SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939

Wersja z 11:28, 18 lip 2018

Wlepki kolekcjonerskie z flagą państwową i handlową (z lewej) oraz senatu (z prawej) II Wolnego Miasta Gdańska

Inauguracyjne posiedzenie senatu I kadencji Wolnego Miasta Gdańska, 1920; siedzą od prawej: Julius Jewelowski (1), Ernst Ziehm (3), Heinrich Sahm (4), Gustav Fuchs (8), stoją od prawej: Hermann Strunk (8)

Heinrich Friedrich Wilhelm Sahm, prezydent senatu 1920–1931

Członkowie Senatu w 1933: stoją od lewej Hans Albert Hohnfeldt, Adalbert Boeck, Wilhelm Huth, Hermann Rauschning, Max Bertling, Anton Sawatzki, Wilhelm von Wnuck, Arthur Greiser, Willibald Wiercinski-Keiser

Hermann Rauschning (z prawej), prezydent senatu 1933–1934, z premierem Januszem Jędrzejewiczem

Siedziba Senatu II Wolnego Miasta Gdańska, 1920–1939

SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 (II WMG). Zgodnie z konstytucją II WMG najwyższy organ zarządzający i wykonawczy nie był izbą wyższą parlamentu, lecz odpowiednikiem rządu, reprezentował II WMG w sprawach zewnętrznych (za wyjątkiem spraw podlegających Polsce). Od 1 V 1921 przejął kompetencje magistratu (Zarządu Miasta, Rada Miejska), będąc równocześnie organem administracji samorządowej. Nazwa nawiązywała do podobnych instytucji wolnych miast hanzeatyckich (Brema, Hamburg, Lubeka) i gdańskiej tradycji (senatus gedanensis, Senat I WMG) do 1930 roku składał się z 22 członków wybieranych przez Volkstag (Zgromadzenie Ludowe): prezydenta, wiceprezydenta i 20 senatorów. Początkowo prezydenta i 7 senatorów głównych (Hauptamt) wybierano na 12, następnie na 4 lata (bez prawa ich odwołania przez Volkstag, ze stałym uposażeniem i prawem do emerytury). Zastępcę prezydenta i 13 senatorów pobocznych (Nebenamt) wybierano na czas nieokreślony (z możliwością odwołania przez uchwalenie wotum nieufności), wypłacano im diety. Senatorowie główni byli fachowcami kierującymi pracami poszczególnych resortów, poboczni – jako politycy – pochodzili z klucza partyjnego. Po zmianie konstytucji, od września 1930, składał się z prezydenta, zastępcy i 10 senatorów; zniesiono podział na senatorów głównych i pobocznych, wybierano ich na czas nieograniczony z możliwością odwołania przez Volkstag, którego nie mogli już być członkami. Składał się z wydziałów: prezydialnego, spraw wewnętrznych, finansów, sprawiedliwości, szkolnictwa i nauki oraz z powoływanych na bieżące potrzeby komisji. Miał kompetencje rządu, działał jako organ kolegialny i nie miał typowej dla większości rządów struktury, tj. członkowie senatu nie byli automatycznie szefami resortów. Ze względu na rozbicie partyjne, do 1933 roku wszystkie senaty były koalicyjne, najczęściej prawicowo-centrowe. Z reguły władze senackie nie miały silnego oparcia politycznego, raz doszło do utworzenia tzw. senatu fachowców. W sytuacjach kryzysowych duża rola w rozmowach nad utworzeniem nowego rządu przypadała prezydentowi. Senat sprawował nadzór nad administracją, w jego rękach znajdowało się kierownictwo spraw zagranicznych. Do ważności podejmowanych uchwał potrzebna była większość głosów, a przy ich równej liczbie przeważał głos przewodniczącego, czyli prezydenta. Pierwsze posiedzenie senatu miało miejsce 7 XII 1920, przejściowo 23 VIII 1939 utworzono urząd głowy państwa (Staatsoberhaupt), który objął Albert Forster, oficjalnie rozwiązany 1 IX 1939 mocą proklamacji o wcieleniu II WMG do Niemiec (co likwidowało i urząd głowy państwa). Pierwsi dwaj prezydenci byli konserwatystami, następcy reprezentowali interesy NSDAP. Siedziba mieściła się w istniejącym od lat 80. XIX wieku budynku rejencji gdańskiej przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody), w roku 1945 budynek uszkodzony, rozebrany, w jego miejscu powstał obecny budynek Urzędu Miejskiego i nieistniejący wcześniej odcinek ul. 3 Maja (w stronę ul. Armii Krajowej). MA