejnej niskiej kondygnacji znajdowało się archiwum, w którym przechowywano ratuszowe akta. W Dużej Izbie Ławy ulokowano z czasem kancelarię Ławy. Całość przykryta została 2 czterospadowymi dachami, których równoległe kalenice ozdobiono na krawędziach iglicami. Na kaletnicy od strony obecnej ul. Korzennej umieszczono efektowny strzelisty hełm. Proste nieotynkowane ściany zwieńczono attyką, którą zdobi arkadowy fryz na elewacji frontowej i południowej (pierwotnie te elewacje otrzymały staranniejsze wykończenie, ponieważ nie były zasłonięte innymi budynkami). Wnętrza attyki zdobiły dawniej malowane postacie. Fasadę główną wzbogacono 2 narożnymi wieżyczkami, także kamiennymi płaskorzeźbami zdobiącymi fryzy obu kondygnacji (wśród nich m.in. herby Polski, Prus Królewskich i Gdańska, maszkarony, także kartusz z datą rozpoczęcia budowy ratusza). Wejście główne wieńczy reprezentacyjny portal. Wystrój architektoniczny wnętrz pierwotnie dość skromny. Pomieszczenia pokryto drewnianymi stropami belkowymi. Najwspanialej prezentowała się Duża Izba Rady; w końcu XVII wieku zdobne snycerką stoły i ławy pokryto tu czerwoną tkaniną. W XVII i XVIII wieku salę wyposażono w barokowe meble, portrety królów Polski oraz zasłużonych rajców Starego Miasta. Od początku istnienia do roku 1793 pełnił równocześnie wiele funkcji: siedziby władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz sądowniczej Starego Miasta, związanej z handlem, a także uroczystościami mieszczańskimi. Astronom Jan Heweliusz wydzierżawiał tu pomieszczenia do składowania warzonego w swoim browarze piwa. Po zajęciu Gdańska przez Prusy (1793) w Wielkiej Sali umieszczono loterię, na parterze – mieszkania. W latach 1806–1807 i 1813–1910 w posiadaniu pruskich (niemieckich) władz sądowych; od roku 1910 ponownie w rękach władz miejskich. W XIX wieku liczne przebudowy, zmianie uległ m.in. układ wnętrz i rozmieszczenie otworów okiennych i drzwiowych; otynkowano dotychczas ceglane elewacje. W 1881 elewacje otrzymały ponownie lico z cegły (starą, zniszczoną cegłę zastąpiono nową – maszynową). W okresie 1911–1914 kolejna przebudowa wnętrz, w Wielkiej Sali zlikwidowano wtórne podziały, wymieniono posadzkę, zamontowano nową boazerię i neorenesansowe kominki. W tym samym czasie wnętrza zaczęto zapełniać zabytkowymi elementami z gdańskich kamienic (wyposażenie gabinetu burmistrza pochodziło z kaplicy w domu Fichtów przy Podwalu Staromiejskim 69/70; barokowe obrazy w sieni – z kamienicy przy ul. Długiej 39; trójdzielna arkada z około 1560 roku – z ul. Długiej 45; portal w sieni z XVI wieku – z kamienicy Ferberów przy ul. Długiej 28). Po remoncie miał służyć jako miejski Pałac Ślubów. Realizacji tego zamierzenia przeszkodził wybuch I wojny światowej. Po roku 1915 siedziba urzędów miejskich, w tym policji budowlanej, biur wydziału budownictwa Senatu II Wolnego Miasta Gdańska i konserwatora zabytków. W 1945 ucierpiał nieznacznie (2 VII 1949 tuż przed wejściem odnaleziono niewybuch bomby lotniczej o wadze 250 kg), dzięki czemu ocalały w nim cenne obrazy artystów gdańskich z połowy XVII wieku – cykl alegoryczny Hermana Hana i Sybilla Adolfa Boya. Od roku 1945 mieściły się w nim różne urzędy, a Sala Mieszczańska służyła i służy obecnie ważnym miejskim uroczystościom: w latach 1945-1954 była miejscem posiedzeń Miejskiej Rady Narodowej, a także Wojewódzkiej Rady Narodowej, do października 1954 był siedzibą Miejskiego Komitetu Frontu Narodowego (późniejsza nazwa: Front Jedności Narodu). W dniach 12-14 VII 1946 odbył się tu krajowy Zjazd Związku Gospodarczego Miast Nadmorskich. Od początku 1950 roku pojawiły się głosy o udostępnienie wnętrz dla zwiedzających (szczególnie zabiegał o to Stanisław Podgórczyk). Od 1955 miał tu siedzibę Wojewódzki Dom Twórczości Ludowej. W sierpniu 1965 udostępniono podziemia, planując tu klub filmowy, miejsce wystąpień np. Teatru przy Stoliku. 27 II 1971 w podziemiach otwarto kawiarnię, obecnym gospodarzem jest Nadbałtyckie Centrum Kultury. TD