SZMELTER KAZIMIERZ, podharcmistrz

Aktualna wersja na dzień 08:34, 1 gru 2023

Kazimierz Szmelter (w drugim rzędzie pierwszy z lewej) podczas biwaku w Algonquin (Kanada), 1951/1952

Kazimierz Szmelter

Kazimierz Szmelter przy grobie ojca na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu, Gdańsk-Zaspa, 1989

KAZIMIERZ SZMELTER, pseudonim „Skaut”, Jan Szawłowski (31 III 1922 Grudziądz ‒ 10 III 1992 Toronto), podharcmistrz. Syn Franciszka (8 III 1892 Świecie nad Wisłą ‒ 15 IV 1941 obóz Stutthof) legionisty, oficera wywiadu, od 1932 prowadzącego restaurację na Dworcu Gdańsk Główny i Marii Hildegardy z domu Ritterman (28 V 1899 ‒ 7 I 1987 Gdańsk). Brat Zygmunta (9 XII 1923 ‒ 14 VII 1976 Gdańsk).

Uczęszczał (1928) do szkoły powszechnej w Toruniu, wstąpił do drużyny zuchów. Po przeprowadzce do Gdańska (1932) uczył się w Gimnazjum Polskim, był harcerzem w drużynie gimnazjalnej im. Zygmunta Augusta. Naukę kontynuował w Polskiej Wyższej Szkole Handlowej ( Polskie Szkoły Handlowe w II Wolnym Mieście Gdańsku). Należał do 3. Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego i brał udział w szkoleniu z zakresu przysposobienia wojskowego na wypadek wojny i pracy dywersyjnej. Z ostatniego obozu szkoleniowego w Gdyni powrócił 31 VIII 1939, już po opuszczeniu Gdańska przez matkę (ojciec z młodszym bratem wyjechali z Gdańska w lipcu 1939). 1 IX 1939 aresztowany przez Niemców, którzy przyszli aresztować jego ojca. Został brutalnie przesłuchany w Victoriaschule i wysłany do obozu Stutthof. W obozie, bardzo osłabiony, trafił pod opiekę doktora Stefana Miraua, który przed wojną był ich lekarzem rodzinnym. W czerwcu 1940 został zwolniony z obozu, przed wyjściem skazany na 25 batów. Wyjechał do rodziców do Józefowa koło Warszawy. Leczył się przez kilka miesięcy, skutki obozowej gehenny odczuwał przez wiele następnych lat. Zdążył zobaczyć się z ojcem, który został w Warszawie rozpoznany przez gdańskiego Niemca i wywieziony do Gdańska, a następnie do obozu Stutthof.

Po odzyskaniu sił wstąpił do konspiracji (AK), w której posługiwał się pseudonimem „Skaut”. Działał na terenie powiatu siedleckiego. Brał udział w ataku na magazyny „Rolnika” w Siedlcach – akcja „Siedlecki prima-aprilis”. Otrzymał dokumenty na nazwisko Jan Szawłowski, którym posługiwał się także po ucieczce z Polski do Szwecji i na początku pobytu w Kanadzie. Po zakończeniu II wojny światowej został powołany (1945) do służby wojskowej w piechocie, był zastępcą dowódcy plutonu w stopniu sierżanta. Znał biegle język niemiecki, dlatego został przeniesiony do Trzcianki w Wielkopolsce, gdzie przez rok pełnił funkcję komendanta obozu jenieckiego dla Niemców. Zdemobilizowany 4 VII 1946, wspólnie z matką przejął prowadzoną przed wojną restaurację na Dworcu Głównym (matka prowadziła ją do 1950).

Włączył się do odbudowy harcerstwa w Gdańsku, 15 III 1947 został mianowany p.o. komendanta Harcerskiego Ośrodka Morskiego w Gdańsku. Wystąpił na wiecu politycznym w Stoczni Gdańskiej, krytykując niektóre decyzje władz. W chwili, gdy w kręgu jego znajomych i harcerzy rozpoczęły się aresztowania, nawiązał znajomość z pracowniczką konsulatu szwedzkiego, która pomogła mu uciec z kraju. Ukryty pod pokładem na statku wiozącym węgiel do Szwecji, dotarł w marcu 1948 do Kalmar. W mieście Lund otrzymał azyl polityczny. Pracował w hucie szkła i w fabryce armatury. Nawiązał kontakty z działającymi w Lundzie harcerzami, brał udział w szkoleniach i kursach harcerskich. W styczniu 1949 Komenda ZHP Obszaru Szwecji mianowała go hufcowym Hufca Malmö z siedzibą w Lund. Rozkazem GKH ZHP pgk (poza granicami kraju) w Londynie z 6 VIII 1949 został mianowany podharcmistrzem.

W grudniu 1949 opuścił Szwecję i z grupą Polaków na statku m/s „Gen. Ballou” przez Kopenhagę i Bremę udał się do Kanady. Na statku zorganizował z podróżujących emigrantów zastęp starszych skautów, który niósł pomoc pasażerom, urządzał zabawy i przedstawienia. 24 XII 1949 dopłynął do Halifax. Początkowo pracował na farmie, później jako kelner w Ottawie, następnie zamieszkał w Toronto. W tym największym skupisku polskich emigrantów szybko nawiązał kontakty harcerskie. Na pierwszą zbiórkę starszych harcerzy 1 X 1950 przyszło siedem osób, które utworzyły koedukacyjny Krąg Starszoharcerski „Tatry”. Wybrany został kierownikiem tego kręgu, który otrzymał w Głównej Kwaterze w Londynie numer 31. Krąg był pierwszą harcerską jednostką organizacyjną ZHP pgk w Kanadzie po II wojnie światowej, w grudniu 1950 liczył już 18 członków w wieku 18‒26 lat. Był współzałożycielem pierwszej drużyny harcerskiej i zuchowej przy parafii p.w. św. Stanisława w Toronto. W 1951 z jego inicjatywy powstał Krąg Starszyzny „Morskie Oko” w Montrealu, w 1953 kolejny krąg, „Giewont” w Toronto. W 1952 został mianowany komendantem harcerstwa starszego w Kanadzie.

Był inicjatorem powołania Zarządu Okręgu ZHP w Kanadzie i wszedł w jego skład. W celu nawiązania kontaktów z kanadyjską emigracją kaszubską oraz znalezienia terenów na biwaki i obozy, wraz z kilkoma członkami kręgu udał się na pierwszą wyprawę do zamieszkiwanej przez tę emigrację prowincji Ontario. W 1952 był współorganizatorem pierwszego Zlotu Starszyzny Harcerskiej Kanady w miejscowości Wilno. W następnym roku brał udział w nabyciu terenu nad jeziorem Halfway pod budowę stanicy harcerskiej, którą nazwano „Karpaty” i poświęcono w 1955. W 1976 na terenie stanicy odbył się Jubileuszowy Zlot ZHP pgK „Kaszuby 76”, na którym pełnił funkcję komendanta gniazda Starszego Harcerstwa. Kręgiem „Tatry” kierował w latach 1950‒1953, 1958, 1975 i 1980, a Kręgiem „Giewont” w latach 1954‒1960. Komendant Harcerzy Starszych Okręgu Kanada był w latach 1952‒1954 i 1958‒1960.

W latach 70. i 80. XX w. często przyjeżdżał do Gdańska odwiedzać i wspierać matkę. W czasie tych wizyt uczestniczył w zbiórkach Kręgu Byłych Harcerzy Wolnego Miasta Gdańska. W stanie wojennym organizował z Kręgiem „Tatry” pomoc dla seniorów harcerskich. W 1983 wysłał do Gdańska kontener wypełniony 300 paczkami z żywnością, środkami czystości i odzieżą. Zorganizował m.in. zaproszenie do Kanady dla hm. Bogdana Radysa w celu poprowadzenia zajęć na kursie drużynowych.

Cieszył się w Kanadzie autorytetem i szacunkiem. Bezwzględnie przestrzegał prawa harcerskiego, wszystkich jego punktów, co nie było powszechne wśród powojennej dorosłej kadry harcerskiej. Służył pomocą i radą nowym polskim emigrantom w znalezieniu pracy i mieszkania. Ukończył na Uniwersytecie w Toronto kurs księgowych i zarządzania przedsiębiorstwem. Prowadził własną firmę sprzedaży i napraw aparatów słuchowych. Odznaczony był odznaką Ministra Imigracji i Kultury za pracę społeczną w harcerstwie (1985), odznaką gminy Mississauga za pracę wolontariusza w ośrodku wielokulturowym (1989), Krzyżem Harcerskim Kanady (1976).

Od 1968 żonaty był z Leontyną Szostak (1923‒2019), ekonomistką. Bezdzietny. Zmarł nagle, harcerskie pożegnanie odbyło się w kościele św. Kazimierza w Toronto. Pochowany w grobie rodzinnym (z matką i bratem) na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku. BOR

Bibliografia:
Rozkaz Naczelnika Harcerzy L. 3 z 15 III 1947 r., „Wiadomości Urzędowe” 1947, nr 1‒12, s. 29.
Englert Juliusz, Witting Jerzy, W harcerskiej służbie 1946‒1996 ZHP na obczyźnie, Londyn 1997, s. 170, 255.
Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków Gdańszczan, oprac. Brunon Zwarra, Gdańsk 2020 (przez indeks).
Grodecki Jerzy, Krąg Tatry 1950‒2004, Kanada 2004, s. 11, 13, 16, 16a, 16b, 20, 25, 26, 28, 30, 33, 34, 37, 40, 44, 50b, 59, 70, zał. 17, 19, 21, 22, 24.
Grodecki Jerzy, ZHP na pięciu kontynentach 1940‒1950, Kanada 2018, s. 4, 5, 126‒130, 133‒134, 136, 138, 140, 142‒143.
Grzywacz J., Radys B., Ruta G., Szczecina D., Harcerskie historie, Jastrzębie Zdrój 2010, s. 344.
Gużkowski A., Tatry. Starsze Harcerstwo. Phm. Kazimierz Szmelter, „Wici harcerskie Kanady”, nr 147, s. 28.
Puchała Stanislaw, Poczet harcmistrzyń i harcmistrzów…, t. 2, Warszawa 2014.
Radys Bogdan, 80 lat ZHP w Gdańsku, „Kalendarz Gdański” 2011, s. 135.