ŚWIĘTOPEŁK
(Utworzył nową stronę „{{paper}} [[File:Medal z okazji 700-lecia śmierci Świętopełka, Anna Pietrowiec i Krystyna Kręcicka, awers, 1966 .JPG|thumb|Medal z okazji 700-lecia śmierci Św...”) |
|||
| (Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Medal z okazji 700-lecia śmierci Świętopełka, Anna Pietrowiec i Krystyna Kręcicka, awers, 1966 .JPG|thumb|Medal z okazji 700-lecia śmierci Świętopełka, Anna Pietrowiec i Krystyna Kręcicka, awers, 1966 ]]ŚWIĘTOPEŁK (zm. 11 | + | [[File:1_Świętopełk.jpg|thumb|Odnaleziony na Kujawach w końcu XIX wieku sygnet z XIII stulecia, przypisywany Świętopełkowi, ze znakiem interpretowanym jako odwrócona kotwica]] |
| + | [[File: Książę_Świętopełk.jpg |thumb| Książę Świętopełk, miedzioryt z 1749, wzorowany na malowidle [[HAN HERMAN, malarz | Hermana Hana (Hahna)]]]] | ||
| + | [[File:Medal z okazji 700-lecia śmierci Świętopełka, Anna Pietrowiec i Krystyna Kręcicka, awers, 1966 .JPG|thumb|Medal z okazji 700-lecia śmierci Świętopełka, Anna Pietrowiec i Krystyna Kręcicka, awers, 1966]] | ||
| + | [[File:Pomnik_Księcia_Świętopełka.jpg|thumb|Pomnik księcia Świętopełka w Parku Oliwskim]] | ||
| + | [[File:Pomnik_księcia_Świętopełka.JPG|thumb|Pomnik księcia Świętopełka <br/> na skwerze przy ul. Szerokiej w dniu odsłonięcia, 22 lipca 2010]] | ||
| + | [[File:1_Swietopelk.JPG|thumb|Pieczęć piesza księcia Świętopełka (rzeźba na pomniku na skwerze przy ul. Szerokiej wedle odrysu oryginalnej pieczęci)]] | ||
| + | [[File:2_Swietopełk.JPG|thumb|Pieczęć konna księcia Świętopełka (rzeźba na pomniku na skwerze przy ul. Szerokiej wedle odrysu oryginalnej pieczęci)]] | ||
| + | |||
| + | '''ŚWIĘTOPEŁK''' (zm. 11 I 1266 Gdańsk, pochowany w [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE| klasztorze w Oliwie]]), namiestnik i książę wschodniopomorski z dynastii [[SOBIESŁAWICE | Sobiesławiców]], patron gdańskiej ulicy i skweru. Najstarszy syn [[MŚCIWOJ I | Mściwoja I]], po jego śmierci wyniesiony przez księcia krakowskiego Leszka Białego do godności namiestnika Gdańska. Pod koniec życia ojca lub na początku własnych rządów, z pomocą rycerstwa ziemi słupskiej, odzyskał ją dla Pomorza Gdańskiego z rąk Duńczyków. Początkowo współdziałał z Leszkiem Białym, biorąc udział w wyprawie na Prusów w 1223. Od tegoż roku popierał militarnie księcia wielkopolskiego Władysława Odonica w walce ze stryjem, Władysławem Laskonogim, przeciwnikiem księcia krakowskiego. Około 1226 (lub nieco później) spowodował lokację na [[PRAWO LUBECKIE | prawie lubeckim]] miasta Gdańska ([[STARE MIASTO | Stare Miasto]]) i sprowadził do Gdańska dominikanów. Po zawarciu w 1225 sojuszu Leszka Białego z Laskonogim (za cenę następstwa księcia krakowskiego w Wielkopolsce) nie zdecydował się na odstąpienie Odonica (z którym się spowinowacił), co jesienią 1226 ściągnęło na Pomorze Wschodnie inspirowany przez Władysława Laskonogiego i Konrada Mazowieckiego (młodszego brata Leszka) najazd Prusów: zniszczyli klasztory w Oliwie i Żukowie, wymordowali duchownych, w Gdańsku spalili [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | kościół św. Mikołaja]]. <br/><br/> | ||
| + | Wypowiedział w związku z tym posłuszeństwo Leszkowi Białemu. W styczniu 1227 przybrał tytuł książęcy, zajął Nakło, gród ryglujący jedną z najważniejszych dróg na Pomorze Wschodnie. W trakcie mającego wyjaśnić kontrowersje zjazdu w Gąsawie w listopadzie 1227 (z udziałem książąt polskich i całego episkopatu polskiego) zaatakował obradujących; podczas ucieczki został zamordowany Leszek Biały. Kościół polski nie potępił Świętopełka, śmierć księcia krakowskiego potraktował jako karę za sprowadzenie pogan na chrześcijański kraj, więcej – w 1231 uzyskał opiekę papieża. <br/><br/> | ||
| + | Wykorzystując walki o tron krakowski, Świętopełk umocnił się na Pomorzu Wschodnim, stworzył hierarchię urzędniczą (np. kasztelanowie) i dworską (wojewoda, podkomorzy, cześnik, skarbnik itd.). Rozwijał misję dominikanów gdańskich i cystersów oliwskich w Prusach, próbował osadzić na Pomorzu Wschodnim do walk z Prusami rycerski zakon kalatrawensów z Hiszpanii. Początkowo popierał zakon krzyżacki, w 1234 z bratem Samborem II dowodził zwycięską (po bitwie nad rzeką Dzierzgoń), wspólną krzyżacko-polską wyprawą na Prusy (w rewanżu Prusacy złupili okolice Gdańska, niszcząc klasztor w Oliwie). W 1233 zmuszony był wydzielić młodszym braciom dzielnice, przekazując Samborowi II ziemię tczewską, a Raciborowi – ziemię białogardzką (Białogard nad Łebą). Około 1236 opanował ziemię sławieńską. Okres powodzenia zakończyły: w 1236 bunt Sambora II, który uważał się za pokrzywdzonego przy podziale ojcowizny; pretensje biskupa włocławskiego o pobór dziesięcin z Pomorza Gdańskiego; dążenie Krzyżaków do dominacji nad dolną Wisłą. Świętopełk odpowiedział uwięzieniem brata (skazany na wygnanie uszedł do Krzyżaków) i zniszczeniem w 1238 kujawskich dóbr biskupa włocławskiego (za co biskup obłożył go klątwą). Na krótko opanował Bydgoszcz (odbitą przez księcia kujawskiego Kazimierza). <br/><br/> | ||
| + | W latach 1242–1253 stawiał czoło Krzyżakom, młodszym braciom (także Raciborowi), Konradowi Mazowieckiemu, jego synom i książętom wielkopolskim. Wroga mu koalicja planowała rozbiór Pomorza Wschodniego. Krzyżacy atakowali okolice Gdańska (niszcząc Oliwę w 1246, 1247 i 1252), w walkach poległ jego syn Jan, a drugiego, [[MŚCIWOJ II | Mściwoja II]], oddać musiał w 1243 (podczas zerwanych następnie rokowań) Krzyżakom jako zakładnika. W okresie 1251–1252 podjął (nieudaną) próbę oderwania Pomorza Wschodniego od diecezji włocławskiej i założenia w Gdańsku biskupstwa. W wyniku walk utracił na rzecz księcia kujawskiego Kazimierza Wyszogród, na rzecz Krzyżaków – ziemie na wschód od Wisły, książętom wielkopolskim oddał Nakło, przywrócił dzielnice młodszym braciom (Raciborowi tylko nominalnie, trzymał go na swoim dworze i bezpośrednio zarządzał jego księstwem). W traktacie pokojowym w 1253 uznał, że gdyby go złamał, Krzyżacy otrzymają prawa do Gdańska. W 1253–1256 prowadził wojnę z książętami wielkopolskimi o Nakło (zrezygnował za odszkodowaniem).<br/><br/> | ||
| + | W 1258, w czasie najazdu księcia zachodniopomorskiego Warcisława III Dymińskiego, rozgromił go w bitwie pod Słupskiem. Podczas ostatnich 10 lat panowania szukał sojuszników przeciwko Krzyżakom, doprowadził między innymi do sojuszu z niedawnym przeciwnikiem, księciem kujawskim Kazimierzem (ojcem Władysława Łokietka). Dobry wódz i dyplomata doczekał się w czasach nowożytnych wśród Pomorzan miana Wielki. Był pierwszym księciem, który musiał zbrojnie przeciwstawić się ekspansji krzyżackiej i mimo przeciwności obronił niezależność Pomorza Wschodniego. Od 1945 patron ulicy w Gdańsku-[[PRZYMORZE |Przymorzu]] Małym (poprzednio Yorkstraße), od 3 III 2022 skweru na [[GŁÓWNE MIASTO | Głównym Mieście]], gdzie od 2010 wystawiono mu [[POMNIK KSIĘCIA ŚWIĘTOPEŁKA (na skwerze przy ul. Szerokiej)| pomnik]]. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]] | ||
Aktualna wersja na dzień 18:12, 10 lip 2023
na skwerze przy ul. Szerokiej w dniu odsłonięcia, 22 lipca 2010
ŚWIĘTOPEŁK (zm. 11 I 1266 Gdańsk, pochowany w klasztorze w Oliwie), namiestnik i książę wschodniopomorski z dynastii Sobiesławiców, patron gdańskiej ulicy i skweru. Najstarszy syn Mściwoja I, po jego śmierci wyniesiony przez księcia krakowskiego Leszka Białego do godności namiestnika Gdańska. Pod koniec życia ojca lub na początku własnych rządów, z pomocą rycerstwa ziemi słupskiej, odzyskał ją dla Pomorza Gdańskiego z rąk Duńczyków. Początkowo współdziałał z Leszkiem Białym, biorąc udział w wyprawie na Prusów w 1223. Od tegoż roku popierał militarnie księcia wielkopolskiego Władysława Odonica w walce ze stryjem, Władysławem Laskonogim, przeciwnikiem księcia krakowskiego. Około 1226 (lub nieco później) spowodował lokację na prawie lubeckim miasta Gdańska ( Stare Miasto) i sprowadził do Gdańska dominikanów. Po zawarciu w 1225 sojuszu Leszka Białego z Laskonogim (za cenę następstwa księcia krakowskiego w Wielkopolsce) nie zdecydował się na odstąpienie Odonica (z którym się spowinowacił), co jesienią 1226 ściągnęło na Pomorze Wschodnie inspirowany przez Władysława Laskonogiego i Konrada Mazowieckiego (młodszego brata Leszka) najazd Prusów: zniszczyli klasztory w Oliwie i Żukowie, wymordowali duchownych, w Gdańsku spalili kościół św. Mikołaja.
Wypowiedział w związku z tym posłuszeństwo Leszkowi Białemu. W styczniu 1227 przybrał tytuł książęcy, zajął Nakło, gród ryglujący jedną z najważniejszych dróg na Pomorze Wschodnie. W trakcie mającego wyjaśnić kontrowersje zjazdu w Gąsawie w listopadzie 1227 (z udziałem książąt polskich i całego episkopatu polskiego) zaatakował obradujących; podczas ucieczki został zamordowany Leszek Biały. Kościół polski nie potępił Świętopełka, śmierć księcia krakowskiego potraktował jako karę za sprowadzenie pogan na chrześcijański kraj, więcej – w 1231 uzyskał opiekę papieża.
Wykorzystując walki o tron krakowski, Świętopełk umocnił się na Pomorzu Wschodnim, stworzył hierarchię urzędniczą (np. kasztelanowie) i dworską (wojewoda, podkomorzy, cześnik, skarbnik itd.). Rozwijał misję dominikanów gdańskich i cystersów oliwskich w Prusach, próbował osadzić na Pomorzu Wschodnim do walk z Prusami rycerski zakon kalatrawensów z Hiszpanii. Początkowo popierał zakon krzyżacki, w 1234 z bratem Samborem II dowodził zwycięską (po bitwie nad rzeką Dzierzgoń), wspólną krzyżacko-polską wyprawą na Prusy (w rewanżu Prusacy złupili okolice Gdańska, niszcząc klasztor w Oliwie). W 1233 zmuszony był wydzielić młodszym braciom dzielnice, przekazując Samborowi II ziemię tczewską, a Raciborowi – ziemię białogardzką (Białogard nad Łebą). Około 1236 opanował ziemię sławieńską. Okres powodzenia zakończyły: w 1236 bunt Sambora II, który uważał się za pokrzywdzonego przy podziale ojcowizny; pretensje biskupa włocławskiego o pobór dziesięcin z Pomorza Gdańskiego; dążenie Krzyżaków do dominacji nad dolną Wisłą. Świętopełk odpowiedział uwięzieniem brata (skazany na wygnanie uszedł do Krzyżaków) i zniszczeniem w 1238 kujawskich dóbr biskupa włocławskiego (za co biskup obłożył go klątwą). Na krótko opanował Bydgoszcz (odbitą przez księcia kujawskiego Kazimierza).
W latach 1242–1253 stawiał czoło Krzyżakom, młodszym braciom (także Raciborowi), Konradowi Mazowieckiemu, jego synom i książętom wielkopolskim. Wroga mu koalicja planowała rozbiór Pomorza Wschodniego. Krzyżacy atakowali okolice Gdańska (niszcząc Oliwę w 1246, 1247 i 1252), w walkach poległ jego syn Jan, a drugiego, Mściwoja II, oddać musiał w 1243 (podczas zerwanych następnie rokowań) Krzyżakom jako zakładnika. W okresie 1251–1252 podjął (nieudaną) próbę oderwania Pomorza Wschodniego od diecezji włocławskiej i założenia w Gdańsku biskupstwa. W wyniku walk utracił na rzecz księcia kujawskiego Kazimierza Wyszogród, na rzecz Krzyżaków – ziemie na wschód od Wisły, książętom wielkopolskim oddał Nakło, przywrócił dzielnice młodszym braciom (Raciborowi tylko nominalnie, trzymał go na swoim dworze i bezpośrednio zarządzał jego księstwem). W traktacie pokojowym w 1253 uznał, że gdyby go złamał, Krzyżacy otrzymają prawa do Gdańska. W 1253–1256 prowadził wojnę z książętami wielkopolskimi o Nakło (zrezygnował za odszkodowaniem).
W 1258, w czasie najazdu księcia zachodniopomorskiego Warcisława III Dymińskiego, rozgromił go w bitwie pod Słupskiem. Podczas ostatnich 10 lat panowania szukał sojuszników przeciwko Krzyżakom, doprowadził między innymi do sojuszu z niedawnym przeciwnikiem, księciem kujawskim Kazimierzem (ojcem Władysława Łokietka). Dobry wódz i dyplomata doczekał się w czasach nowożytnych wśród Pomorzan miana Wielki. Był pierwszym księciem, który musiał zbrojnie przeciwstawić się ekspansji krzyżackiej i mimo przeciwności obronił niezależność Pomorza Wschodniego. Od 1945 patron ulicy w Gdańsku-Przymorzu Małym (poprzednio Yorkstraße), od 3 III 2022 skweru na Głównym Mieście, gdzie od 2010 wystawiono mu pomnik.
