GOLDWASSER, wódka gdańska
| (Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
[[File:1 Likiery.jpg|thumb|Dirck Bestvater, współwłaściciel wytwórni Der Lachs (Pod Łososiem) 1758–1798]] | [[File:1 Likiery.jpg|thumb|Dirck Bestvater, współwłaściciel wytwórni Der Lachs (Pod Łososiem) 1758–1798]] | ||
| + | [[File: Pod_Łososiem.png |thumb| Wytwórnia Lachs (Pod Łososiem) w 1740 (według późniejszego obrazu)]] | ||
[[File:Wnętrze probierni wódek Der Lachs przy ul. Szerokiej.JPG|thumb|Wnętrze probierni wódek Der Lachs (Pod Łososiem)]] | [[File:Wnętrze probierni wódek Der Lachs przy ul. Szerokiej.JPG|thumb|Wnętrze probierni wódek Der Lachs (Pod Łososiem)]] | ||
[[File:Restauracja_pod_Łososiem,_około_1941.jpg|thumb|Restauracja Der Lachs (Pod Łososiem), około 1941]] | [[File:Restauracja_pod_Łososiem,_około_1941.jpg|thumb|Restauracja Der Lachs (Pod Łososiem), około 1941]] | ||
[[File:Restauracja_pod_Łososiem.jpg|thumb|Restauracja pod Łososiem, 2010]] | [[File:Restauracja_pod_Łososiem.jpg|thumb|Restauracja pod Łososiem, 2010]] | ||
| + | [[File: Pod_Łososiem_restauracja.jpg | thumb| Restauracja „Pod Łososiem”, z fragmentem muralu [[ROSKOWIŃSKI RAFAŁ, artysta malarz | Rafała Roskowińskiego]], 2016]] | ||
[[File:1_Eduard_Emil_Unruh.png|thumb|Księga jubileuszowa 300-lecia wytwórni Der Lachs (Pod Łososiem), 1598-1898]] | [[File:1_Eduard_Emil_Unruh.png|thumb|Księga jubileuszowa 300-lecia wytwórni Der Lachs (Pod Łososiem), 1598-1898]] | ||
[[File:Etykieta likieru Goldwasser, lata 70 XX wieku.JPG|thumb|Etykieta likieru Goldwasser, lata 70. XX wieku]] | [[File:Etykieta likieru Goldwasser, lata 70 XX wieku.JPG|thumb|Etykieta likieru Goldwasser, lata 70. XX wieku]] | ||
| − | '''GOLDWASSER''' (Gulden-Wasser, Złota Wódka), popularna wódka gdańska ([[GORZELNICTWO | gorzelnictwo]], [[LIKIERY | likiery]]) o minimalnej 40% zawartości alkoholu, likier ziołowo-korzenny. | + | '''GOLDWASSER''' (Gulden-Wasser, Złota Wódka), popularna wódka gdańska ([[GORZELNICTWO | gorzelnictwo]], [[LIKIERY | likiery]]) o minimalnej 40% zawartości alkoholu, likier ziołowo-korzenny. Początki firmy produkującej Goldwasser związane są z osobą producenta likierów, [[MENONICI | menonity]] Ambrosiusa Vermöllena, kupca przybyłego w 1567 z Niderlandów, z Lier (francuskie Lierre, obecnie Belgia, prowincja Antwerpia), od 18 VII 1598 posiadającego [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo gdańskie]]. Pracował na terenie [[STARE SZKOTY | Starych Szkotów]], mieszkając z ojcem Kwirynem, sprzedawcą Biblii, od 22 II 1599 żonaty był z Anną Pen z Heilige-Geist-Gasse (ul. Św. Ducha). <br/><br/> |
| − | Od | + | Od 1704 Goldwasser produkowany był już przy Breitgasse 51/52 (ul. Szeroka), w domu wynajmowanym od [[OPACTWO CYSTERSÓW W OLIWIE | cystersów z Oliwy]], gdzie znajdowała się także probiernia-restauracja „Der Lachs” („Pod Łososiem”), nazwę przejęto od poprzednio wynajmującego ten dom (od 1701) producenta Siegfrieda Sartoriusa (brata profesora Gimnazjum Akademickiego [[SARTORIUS JOHANNES, profesor Gimnazjum Akademickiego | Johannesa Sartoriusa]]). W rękach rodziny Vermöllen firma pozostawała do 1708, po Ambrosiusie prowadzili ją Ahrent i Peter, w 1708 wnuk Ambrosiusa, Salomon. Do 1711 zarządzał nią szwagier Salomona, Isaac Wedling, po nim wdowa, od 1730 do 1758 ich syn Isaac Wedling i Dirck Hecker, po tym ostatnim w 1758–1798 jego córka Adelgunda Hecker (1733–1809) i jej mąż, kupiec i armator Dirck Bestvater (1723–1798) (zob. [[FLOTA HANDLOWA 1454–1793 | gdańska flota handlowa 1454–1793, tabela]]). Do wydzierżawianego domu dołączono sąsiedni, pod nr 51. W latach 1798–1831 właścicielem był drugi mąż Adelgundy, [[HENRICHSDORFF CARL GOTTFRIED, kupiec, armator | Carl Gottfried Henrichsdorff]], następnie w 1831–1836 jego bratanek [[HENRICHSDORFF JOHANN CARL FRIEDRICH, kupiec | Johann Carl Friedrich Henrichsdorff]], w 1836–1866 wdowa po nim [[ALMONDE MARIANNE ANGELICA van, śpiewaczka | Marianne Angelica z domu Almonde]], która po konfiskacie opactwa oliwskiego nabyła budynek nr 52 już na własność. Do firmy dołączono kamienice Henrichsdorffów przy Heilige-Geist-Gasse 85 i 86 (ul. Św. Ducha 103 i 101), przez zaplecze połączone z dotychczasowymi przy Breitgasse (ul. Szeroka). W 1866–1909 firma należała do córki tych ostatnich, Marii Anny Henrichsdorff (1828–1909), od 1847 żony Adalberta von der Marwitz (1821–1904). Do 1945 własność pozostała w rękach rodziny von der Marwitz, w 1935 lista spadkobierców Marii Anny i Adalberta obejmowała 47 osób.<br/><br/> |
| − | Właściciele oddawali firmę w dzierżawę, kolejno zarządzali nią: 1832–1856 [[FISCHER GUSTAV ADOLPH | Gustav Adolph Fischer]], 1856–1882 [[KUPFERSCHMIDT HEINRICH ADOLPH | Heinrich Adolph Kupferschmidt]], 1882–1922 [[UNRUH EDUARD EMIL | Eduard Emil Unruh]], 1923–1945 jego syn Erich Carl Kurt Unruh. W 1923 starszy z synów, [[UNRUH WILHELM EMIL WALTER | Wilhelm Emil Walter Unruh]] założył filię firmy w Berlinie. 18 VII 1938 (w 340-lecie założenia firmy) otwarto w gdańskiej restauracji | + | Właściciele oddawali firmę w dzierżawę, kolejno zarządzali nią: 1832–1856 [[FISCHER GUSTAV ADOLPH, kupiec | Gustav Adolph Fischer]], 1856–1882 [[KUPFERSCHMIDT HEINRICH ADOLPH, kupiec, kolekcjoner | Heinrich Adolph Kupferschmidt]], 1882–1922 [[UNRUH EDUARD EMIL, kupiec | Eduard Emil Unruh]], 1923–1945 jego syn Erich Carl Kurt Unruh. W 1923 starszy z synów, [[UNRUH WILHELM EMIL WALTER, kupiec, aktor amator, historyk teatru | Wilhelm Emil Walter Unruh]] założył filię firmy w Berlinie. 18 VII 1938 (w 340-lecie założenia firmy) otwarto w gdańskiej restauracji „Der Lachs” firmowe muzeum.<br/><br/> |
| − | Po II wojnie światowej goldwasser produkowany w Polsce w ramach monopolu państwowego, początkowo w Starogardzie Gdańskim, następnie w Poznaniu (w | + | Od 1958 w odbudowanej po zniszczeniach wojennych dawnej siedzibie restauracji „Der Lachs” mieścił się magazyn Centrali Zaopatrzenia Szkół „CEZAS”. Po adaptacji pomieszczeń (sale i zaplecze według projektu architekta Henryka Kitowskiego, hol – [[SZNAJDER ROMAN, architekt | Romana Sznajdera]]) 25 V 1976 otwarto podlegającą Gdańskim Zakładom Gastronomicznym luksusową restaurację „Pod Łososiem” (jednorazowo na 100 osób i 20 w coctailbarze), prowadzoną przez Kazimierza Szewczyka, od 1977 przez rodzinę Robakowskich (Gerarda i jego syna Mieczysława), od 1 X 1990 ich lokal prywatny. 7 VII 1998 na budynku restauracji umieszczono wykonaną wedle projektu [[OSTROGÓRSKA LUDMIŁA, rektor Akademii Sztuk Pięknych | Ludmiły Ostrogórskiej]] tablicę z brązu, z napisem „Pamięci holenderskiego gorzelnika Ambrożego Vermoellena twórcy receptury sławnej gdańskiej wódki Goldwasser, założyciela Domu pod Łososiem „Der Lachs" w 400-lecie nadania obywatelstwa gdańskiego. Gdańszczanie AD 1998”. 24 IX 2019 restaurację zamknięto, tablicę zdemontowano, lokal nabył nowy właściciel, zmienił jej nazwę na „Winne Grono” i działał tu do 2022. O dawnym przeznaczeniu informuje płaskorzeźba łososia nad wejściem i mural [[ROSKOWIŃSKI RAFAŁ, artysta malarz | Rafała Roskowińskiego]] na fasadzie kamienicy. {{author: MrGl}} {{author: SR}} <br/><br/> |
| − | + | Po II wojnie światowej goldwasser produkowany w Polsce w ramach monopolu państwowego, początkowo w Starogardzie Gdańskim, następnie w Poznaniu (w 2008 zmieniono wzór etykiety i kształt butelki), produkcję wstrzymano w 2009. W Niemczech produkcję wznowiono w 1971 w Hardenbergu (region Weserbergland w środkowych Niemczech) w firmie Hardenberg-Wilthen AG, która jest jedynym prawnym spadkobiercą dawnej firmy gdańskiej i właściwym depozytariuszem oryginalnej receptury „złotej wódki”, oprawionego w czarną skórę rękopisu Ambrosiusa Vermöllena, przechowywanego w sejfie właściciela gorzelni Gräflich von Hardenberg’sche Kornbrennerei.<br/><br/> | |
| + | Goldwasser sprzedawany był i jest w charakterystycznych, kanciastych butelkach, początkowo ciemnych, następnie jasnych, przezroczystych (dla prezentacji wirujących płatków złota). Receptura tajna, według prób jej odtworzenia z XVII wieku: na sztof (= 1,4 litra) wchodziło sześć łutów (1 łut = 13,56 g) anżeliki, sześć łutów korzeni tataraku, dwa łuty korzeni mistrzowca, dwa łuty korzeni dziewięćsiłu, dwa i pół łuta korzenia kurkumy, łut korzeni gencjany, łut ziela pieprzowego, łut driakwi, łut „diabelskiego ziela”, 10 łutów owoców jałowca, garść winnej ruty, garść świeżej ruty, pewne ilości sandałowca, rozmarynu i innych egzotycznych przypraw, które zalewano w alembiku (naczynie służące do destylacji) sztofem dobrej anyżówki bądź gorzałki francuskiej, a następnie – po odcedzeniu – dolewano osiem sztofów (około 11 litrów) wódki czystej, dodawano do smaku cukier oraz – co stanowiło o marce i wyjątkowości napitku – 22-karatowe płatki złota. Znana była odmiana wódki złotej bez dodatku złotych płatków, za to z dużą ilością aromatycznych korzeni, przypraw i owoców. Sporządzano ją z następujących składników: kardamonu, ziela pieprzowego, kameliny, goździków, imbiru, kwiatów i gałki muszkatołowej, kolendry, kurkumy, liści laurowych, anżeliki, skórki cytrynowej i pomarańczowej, rozmarynu, nasion kopru zwykłego i włoskiego, kminku, anyżu, owoców jałowca, majeranku, tymianku, szałwii, galgantu, kwiatów lawendy z dodatkiem chmielu, a nawet nasion natki i korzenia pietruszki, strąków długiego pieprzu oraz truskawek. Łącznie na kwartę (około ośmiu litrów) wódki przypadało około 22 kg dodatków. {{author: DK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 06:47, 19 sie 2024
GOLDWASSER (Gulden-Wasser, Złota Wódka), popularna wódka gdańska ( gorzelnictwo, likiery) o minimalnej 40% zawartości alkoholu, likier ziołowo-korzenny. Początki firmy produkującej Goldwasser związane są z osobą producenta likierów, menonity Ambrosiusa Vermöllena, kupca przybyłego w 1567 z Niderlandów, z Lier (francuskie Lierre, obecnie Belgia, prowincja Antwerpia), od 18 VII 1598 posiadającego obywatelstwo gdańskie. Pracował na terenie Starych Szkotów, mieszkając z ojcem Kwirynem, sprzedawcą Biblii, od 22 II 1599 żonaty był z Anną Pen z Heilige-Geist-Gasse (ul. Św. Ducha).
Od 1704 Goldwasser produkowany był już przy Breitgasse 51/52 (ul. Szeroka), w domu wynajmowanym od cystersów z Oliwy, gdzie znajdowała się także probiernia-restauracja „Der Lachs” („Pod Łososiem”), nazwę przejęto od poprzednio wynajmującego ten dom (od 1701) producenta Siegfrieda Sartoriusa (brata profesora Gimnazjum Akademickiego Johannesa Sartoriusa). W rękach rodziny Vermöllen firma pozostawała do 1708, po Ambrosiusie prowadzili ją Ahrent i Peter, w 1708 wnuk Ambrosiusa, Salomon. Do 1711 zarządzał nią szwagier Salomona, Isaac Wedling, po nim wdowa, od 1730 do 1758 ich syn Isaac Wedling i Dirck Hecker, po tym ostatnim w 1758–1798 jego córka Adelgunda Hecker (1733–1809) i jej mąż, kupiec i armator Dirck Bestvater (1723–1798) (zob. gdańska flota handlowa 1454–1793, tabela). Do wydzierżawianego domu dołączono sąsiedni, pod nr 51. W latach 1798–1831 właścicielem był drugi mąż Adelgundy, Carl Gottfried Henrichsdorff, następnie w 1831–1836 jego bratanek Johann Carl Friedrich Henrichsdorff, w 1836–1866 wdowa po nim Marianne Angelica z domu Almonde, która po konfiskacie opactwa oliwskiego nabyła budynek nr 52 już na własność. Do firmy dołączono kamienice Henrichsdorffów przy Heilige-Geist-Gasse 85 i 86 (ul. Św. Ducha 103 i 101), przez zaplecze połączone z dotychczasowymi przy Breitgasse (ul. Szeroka). W 1866–1909 firma należała do córki tych ostatnich, Marii Anny Henrichsdorff (1828–1909), od 1847 żony Adalberta von der Marwitz (1821–1904). Do 1945 własność pozostała w rękach rodziny von der Marwitz, w 1935 lista spadkobierców Marii Anny i Adalberta obejmowała 47 osób.
Właściciele oddawali firmę w dzierżawę, kolejno zarządzali nią: 1832–1856 Gustav Adolph Fischer, 1856–1882 Heinrich Adolph Kupferschmidt, 1882–1922 Eduard Emil Unruh, 1923–1945 jego syn Erich Carl Kurt Unruh. W 1923 starszy z synów, Wilhelm Emil Walter Unruh założył filię firmy w Berlinie. 18 VII 1938 (w 340-lecie założenia firmy) otwarto w gdańskiej restauracji „Der Lachs” firmowe muzeum.
Od 1958 w odbudowanej po zniszczeniach wojennych dawnej siedzibie restauracji „Der Lachs” mieścił się magazyn Centrali Zaopatrzenia Szkół „CEZAS”. Po adaptacji pomieszczeń (sale i zaplecze według projektu architekta Henryka Kitowskiego, hol – Romana Sznajdera) 25 V 1976 otwarto podlegającą Gdańskim Zakładom Gastronomicznym luksusową restaurację „Pod Łososiem” (jednorazowo na 100 osób i 20 w coctailbarze), prowadzoną przez Kazimierza Szewczyka, od 1977 przez rodzinę Robakowskich (Gerarda i jego syna Mieczysława), od 1 X 1990 ich lokal prywatny. 7 VII 1998 na budynku restauracji umieszczono wykonaną wedle projektu Ludmiły Ostrogórskiej tablicę z brązu, z napisem „Pamięci holenderskiego gorzelnika Ambrożego Vermoellena twórcy receptury sławnej gdańskiej wódki Goldwasser, założyciela Domu pod Łososiem „Der Lachs" w 400-lecie nadania obywatelstwa gdańskiego. Gdańszczanie AD 1998”. 24 IX 2019 restaurację zamknięto, tablicę zdemontowano, lokal nabył nowy właściciel, zmienił jej nazwę na „Winne Grono” i działał tu do 2022. O dawnym przeznaczeniu informuje płaskorzeźba łososia nad wejściem i mural Rafała Roskowińskiego na fasadzie kamienicy.
Po II wojnie światowej goldwasser produkowany w Polsce w ramach monopolu państwowego, początkowo w Starogardzie Gdańskim, następnie w Poznaniu (w 2008 zmieniono wzór etykiety i kształt butelki), produkcję wstrzymano w 2009. W Niemczech produkcję wznowiono w 1971 w Hardenbergu (region Weserbergland w środkowych Niemczech) w firmie Hardenberg-Wilthen AG, która jest jedynym prawnym spadkobiercą dawnej firmy gdańskiej i właściwym depozytariuszem oryginalnej receptury „złotej wódki”, oprawionego w czarną skórę rękopisu Ambrosiusa Vermöllena, przechowywanego w sejfie właściciela gorzelni Gräflich von Hardenberg’sche Kornbrennerei.
Goldwasser sprzedawany był i jest w charakterystycznych, kanciastych butelkach, początkowo ciemnych, następnie jasnych, przezroczystych (dla prezentacji wirujących płatków złota). Receptura tajna, według prób jej odtworzenia z XVII wieku: na sztof (= 1,4 litra) wchodziło sześć łutów (1 łut = 13,56 g) anżeliki, sześć łutów korzeni tataraku, dwa łuty korzeni mistrzowca, dwa łuty korzeni dziewięćsiłu, dwa i pół łuta korzenia kurkumy, łut korzeni gencjany, łut ziela pieprzowego, łut driakwi, łut „diabelskiego ziela”, 10 łutów owoców jałowca, garść winnej ruty, garść świeżej ruty, pewne ilości sandałowca, rozmarynu i innych egzotycznych przypraw, które zalewano w alembiku (naczynie służące do destylacji) sztofem dobrej anyżówki bądź gorzałki francuskiej, a następnie – po odcedzeniu – dolewano osiem sztofów (około 11 litrów) wódki czystej, dodawano do smaku cukier oraz – co stanowiło o marce i wyjątkowości napitku – 22-karatowe płatki złota. Znana była odmiana wódki złotej bez dodatku złotych płatków, za to z dużą ilością aromatycznych korzeni, przypraw i owoców. Sporządzano ją z następujących składników: kardamonu, ziela pieprzowego, kameliny, goździków, imbiru, kwiatów i gałki muszkatołowej, kolendry, kurkumy, liści laurowych, anżeliki, skórki cytrynowej i pomarańczowej, rozmarynu, nasion kopru zwykłego i włoskiego, kminku, anyżu, owoców jałowca, majeranku, tymianku, szałwii, galgantu, kwiatów lawendy z dodatkiem chmielu, a nawet nasion natki i korzenia pietruszki, strąków długiego pieprzu oraz truskawek. Łącznie na kwartę (około ośmiu litrów) wódki przypadało około 22 kg dodatków.
