WASZETA JĘDRZEJ, lektor języka polskiego
| (Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{web}} | {{web}} | ||
| − | + | [[File: Kaplica_św._Anny_1916-1923.jpg |thumb| Kaplica św. Anny z amboną ufundowaną przez Jędrzeja Waszetę, 1916/1923]] | |
| + | [[File: Kaplica_św._Anny_1984.jpg |thumb| Kaplica św. Anny z amboną ufundowaną przez Jędrzeja Waszetę, 1984]] | ||
'''JĘDRZEJ (ANDRZEJ) WASZETA''' (Andreas Waschetta, Wascheta) (1 XI 1677 Szestno koło Mrągowa – 12 VIII 1729 Gdańsk), kaznodzieja (pastor) polsko-ewangelicki w gdańskiej [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kaplicy św. Anny]], lektor języka polskiego w gdańskim [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]]. Od 1687 uczeń szkół w Królewcu (Königsberg), początkowo w gimnazjum Löbenicht, od 1697 student filozofii i teologii na tamtejszym uniwersytecie. <br/><br/> | '''JĘDRZEJ (ANDRZEJ) WASZETA''' (Andreas Waschetta, Wascheta) (1 XI 1677 Szestno koło Mrągowa – 12 VIII 1729 Gdańsk), kaznodzieja (pastor) polsko-ewangelicki w gdańskiej [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kaplicy św. Anny]], lektor języka polskiego w gdańskim [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]]. Od 1687 uczeń szkół w Królewcu (Königsberg), początkowo w gimnazjum Löbenicht, od 1697 student filozofii i teologii na tamtejszym uniwersytecie. <br/><br/> | ||
| − | Po studiach zamieszkał u brata Jana, w latach 1696–1719 pastora w Małym Kacku / Redłowie (obecnie dzielnice Gdyni, kościół stał na granicy obu wsi), przez rok pracował jako nauczyciel domowy w rodzinie von Krockow. Od 22 IV 1702 do 1704 rektor szkoły miejskiej w Starogardzie Gdańskim, po rezygnacji kaznodzieja polski i niemiecki oraz nauczyciel domowy w Gdańsku. Od października 1705 pastor w Rębielczu koło Pszczółek, następnie w Ostrowitem. 20 VIII 1709 powołany na polskiego kaznodzieję (pastora) kaplicy św. Anny i jednocześnie niemieckiego drugiego diakona [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościoła św. Trójcy]] w Gdańsku. 26 VIII 1709 gdańska [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] – pod wpływem sugestii jego poprzednika Alberta Pesaroviusa – wydała zarządzenie o rozdziale podwójnej funkcji jednego duchownego, zezwoleniu polskiemu kaznodziei na udzielanie chrztów i ślubów w języku polskim oraz jednoczesnym mianowaniu go lektorem tego języka w Gimnazjum Akademickim. Stał się więc odrębnym, wyłącznie dla posługi w kaplicy św. Anny polskim kaznodzieją, pierwsze kazanie wygłosił 1 września. Wobec panującej w Gdańsku [[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | wielkiej epidemii dżumy]] i zamknięcia także Gimnazjum Akademickiego, pracę na stanowisku lektora języka polskiego rozpoczął w nim dopiero 28 I 1710.<br/><br/> | + | Po studiach zamieszkał u brata Jana (1663–1719), w latach 1696–1719 pastora w Małym Kacku / Redłowie (obecnie dzielnice Gdyni, kościół stał na granicy obu wsi), przez rok pracował jako nauczyciel domowy w rodzinie von Krockow. Od 22 IV 1702 do 1704 rektor szkoły miejskiej w Starogardzie Gdańskim, po rezygnacji kaznodzieja polski i niemiecki oraz nauczyciel domowy w Gdańsku. Od października 1705 pastor w Rębielczu koło Pszczółek, następnie w Ostrowitem. 20 VIII 1709 powołany na polskiego kaznodzieję (pastora) kaplicy św. Anny i jednocześnie niemieckiego drugiego diakona [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościoła św. Trójcy]] w Gdańsku. 26 VIII 1709 gdańska [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] – pod wpływem sugestii jego poprzednika [[PESAROVIUS ALBERT, pastor kościołów św. Ducha i św. Barbary | Alberta Pesaroviusa]] – wydała zarządzenie o rozdziale podwójnej funkcji jednego duchownego, zezwoleniu polskiemu kaznodziei na udzielanie chrztów i ślubów w języku polskim oraz jednoczesnym mianowaniu go lektorem tego języka w Gimnazjum Akademickim. Stał się więc odrębnym, wyłącznie dla posługi w kaplicy św. Anny polskim kaznodzieją, pierwsze kazanie wygłosił 1 września. Wobec panującej w Gdańsku [[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | wielkiej epidemii dżumy]] i zamknięcia także Gimnazjum Akademickiego, pracę na stanowisku lektora języka polskiego rozpoczął w nim dopiero 28 I 1710.<br/><br/> |
Wspomniane zarządzenie Rady Miejskiej przywróciło także pełen zakres lektoratu języka polskiego w Gimnazjum Akademickim, dzięki czemu mógł podnieść poziom nauczania tego języka. Wskutek zgłaszanych przez niego wielu niejasności i spornych sytuacji przy udzielaniu chrztów i ślubów w języku polskim parom, w których jedna ze stron tego języka nie znała, w latach 1712 i 1713 Rada Miejska doprecyzowała tę kwestię, zezwalając na prowadzenie obrzędów równolegle także w języku niemieckim.<br/><br/> | Wspomniane zarządzenie Rady Miejskiej przywróciło także pełen zakres lektoratu języka polskiego w Gimnazjum Akademickim, dzięki czemu mógł podnieść poziom nauczania tego języka. Wskutek zgłaszanych przez niego wielu niejasności i spornych sytuacji przy udzielaniu chrztów i ślubów w języku polskim parom, w których jedna ze stron tego języka nie znała, w latach 1712 i 1713 Rada Miejska doprecyzowała tę kwestię, zezwalając na prowadzenie obrzędów równolegle także w języku niemieckim.<br/><br/> | ||
| − | Był fundatorem ambony w kaplicy św. Anny, którą sam poświecił 13 VI 1721 (łacińską adnotację o fundacji umieścił na wewnętrznej stronie jej drzwi). Współpracował z drugim z polskich kaznodziei w Gdańsku, [[MONETA JAN | Janem Monetą]] z [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA| kościoła św. Ducha]], przyczynił się do powstania ułożonego przez niego polskiego ''Kancjonału'' (1723). W latach 1724–1725 był opiekunem osieroconego [[GODLEWSKI JAN JERZY | Jana Jerzego Godlewskiego]] w trakcie jego nauki w Gimnazjum Akademickim. Był właścicielem bogatego księgozbioru poloników, po śmierci wyprzedanego na aukcjach.<br/><br/> | + | Był fundatorem ambony w kaplicy św. Anny, którą sam poświecił 13 VI 1721 (łacińską adnotację o fundacji umieścił na wewnętrznej stronie jej drzwi). Współpracował z drugim z polskich kaznodziei w Gdańsku, [[MONETA JAN, kaznodzieja polski | Janem Monetą]] z [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA| kościoła św. Ducha]], przyczynił się do powstania ułożonego przez niego polskiego ''Kancjonału'' (1723). W latach 1724–1725 był opiekunem osieroconego [[GODLEWSKI JAN JERZY, lektor języka polskiego | Jana Jerzego Godlewskiego]] w trakcie jego nauki w Gimnazjum Akademickim. Był właścicielem bogatego księgozbioru poloników, po śmierci wyprzedanego na aukcjach.<br/><br/> |
| − | Od 7 III 1707 żonaty był z Adelgundą z domu Wolff, wdową po pastorze Abrahamie Bieleckim. | + | Od 7 III 1707 żonaty był z Adelgundą z domu Wolff, wdową po pastorze Abrahamie Bieleckim, zmarłym w Kobylej Kępie koło Nowego Dworu Gdańskiego. Ojciec Johanna Gottlieba i Andreasa Gottlieba, zapisanych odpowiednio 26 VIII 1720 i 20 I 1722 do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, oboje utonęli podczas przejażdżki łodzią po Motławie. W tym samym Gimnazjum Akademickim nauki pobierali także synowie jego brata Johanna: Andreas Gottlieb i Johann Friedrich, zapisani do secundy odpowiednio 12 V 1719 i 1 XII 1724. <br/><br/> |
| + | Kazanie na jego pogrzebie wygłosił diakon [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]] [[RICHTER GOTTLIEB, pastor kościołów św. Katarzyny i NMP | Gottlieb Richter]] (wcześniej diakon w kościele św. Trójcy).{{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
'''Bibliografia''':<br/> | '''Bibliografia''':<br/> | ||
| + | ''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 303, 305, 308. <br/> | ||
Czerniakowska Ewa, ''Waszeta Andrzej'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 303-304. <br/> | Czerniakowska Ewa, ''Waszeta Andrzej'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 303-304. <br/> | ||
| − | Faber Walther, ''Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen von der Reformation bis zum Weltkrieg'', „Zeitschrift des Westpreußischen Gechichtsvereins“, H. 70, 1930, s. 116-119, 125-126.<br/><br/> | + | Faber Walther, ''Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen von der Reformation bis zum Weltkrieg'', „Zeitschrift des Westpreußischen Gechichtsvereins“, H. 70, 1930, s. 116-119, 125-126.<br/> |
| + | Pniewski Władysław, ''Język polski w dawnych szkołach gdańskich'', Gdańsk 1938, s. 120-122.<br/> | ||
Praetorius Ephraim, ''Athenae Gedanenses sive Commentarius historico-chronologicus …'', Lipsiae 1713, s. 167.<br/> | Praetorius Ephraim, ''Athenae Gedanenses sive Commentarius historico-chronologicus …'', Lipsiae 1713, s. 167.<br/> | ||
Praetorius Ephraim, ''Danziger Lehrer Gedächtniß …'' Danzig und Leipzig, 1760, s. 14, 69, 78, 80.<br/> | Praetorius Ephraim, ''Danziger Lehrer Gedächtniß …'' Danzig und Leipzig, 1760, s. 14, 69, 78, 80.<br/> | ||
| − | Schnaase Eduard, ''Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig dargestellt'', Danzig 1863, s. 97, 151-152, 495.<br/><br/> | + | Rhesa Ludwig, ''Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern'', Königsberg 1834, s. 62.<br/> |
| + | Schnaase Eduard, ''Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig dargestellt'', Danzig 1863, s. 97, 151-152, 495.<br/> | ||
| + | Starek Elzbieta, Kotłowski Grzegorz, ''Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście'', Pelplin 2015, s. 215-217. <br/> | ||
| + | Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 123.<br/> | ||
Wotschke Teodor, ''Polnische und litauische Studenten in Königsberg'', „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven“, Neue Folge, Bd. 6, H. 4, 1930, s. 428-447. | Wotschke Teodor, ''Polnische und litauische Studenten in Königsberg'', „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven“, Neue Folge, Bd. 6, H. 4, 1930, s. 428-447. | ||
Aktualna wersja na dzień 08:13, 14 wrz 2024
JĘDRZEJ (ANDRZEJ) WASZETA (Andreas Waschetta, Wascheta) (1 XI 1677 Szestno koło Mrągowa – 12 VIII 1729 Gdańsk), kaznodzieja (pastor) polsko-ewangelicki w gdańskiej kaplicy św. Anny, lektor języka polskiego w gdańskim Gimnazjum Akademickim. Od 1687 uczeń szkół w Królewcu (Königsberg), początkowo w gimnazjum Löbenicht, od 1697 student filozofii i teologii na tamtejszym uniwersytecie.
Po studiach zamieszkał u brata Jana (1663–1719), w latach 1696–1719 pastora w Małym Kacku / Redłowie (obecnie dzielnice Gdyni, kościół stał na granicy obu wsi), przez rok pracował jako nauczyciel domowy w rodzinie von Krockow. Od 22 IV 1702 do 1704 rektor szkoły miejskiej w Starogardzie Gdańskim, po rezygnacji kaznodzieja polski i niemiecki oraz nauczyciel domowy w Gdańsku. Od października 1705 pastor w Rębielczu koło Pszczółek, następnie w Ostrowitem. 20 VIII 1709 powołany na polskiego kaznodzieję (pastora) kaplicy św. Anny i jednocześnie niemieckiego drugiego diakona kościoła św. Trójcy w Gdańsku. 26 VIII 1709 gdańska Rada Miejska – pod wpływem sugestii jego poprzednika Alberta Pesaroviusa – wydała zarządzenie o rozdziale podwójnej funkcji jednego duchownego, zezwoleniu polskiemu kaznodziei na udzielanie chrztów i ślubów w języku polskim oraz jednoczesnym mianowaniu go lektorem tego języka w Gimnazjum Akademickim. Stał się więc odrębnym, wyłącznie dla posługi w kaplicy św. Anny polskim kaznodzieją, pierwsze kazanie wygłosił 1 września. Wobec panującej w Gdańsku wielkiej epidemii dżumy i zamknięcia także Gimnazjum Akademickiego, pracę na stanowisku lektora języka polskiego rozpoczął w nim dopiero 28 I 1710.
Wspomniane zarządzenie Rady Miejskiej przywróciło także pełen zakres lektoratu języka polskiego w Gimnazjum Akademickim, dzięki czemu mógł podnieść poziom nauczania tego języka. Wskutek zgłaszanych przez niego wielu niejasności i spornych sytuacji przy udzielaniu chrztów i ślubów w języku polskim parom, w których jedna ze stron tego języka nie znała, w latach 1712 i 1713 Rada Miejska doprecyzowała tę kwestię, zezwalając na prowadzenie obrzędów równolegle także w języku niemieckim.
Był fundatorem ambony w kaplicy św. Anny, którą sam poświecił 13 VI 1721 (łacińską adnotację o fundacji umieścił na wewnętrznej stronie jej drzwi). Współpracował z drugim z polskich kaznodziei w Gdańsku, Janem Monetą z kościoła św. Ducha, przyczynił się do powstania ułożonego przez niego polskiego Kancjonału (1723). W latach 1724–1725 był opiekunem osieroconego Jana Jerzego Godlewskiego w trakcie jego nauki w Gimnazjum Akademickim. Był właścicielem bogatego księgozbioru poloników, po śmierci wyprzedanego na aukcjach.
Od 7 III 1707 żonaty był z Adelgundą z domu Wolff, wdową po pastorze Abrahamie Bieleckim, zmarłym w Kobylej Kępie koło Nowego Dworu Gdańskiego. Ojciec Johanna Gottlieba i Andreasa Gottlieba, zapisanych odpowiednio 26 VIII 1720 i 20 I 1722 do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, oboje utonęli podczas przejażdżki łodzią po Motławie. W tym samym Gimnazjum Akademickim nauki pobierali także synowie jego brata Johanna: Andreas Gottlieb i Johann Friedrich, zapisani do secundy odpowiednio 12 V 1719 i 1 XII 1724.
Kazanie na jego pogrzebie wygłosił diakon kościoła św. Jana Gottlieb Richter (wcześniej diakon w kościele św. Trójcy).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 303, 305, 308.
Czerniakowska Ewa, Waszeta Andrzej, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 303-304.
Faber Walther, Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen von der Reformation bis zum Weltkrieg, „Zeitschrift des Westpreußischen Gechichtsvereins“, H. 70, 1930, s. 116-119, 125-126.
Pniewski Władysław, Język polski w dawnych szkołach gdańskich, Gdańsk 1938, s. 120-122.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive Commentarius historico-chronologicus …, Lipsiae 1713, s. 167.
Praetorius Ephraim, Danziger Lehrer Gedächtniß … Danzig und Leipzig, 1760, s. 14, 69, 78, 80.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 62.
Schnaase Eduard, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig dargestellt, Danzig 1863, s. 97, 151-152, 495.
Starek Elzbieta, Kotłowski Grzegorz, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście, Pelplin 2015, s. 215-217.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 123.
Wotschke Teodor, Polnische und litauische Studenten in Königsberg, „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven“, Neue Folge, Bd. 6, H. 4, 1930, s. 428-447.
