KOŚCIÓŁ ŚW. WOJCIECHA (Święty Wojciech)

Aktualna wersja na dzień 08:21, 18 cze 2024

Kościół św. Wojciecha, lata 30. XX wieku

Kościół święty Wojciech, widok od strony Kanału Raduni, 1930

Kościół św. Wojciecha, 2010

Kościół św. Wojciecha, 2021

Kaplica św. Wojciecha

KOŚCIÓŁ ŚW. WOJCIECHA, w Świętym Wojciechu, przy Trakcie św. Wojciecha 440. Zapewne po 1222 benedyktyni zbudowali w Świętym Wojciechu kościół pod wyżej wymienionym wezwaniem (parafia dla znacznego obszaru, zwłaszcza po okresie reformacji, rozciągającego się na północ od Oruni do Świncza na południu, od Rokitnicy na wschodzie po Otomin na zachodzie, obejmującego ogółem około 36 miejscowości i majątków).

Pierwotny kościół rozbudowano w latach 1348–1359, a w 2 połowie XV wieku dodano jeszcze murowaną wieżę dzwonnicy. Wraz z wygaśnięciem konwentu benedyktynów, jeszcze pod koniec XV wieku, świątynię przejęli księża diecezjalni. 20 VIII 1537 kościół spłonął wraz z plebanią i szkołą, dzwony stopiły się, wieża jednak najprawdopodobniej ocalała. Uratowano ponadto nastawę głównego ołtarza; jest to drewniany gotycki tryptyk z około 1500, z przedstawieniami najważniejszych momentów życia Jezusa na ziemi, od narodzin po ukrzyżowanie, podobny do ołtarza z kaplicy św. Reinholda w kościele Najświętszej Marii Panny. Umieszczono go obecnie w północnej ścianie prezbiterium, wcześniej, w XIX wieku, znajdował się w kruchcie. W 1575 kościół został odbudowany z pomocą ówczesnego biskupa włocławskiego Stanisława Karnkowskiego, w postaci murowanej jednonawowej świątyni gotyckiej z transeptem, z wykorzystaniem poprzednich fundamentów. W 1579 wybudowano ponadto szkołę.

W 1571 do około 1578 proboszczem był tu Simon Hagenau, eksjezuita, jeden z pierwszych profesorów jezuickiego kolegium w Braniewie, w latach 1575–1578 jednocześnie oficjał gdański. W dobie reformacji okoliczna szlachta odmówiła płacenia dziesięciny, łożenia na budowę kościoła i utrzymanie szkoły. Jej ponowne opłacanie nakazały dekrety królewskie z lat 1609 i 1640. Gdy protestancka rodzina Jackowskich (von Jatzkow), właścicieli wsi Rekcin, ponownie odmówiła w 1643 płacenia dziesięciny, ówczesny proboszcz, Filip Jakob Weidmann, wytoczył jej proces przed sądem w Skarszewach, a później Trybunałem Koronnym w Piotrkowie, uzyskując korzystny dla siebie wyrok. Trybunał nałożył ponadto obowiązek płacenia kościelnej dziesięciny na 17 innych posiadłości szlacheckich, znajdujących się wówczas niemal wyłącznie w ręku protestanckiej szlachty. Był również w tym czasie problem z płaceniem dziesięciny z dóbr należących do Gdańska, m.in. Cieplewa, Juszkowa, Oruni i Lipiec. Zachowały się formularze kwitów dziesięciny z 1700 (dla dóbr szlacheckich) i 1770 (dla dóbr miejskich). Poza dochodami z dziesięcin kościół dysponował czterema włókami ziemi w samej wsi Święty Wojciech (z których później rozwinęła się „plebańska wieś Święty Wojciech”; Plebanka), nadanymi w 1579 przez bp. Stanisława Karnkowskiego, w ramach rekompensaty za zniszczenia podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym w 1577 (i wcześniejsze jeszcze, doznane podczas wojny trzynastoletniej).

W okresie 1678–1681 prepozytem był Joachim Pastorius-Hirtenberg, który w 1680 rozbudował i podwyższył wieżę dzwonnicy (znajdowały się w niej cztery dzwony, największy z nich pochodził z 1668). Za kolejnego proboszcza, Georga Rideliusa, doszło do konfliktu z Gdańskiem, gdy jeden z pracujących tu wikarych zabronił w 1684 miejskim pachołkom dorocznej akcji czyszczenia Kanału Raduni. Rada Miejska Gdańska wysłała żołnierzy z miejskiego garnizonu, którzy dopilnowali dokończenia prac. W latach 1689–1710 parafią nominalnie zarządzał Ludwik Michał Fantoni, kanonik warmiński. Skonfliktowany ze swoim ordynariuszem (biskupem warmińskim Janem Zbąskim), wyjechał do Rzymu i w 1710 zgodził się oddać swoją parafię zgromadzeniu misjonarzy św. Wincentego à Paulo, którzy trzymali kościół i parafię do 1818. Na określenie rządcy kościoła w dokumentach kościelnych wznowiono używanie terminu „prepozyt”.

Obecne probostwo to dawny dom zakonny misjonarzy. W XVIII wieku dobudowano do bryły świątyni kaplice boczne. Od 1818, po likwidacji klasztoru, parafię ponownie objęli księża diecezjalni. Część budynków poklasztornych przeznaczono wówczas na cele szkolne. W 1823 na wzgórzu ustawiono kolumnę z figurą św. Wojciecha wykonaną z polichromowanego drewna. W 1855 kościół poddano gruntownej renowacji. W okresie międzywojennym, za proboszcza Brunona Lemke , sprowadzono relikwie św. Wojciecha (1928) i dobudowano do kaplicy północnej kolejną kaplicę – Relikwii św. Wojciecha (1930). Kościół ucierpiał podczas działań wojennych w 1945, dopiero w 1956 został całkowicie przywrócony do kultu. W 2001 ofiarnie ratowany przez parafian podczas powodzi. Korpus świątyni na planie łacińskiego krzyża (długość 40 m, szerokość 8,5 m). Od strony wschodniej prezbiterium, poza wyżej wymienionym ołtarzem gotyckim znajduje się tu ołtarz główny z 1. połowy XVIII wieku z obrazem św. Wojciecha, malowanym na płótnie z 1694, ponadto stalle z XVII wieku, a na płaskim stropie barokowa płaskorzeźba z XVIII wieku, w drewnie, polichromowana, przedstawiająca Baranka w obłokach i promieniach, z otwartą księgą. W nawie głównej barokowa ambona z XVIII wieku z postaciami ewangelistów i św. Grzegorza Wielkiego w korpusie, ponadto ołtarze boczne z połowy XVIII wieku, poświęcone ukrzyżowaniu Chrystusa (w ścianie północnej) i Matce Boskiej (w ścianie południowej). W kaplicach bocznych po obu stronach nawy głównej ołtarze: od północy ku czci św. Józefa (z obrazem Śmierć św. Józefa) od południa ku czci św. Wincentego à Paulo (założyciel zgromadzenia misjonarzy). W kaplicy Relikwii św. Wojciecha figura tegoż świętego z białego i czerwonego marmuru z Carrary, wykonana w 1. połowie XVIII wieku. W nawie głównej cztery barokowe konfesjonały z XVIII wieku. W prospekcie organowym z 1741 (dzieło gdańskiego organmistrza Andreasa Hildebrandta) późnobarokowe organy wykonane w 1. połowie XIX wieku. W kościele znajduje się pięć płyt nagrobnych, częściowo zatartych, z XVI wieku, dokumentujących pochówki członków rodziny Damerau z Wojanowa, ponadto wyjątkowo cenna monstrancja z 1755, wykonana przez Johanna Gottfrieda Schlaubitza. Na ścianach nawy głównej w 1956 wykonano cykl fresków przedstawiających sceny z życia św. Wojciecha.

Na terenie parafii działa szereg organizacji kościelnych, w tym Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga, mają tu swój dom zakonny ponadto siostry Matki Bożej Miłosierdzia. SK