HOPPE JOHANN, rektor Gimnazjum Gdańskiego

Wersja z 10:30, 26 paź 2024

JOHANN HOPPE (około 1505/ 1512 Bautzen (Budziszyn) – 1565 Chełmno), rektor Gimnazjum Gdańskiego. Podstawowe wykształcenie odebrał w rodzinnym mieście. Od semestru zimowego 1529/1530 student uniwersytetu w Wittenberdze, uczęszczał na wykłady Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. Od stycznia 1538 magister, rektor ewangelickiej szkoły we Freystadt (Kożuchów, Śląsk).

Dzięki poparciu Filipa Melanchtona książę pruski Albert powołał go w 1544 na profesora filozofii i retoryki na uniwersytecie (Albertinie) w Królewcu, od 1549 jego rektor. Zaliczał się do grona przeciwników Andreasa Osiandra (1498–1552), od 1549 profesora teologii tamtejszego uniwersytetu i proboszcza kościoła św. Mikołaja w Królewcu, twórcy tzw. ozjandryzmu, odmiennego niż pierwotny pogląd Marcina Lutra na temat usprawiedliwienia (akcentowana przez luteran możliwość uzyskania zbawienia poprzez wiarę w otrzymanie łaski odpuszczenia grzechów). Wraz z byłym superintendentem w Getyndze i Augsburgu, kaznodzieją królewieckiej katedry Joachimem Mörlinem (1514 Wittenberga – 1571 Królewiec) kontestował nie tylko poglądy Osiandra, lecz także jego pozycję w Królewcu: zwolnienie przez księcia Albrechta specjalnie dla niego probostwa na Starym Mieście i złamanie statutu uczelni przez nadanie mu profesury pomimo braku stopnia naukowego, a w 1552 mianowanie superintendentem. Ponieważ poglądy Osiandra były zgodne z ówczesną polityką religijną pruskiego księcia Albrechta Hohenzollerna, 18 X 1553 obaj (Hoppe i Mörlin) zostali pozbawieni swych funkcji i wydaleni z Królewca.

Na propozycję Rady Miejskiej Chełmna przejął nadzór nad tamtejszą szkołą miejską. Przekształcił ją w gimnazjum, opracował statut (wydany drukiem w 1554, z chwilą jego uruchomienia: Forma veteris gymnasii Culmensis recens instaurati, auctore M. Ioanne Hoppio eiusdem gymnasii Rectore, Vratislaviae 1554), jego osobista renoma przyciągnęła do Chełmna około 400 uczniów (głównie z Królewca), pod jego kierunkiem pracował w szkole m.in. Heinrich Moller. Mimo protestów władz miejskich i wspierającego ich wojewody malborskiego Achatiusa Czemy, a także pomimo odwołania do króla Zygmunta Augusta, katolicki biskup chełmiński Jan Lubodzieski (1523–1562) zmusił go wiosną 1555 do odejścia ze stanowiska za propagowanie protestantyzmu. Powrócił na krótko na to stanowisko w lipcu tego roku, ale ostatecznie za zgodą króla został z niej w grudniu definitywnie usunięty.

Po otrzymaniu propozycji od Rady Miejskiej Elbląga, 19 XII 1555 został rektorem przekształcającym tamtejszą podupadłą szkołę na modłę ewangelicką. Wobec sprzeciwu tym razem biskupa warmińskiego, Stanisława Hozjusza (w 1556 w korespondencji z dworem królewskim grożącym nawet przy braku reakcji rezygncją z biskupstwa) i mimo trwających niemal trzy lata wspierających działań elbląskiej Rady Miejskiej, wiosną 1557 musiał i tu ustąpić ze stanowiska.

Korzystając z przywilejów wyznaniowych dla luteranów uzyskanych w 1557 od króla Zygmunta Augusta, rok później Rada Miejska Gdańska powołała go na sekretarza miasta, z zadaniem dokonania reformy miejskiego szkolnictwa. Już 13 VI 1558, jako rektor, otworzył uroczystym wykładem Gimnazjum Gdańskie. Za jego też radą do grona nauczycieli Gimnazjum powołano: z Bremy Michaela Retella (1. Collega), z Malborka Achatiusa Curäusa (Scherera; 2. Collega, konrektor) i Johannesa Tiedemanna (3. Collega, „Gymnasiarcha“ (wychowawca)). W tym samym (1558) roku, pomna jego zasług Rada Miejska Chełmna nadała mu godność rajcy; przyjął ją pod warunkiem, że dane mu będzie dokończyć formowanie Gimnazjum Gdańskiego. W Chełmnie bywał czasowo, ożenił się tam we wrześniu 1559 z Anną, córka miejscowego burmistrza Eberharda Rogge (co uświetnili opublikowanym w tym samym roku epitalamium dla pana młodego Achatius Curäusus oraz profesora z gdańskiego Gimnazjum Michael Retell). Ostatecznie w 1560 powrócił do Chełmna i do śmierci był członkiem Rady Miejskiej.

Uważany za dobrego humanistę, był także autorem drukowanych kazań żałobnych (np. po śmierci gdańskiego syndyka, a wcześniej swego wykładowcy z czasów studiów w Wittenberdze Conrada Langusa (Konrad Hase), gdzie m.in. wspomniał o swoim pochodzeniu z Budziszyna, 1548). Jego samego żałobnym kazaniem żegnał wspomniany Michael Retell, wówczas już pastor kościoła św. Bartłomieja. Błędnie uznany przez Ephraima Praetoriusa za ojca pochodzącego ze Słupska Johannesa Hoppego, rektora gdańskiej szkoły św. Jana. JANSZ

Bibliografia:
Hartknoch Christoph, Preussische Kirchen Historia. Darinnen von Einführung..., Danzig 1686, s. 991.
Hirsch Theodor, Geschichte des academischen Gymnasiums in Danzig, Danzig 1837, s. 6–7, 9, 51, 61.
Freytag Hermann, Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins ”, H. 38, 1898, s. 56, 74, 75, 78.
Kämmel Heinrich Julius, Hoppe Johann', w: Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 13, Leipzig 1881, s. 115.
Prätorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus..., Leipzig, 1713, s. 179–180.
Rauschning Hermann, Geschichte der Musik und Musikpflege in Danzig..., Danzig 1931, s. 38.
Szczuczko Witold, Hoppe Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 221–222.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 450; 4, 438.