JAŚKOWA DOLINA
| (Nie pokazano 53 wersji utworzonych przez 8 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File: | + | [[File:Jaśkowa_Dolina,_Wedel,_1842.jpg|thumb|Jaśkowa Dolina, 1842]] |
| + | [[File:Gospoda_Schrödera_w_Parku_Jaśkowej_Doliny,_Wedel,_1842.jpg|thumb|Gospoda, później restauracja, Simona Schrödera przy Jaśkowej Doliny, 1842]] | ||
| + | [[File:Jaskowa_Dolina2.jpg|thumb|Rekonstrukcja rozplanowania kawiarni i ogrodu Kaffee Schröder przy Jaśkowej Dolinie według Hansa Reichowa]] | ||
| + | [[File: Restauracja_Zinglera.jpg |thumb| Restauracja Zinglera]] | ||
| + | [[File:Jaśkowa Dolina, około 1910.JPG|thumb|Jaśkowa Dolina (z lewej nr 9, okolice skrzyżowaniu z obecną ul. Pniewskiego) około 1910]] | ||
| + | [[File:Willa_Steffensów.jpg|thumb|Willa Steffensów (nr 15)]] | ||
| + | [[File:Jaskowa_Dolina.jpg|thumb|Willa Freymanna (nr 31), około 1914]] | ||
| + | [[File: Willa_Freymanna.JPG |thumb| Była willa Kaspra Freymanna, ul. Jaśkowa Dolina 31, 2022]] | ||
| + | |||
| + | |||
| + | '''JAŚKOWA DOLINA.''' Malownicza dolina o wyjątkowych walorach krajobrazowych, część [[PIECKI | Piecek]], obecnie także ulica łącząca [[WRZESZCZ | Wrzeszcz]] z Pieckami. Od 2. połowy XVI wieku własność rodziny Köhne-Jaski, od której wzięła nazwę ([[KÖHNE-JASKI GEORG, kupiec, dawca nazwy Jaśkowej Dolinie | Georg Köhne-Jaski]]). W XVIII wieku dzieliła się na dwie części: starą albo pierwszą (Erster Jäschkental) powyżej obecnej ul. Romera, na wysokości obecnej ul. Falistej, z trzema stawami rybnymi i browarem, oraz nową albo drugą (Zweiter Jäschkental) poniżej obecnej ul. Na Wzgórzu). W obu częściach już w XVII wieku działały karczmy; w pierwszej – od 1647, kiedy właścicielem dóbr był [[KÖHNE-JASKI ISRAEL, burgrabia gdański | Israel Köhne-Jaski]], który w 1678 uzyskał przywilej sprzedawania tu obcego piwa. W latach 1726–1743 dzierżawcą karczmy i stawu był Johann Kuchen. Druga karczma Zweites Jaskital (w okolicy obecnej ul. Na Wzgórzu) także była dzierżawiona. Karczmarzami byli kolejno: Martin Chemnitz (od 1679), Andreas Werner (od 1741), a od 1750 rodzina Vogel: wdowa Vogel (od 1769) i August Vogel (od 1796). Działała jeszcze w 1810 jako własność rodziny Köhne-Jaski, prawdopodobnie została zniszczona w 1813 podczas walk o Wrzeszcz. <br /><br / > | ||
| + | Już w XVIII wieku okalające Jaśkową Dolinę wzgórza wykorzystywane były w celach rekreacyjnych. Były miejscem spacerów, organizowano tu coroczne uroczystości sobótkowe. W 1753 piekarze Johann Klausen ze [[ŚWIĘTY WOJCIECH | Świętego Wojciecha]] i Gottfried Lübeck z Gdańska otrzymali pozwolenie na sprzedaż podczas nich precli, ciastek i pierników, a w 1798 August Vogel, aby zwiększyć atrakcyjność swojego lokalu, wystarał się o pozwolenie na zatrudnianie latem muzykantów.<br/><br/> | ||
| + | Pod koniec XVIII wieku właścicielem części Jaśkowej Doliny został gdański kupiec, armator i filantrop [[LABES JOHANN, kupiec, senator | Johann Labes]], który zbudował tu dwór z ogrodem (nr 15), a około 1803 jedno ze wzgórz (Lisie Wzgórze) przekształcił w promenadę spacerową, którą otworzył dla mieszkańców miasta ([[PROMENADY PUBLICZNE | promenady publiczne]]). W czasie wojen napoleońskich promenada uległa zniszczeniu. W 1832 została odkupiona przez miasto Gdańsk, odbudowana i powiększona, w 1838 oddana do użytku jako park miejski ([[PARK JAŚKOWEJ DOLINY | Park Jaśkowej Doliny]]).<br/><br/> | ||
| + | Już pod koniec XVIII wieku wzdłuż Jäschkentaler Weg (ul. Jaśkowa Dolina) zaczęły powstawać popularne lokale rozrywkowe z ogrodami, np. kawiarnia Kaffee Schröder, w 1800 należąca do Simona Schrödera (nr 84–88, dawniej 24–25). W połowie XIX wieku działały przy niej gospody: w 1839 Gustava A. Spiegelberga (Langfuhr nr 70), której w latach 1854 i 1869 właścicielem był Georg Beniamin Spliedt, Spliedts Garten (nr 29–33), Pod Wiśniami (nr 33), organizująca koncerty muzyczne dla gości, i Frommscher Gastgarten (nr 17). W 2. połowie XIX wieku także: Leśniczówka Forsthaus (nr 45), Bei Waldknecht (nr 62–66), Schultz Garten (nr 72– 74) oraz, na wzgórzu, ponad obecną ul. Sobótki, restauracja Ernsta Eduarda Zinglera (zm. 29 I 1856), od 1852 – należąc już do Heinricha Friedricha Zimmera – pod nazwą Bellevue, która przyciągała gości pięknym widokiem i pełniła funkcję bramy wejściowej do Parku Jaśkowej Doliny oraz schroniska dla amatorów pieszych wędrówek. Pozostał po niej zrujnowany budynek, który wiele lat był siedzibą Telewizji Polskiej. W 2. połowie XIX wieku znaczna część gruntów wzdłuż Jaśkowej Doliny należała do rodzin Behrendtów i Steffensów. Barokowy dwór nr 17 (dawniej 9) wzniesiony pod koniec XVIII wieku (na początku XIX wieku własność restauratora Fromma, a po nim Augusta Behrendta) oraz willa Steffensów (dawniej posiadłość Labesa) nr 15 (dawniej 8) cenione były z powodu pięknych widoków. Do około połowy XIX wieku w okolicy ul. Akacjowej (Jaśkowa Dolina 38–42) funkcjonowała przetwórnia popiołu, produkująca potaż i wajdaż; pod koniec XVIII wieku należała do rodziny Schwarzów, od 1800 do Labesa, a od 1818 do braci Steffensów. <br/><br/> | ||
| + | Na przełomie XIX i XX wieku Jaśkowa Dolina zaczęła przeobrażać się w modną dzielnicę mieszkaniową w stylu osiedli willowych. Na rozparcelowanych terenach wzdłuż ulicy zaczęły powstawać eklektyczne wille z ogrodami. W końcu lat 70. XIX wieku Otto Steffens wzniósł Villę Steffens nr 15 (dawniej 8; projekt ogrodu: w 1877, autorzy: Georg i Johann Larassowie z Bydgoszczy). Później powstały: Villa Schrey nr 19 (dawniej, do 1945: nr 10; zbudowana 1899, projekt: [[SCHADE ERNST AUGUST, architekt, teolog, radny | Ernst Schade]], właściciel: [[SCHREY CARL OTTO, przedsiębiorca, były patron gdańskiej ulicy | Carl Otto Schrey]], do 1911 dyrektor [[GDAŃSKA FABRYKA WAGONÓW | fabryki wagonów]]), Villa Freymann nr 31 (dawniej 10, do 1945: 15; własność [[FREYMANN KASPAR, właściciel domu towarowego | Kaspara Freymanna]], w 1920 Baltische Bank, do 1938 kupca Louisa Luchtensteina, obecnie siedziba Polskiej Akademii Nauk), Villa Kirsch nr 44 (dawniej 33B; zbudowana w 1904, właściciel: architekt Kirsch), Villa Gerike nr 47 (dawniej 20a, 1919-1939 własność wdowy Thea Löwenstein), Villa Gerike nr 48 (dawniej: 33a, właściciel w 1907 kupiec Otto Gerike, 1914-1939 kupiec Bruno Borschke), Jaśkowa Dolina nr 40 (dawniej 35; projekt architektoniczny: Bühring, właściciel: kupiec Kries, od 1920 kupiec [[PETERSEN CHRISTIAN JOHANN, kupiec | Christian Petersen]]), Jaśkowa Dolina nr 42 (dawniej 34; właściciel: kupiec Runde) oraz wille przy ul. Pawłowskiego, np. nr 2 (architekt: Henkenhaf, właściciel: inż. Göllner). Podobne formy nadawano także wielorodzinnym kamienicom, np. na działce rozebranej Cafe Jäschkenthal nr 74, a także nr 38 oraz 43 (dawniej 36). Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku kupiec i fabrykant z Łodzi Oskar Kon zbudował na końcu Jaśkowej Doliny (nr 71) rezydencję z dużym ogrodem (Landhaus Jäschkental), która po wojnie pełniła funkcję pogotowia opiekuńczego. W 1911 niedaleko Leśniczówki (nr 45, dawniej: 19) powstał [[TEATR LEŚNY | Teatr Leśny]]. W latach 1908-1925 pod nr 48 funkcjonowała prywatna klinika chirurgiczno–ginekologiczna przybyłego do Gdańska w 1903 Hermana Diegnera (1861 Tolkmicko – 23 V 1929 Gdańsk). Od 1933 działał tu (nr 14) [[DOM LUTRA | Dom Lutra]]. <br/><br/> | ||
| + | Po zakończeniu II wojny światowej dolną część, wraz z ul. Batorego, przeznaczono do zasiedlenia przez polskich urzędników (mieszkał tu m.in. [[TYLEWSKI TADEUSZ, artysta muzyk, patron gdańskiej ulicy| Tadeusz Tylewski]] i Kazimierz Banaś-Purwin), część górna (w stronę wzgórz) przez pierwsze miesiące nie była dostępna i strzeżona przez żołnierzy rosyjskich. W latach 1946–2003 w dawnym Domu Lutra mieściło się [[KINO BAJKA | kino Bajka]]. W 1972 (nr 77) założono Harcerską Bazę Obozową „Morena”. 6 VIII 1977 oddano do użytku strzelnicę myśliwską (nr 114, od 1991 Gdańskie Centrum Strzeleckie). W październiku 1997 na skrzyżowaniu z ulicami Batorego i Matejki zamontowano sygnalizację świetlną. {{author: KR}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 19:04, 12 cze 2024
JAŚKOWA DOLINA. Malownicza dolina o wyjątkowych walorach krajobrazowych, część Piecek, obecnie także ulica łącząca Wrzeszcz z Pieckami. Od 2. połowy XVI wieku własność rodziny Köhne-Jaski, od której wzięła nazwę ( Georg Köhne-Jaski). W XVIII wieku dzieliła się na dwie części: starą albo pierwszą (Erster Jäschkental) powyżej obecnej ul. Romera, na wysokości obecnej ul. Falistej, z trzema stawami rybnymi i browarem, oraz nową albo drugą (Zweiter Jäschkental) poniżej obecnej ul. Na Wzgórzu). W obu częściach już w XVII wieku działały karczmy; w pierwszej – od 1647, kiedy właścicielem dóbr był Israel Köhne-Jaski, który w 1678 uzyskał przywilej sprzedawania tu obcego piwa. W latach 1726–1743 dzierżawcą karczmy i stawu był Johann Kuchen. Druga karczma Zweites Jaskital (w okolicy obecnej ul. Na Wzgórzu) także była dzierżawiona. Karczmarzami byli kolejno: Martin Chemnitz (od 1679), Andreas Werner (od 1741), a od 1750 rodzina Vogel: wdowa Vogel (od 1769) i August Vogel (od 1796). Działała jeszcze w 1810 jako własność rodziny Köhne-Jaski, prawdopodobnie została zniszczona w 1813 podczas walk o Wrzeszcz.
Już w XVIII wieku okalające Jaśkową Dolinę wzgórza wykorzystywane były w celach rekreacyjnych. Były miejscem spacerów, organizowano tu coroczne uroczystości sobótkowe. W 1753 piekarze Johann Klausen ze Świętego Wojciecha i Gottfried Lübeck z Gdańska otrzymali pozwolenie na sprzedaż podczas nich precli, ciastek i pierników, a w 1798 August Vogel, aby zwiększyć atrakcyjność swojego lokalu, wystarał się o pozwolenie na zatrudnianie latem muzykantów.
Pod koniec XVIII wieku właścicielem części Jaśkowej Doliny został gdański kupiec, armator i filantrop Johann Labes, który zbudował tu dwór z ogrodem (nr 15), a około 1803 jedno ze wzgórz (Lisie Wzgórze) przekształcił w promenadę spacerową, którą otworzył dla mieszkańców miasta ( promenady publiczne). W czasie wojen napoleońskich promenada uległa zniszczeniu. W 1832 została odkupiona przez miasto Gdańsk, odbudowana i powiększona, w 1838 oddana do użytku jako park miejski ( Park Jaśkowej Doliny).
Już pod koniec XVIII wieku wzdłuż Jäschkentaler Weg (ul. Jaśkowa Dolina) zaczęły powstawać popularne lokale rozrywkowe z ogrodami, np. kawiarnia Kaffee Schröder, w 1800 należąca do Simona Schrödera (nr 84–88, dawniej 24–25). W połowie XIX wieku działały przy niej gospody: w 1839 Gustava A. Spiegelberga (Langfuhr nr 70), której w latach 1854 i 1869 właścicielem był Georg Beniamin Spliedt, Spliedts Garten (nr 29–33), Pod Wiśniami (nr 33), organizująca koncerty muzyczne dla gości, i Frommscher Gastgarten (nr 17). W 2. połowie XIX wieku także: Leśniczówka Forsthaus (nr 45), Bei Waldknecht (nr 62–66), Schultz Garten (nr 72– 74) oraz, na wzgórzu, ponad obecną ul. Sobótki, restauracja Ernsta Eduarda Zinglera (zm. 29 I 1856), od 1852 – należąc już do Heinricha Friedricha Zimmera – pod nazwą Bellevue, która przyciągała gości pięknym widokiem i pełniła funkcję bramy wejściowej do Parku Jaśkowej Doliny oraz schroniska dla amatorów pieszych wędrówek. Pozostał po niej zrujnowany budynek, który wiele lat był siedzibą Telewizji Polskiej. W 2. połowie XIX wieku znaczna część gruntów wzdłuż Jaśkowej Doliny należała do rodzin Behrendtów i Steffensów. Barokowy dwór nr 17 (dawniej 9) wzniesiony pod koniec XVIII wieku (na początku XIX wieku własność restauratora Fromma, a po nim Augusta Behrendta) oraz willa Steffensów (dawniej posiadłość Labesa) nr 15 (dawniej 8) cenione były z powodu pięknych widoków. Do około połowy XIX wieku w okolicy ul. Akacjowej (Jaśkowa Dolina 38–42) funkcjonowała przetwórnia popiołu, produkująca potaż i wajdaż; pod koniec XVIII wieku należała do rodziny Schwarzów, od 1800 do Labesa, a od 1818 do braci Steffensów.
Na przełomie XIX i XX wieku Jaśkowa Dolina zaczęła przeobrażać się w modną dzielnicę mieszkaniową w stylu osiedli willowych. Na rozparcelowanych terenach wzdłuż ulicy zaczęły powstawać eklektyczne wille z ogrodami. W końcu lat 70. XIX wieku Otto Steffens wzniósł Villę Steffens nr 15 (dawniej 8; projekt ogrodu: w 1877, autorzy: Georg i Johann Larassowie z Bydgoszczy). Później powstały: Villa Schrey nr 19 (dawniej, do 1945: nr 10; zbudowana 1899, projekt: Ernst Schade, właściciel: Carl Otto Schrey, do 1911 dyrektor fabryki wagonów), Villa Freymann nr 31 (dawniej 10, do 1945: 15; własność Kaspara Freymanna, w 1920 Baltische Bank, do 1938 kupca Louisa Luchtensteina, obecnie siedziba Polskiej Akademii Nauk), Villa Kirsch nr 44 (dawniej 33B; zbudowana w 1904, właściciel: architekt Kirsch), Villa Gerike nr 47 (dawniej 20a, 1919-1939 własność wdowy Thea Löwenstein), Villa Gerike nr 48 (dawniej: 33a, właściciel w 1907 kupiec Otto Gerike, 1914-1939 kupiec Bruno Borschke), Jaśkowa Dolina nr 40 (dawniej 35; projekt architektoniczny: Bühring, właściciel: kupiec Kries, od 1920 kupiec Christian Petersen), Jaśkowa Dolina nr 42 (dawniej 34; właściciel: kupiec Runde) oraz wille przy ul. Pawłowskiego, np. nr 2 (architekt: Henkenhaf, właściciel: inż. Göllner). Podobne formy nadawano także wielorodzinnym kamienicom, np. na działce rozebranej Cafe Jäschkenthal nr 74, a także nr 38 oraz 43 (dawniej 36). Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku kupiec i fabrykant z Łodzi Oskar Kon zbudował na końcu Jaśkowej Doliny (nr 71) rezydencję z dużym ogrodem (Landhaus Jäschkental), która po wojnie pełniła funkcję pogotowia opiekuńczego. W 1911 niedaleko Leśniczówki (nr 45, dawniej: 19) powstał Teatr Leśny. W latach 1908-1925 pod nr 48 funkcjonowała prywatna klinika chirurgiczno–ginekologiczna przybyłego do Gdańska w 1903 Hermana Diegnera (1861 Tolkmicko – 23 V 1929 Gdańsk). Od 1933 działał tu (nr 14) Dom Lutra.
Po zakończeniu II wojny światowej dolną część, wraz z ul. Batorego, przeznaczono do zasiedlenia przez polskich urzędników (mieszkał tu m.in. Tadeusz Tylewski i Kazimierz Banaś-Purwin), część górna (w stronę wzgórz) przez pierwsze miesiące nie była dostępna i strzeżona przez żołnierzy rosyjskich. W latach 1946–2003 w dawnym Domu Lutra mieściło się kino Bajka. W 1972 (nr 77) założono Harcerską Bazę Obozową „Morena”. 6 VIII 1977 oddano do użytku strzelnicę myśliwską (nr 114, od 1991 Gdańskie Centrum Strzeleckie). W październiku 1997 na skrzyżowaniu z ulicami Batorego i Matejki zamontowano sygnalizację świetlną.
