BILOVIUS STEPHAN, pastor kościołów szpitalnych

Aktualna wersja na dzień 06:30, 10 sie 2023

Strona tytułowa dzieła Stephana Biloviusa, Ein Bekentnis vnd kurtzer bericht widder die irrige lehr Andree Osiandri ... durch M. Steffanum Bilaw von Osthatz, einfeltig geschriben. ..., Francofurti ad Oderam 1552

STEPHAN BILOVIUS (Bilau, Bilov, Bülau, Bülovius, von Bielau) (około 1510 Oschatz koło Lipska (Leipzig) – 1569), kaznodzieja, doktor teologii luterańskiej. W 1532 rozpoczął studia na uniwersytecie w Wittenberdze. W 1541 przeniósł się do Lipska, w następnym roku immatrykulował się na tamtejszym uniwersytecie.

W Gdańsku działał jako kaznodzieja w latach 1549–1553. Był pastorem kościołów szpitalnego Wszystkich Bożych Aniołów i Lazaretu przy Bramie Oliwskiej. W 1549 udzielił chorym komunii św. pod dwiema postaciami, w efekcie czego musiał opuścić miasto.

Powrócił do Gdańska w 1550 z królewską nominacją na kaznodzieję w kościołach św. Jana i św. Trójcy. Funkcję objął w początkach 1552, ale już 2 maja z powodu „swawolnego zachowania” wtrącony do lochu. 17 maja Rady Miejska cofnęła mu królewski przywilej kaznodziei w obu kościołach i nakazała opuścić miasto wraz z żoną i dzieckiem.

W 1554 pozostawał na służbie biskupa kamieńskiego (Kamień Pomorski (Kammin)), od 1555 rektor w Kołobrzegu (Kolberg). 18 III 1557 został powołany na kaznodzieję w kościele farnym św. Jana w Toruniu, gdzie już 25 marca odprawił uroczystą, pierwszą w tym mieście ewangelicką liturgię Wieczerzy Pańskiej. Był to początek sporu na tym tle z seniorami kościoła toruńskiego, a ponieważ mimo zyskania pewnej grupy zwolenników temperatura sporu wzrastała – został zwolniony dekretem Rady Miejskiej z 24 VIII 1558 (aczkolwiek podkreślono w nim, iż jest „uczonym mężem i szczerym luteraninem”). W tym samym roku został pastorem w Borętach (Barendt; Wielkie Żuławy Malborskie). Od 1561 w Mitau (Mitawa; obecnie Jelgava, Łotwa), pierwszy w historii superintendent kościołów luterańskich w Kurlandii.

W 1567 immatrykulował się na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, następnie przebywał m.in. we Wrocławiu, Królewcu (Königsberg), w Poznaniu i Wittenberdze pracował jako teolog i lekarz, jednak – jak się wydaje – bez konkretnych posad. Ostatecznie osiadł we Frankfurcie nad Odrą.

W Królewcu kontaktował się z Andreasem Osianderem (1498–1552), czołowym działaczem reformacyjnym, znawcą języka hebrajskiego i autorem nowego przekładu Biblii (1522), twórcą ozjandryzmu. Nie przeszkodziło mu w 1552 napisać polemikę z jego poglądami (Ein Bekentnis vnd kurtzer bericht widder die irrige lehr Andree Osiandri ... durch M. Steffanum Bilaw von Osthatz, einfeltig geschriben. ..., (Wyznanie [spis reguł] i krótki raport o mylnej nauce Andreasa Osiandera ... przez M.[agistra] Stefana Bilaw z Osthatz prosto spisane ...), Francofurti ad Oderam 1552), która jest jego jedynym zachowany dziełem.

Od 1542 żonaty z nieznanego imienia kobietą, ojciec między innymi Johanna (ur. 1543), od 1564 studenta w Lipsku, i Martina (ur. 1545 Legnica), w 1567 immatrykulowanego wraz z ojcem we Frankfurcie nad Odrą. Z kolei syn Johanna, także Johann Bülovius (1573 – 1630), od 1602 był pastorem w Klein Katz (obecnie Mały Kack, dzielnica Gdyni), od 1619 w Lublewie, gdzie zmarł na dżumę, wraz z poślubioną w 1602 nieznanego imienia żoną. JANSZ

Bibliografia:
Źródła:
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ, bestehend in einem richtigen Verzeichniβ der Evangelischen Prediger..., Danzig und Leipzig, 1760, s. 5, 62, 67.
Zernecke Jacob Heinrich, Thornische Chronica: in welcher die Geschichte dieser Stadt von 1721 bis 1726 aus bewehrten Scribenten und glaubwürdigen Documentis zusammen getragen worden, Berlin 1727.
Literatura:
Freytag Hermann, Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg in der Zeit der Reformation, Zeitschrift des Westpreussischen Gechichtsvereins, H. 38, 1898, s. 66-70, 118-119.
Freytag Hermann, Die Preussen auf der Universität Wittenberg und die nichtpreussischen Schüler Wittenbergs in Preussen von 1502 bis 1602. Eine Festgabe zur vierhundertjährigen Gedächtnisfeier der Gründung der Universität Wittenberg, Leipzig 1903.
Freytag Hermann, Antonius Bodenstein. Ein Theologenleben aus dem Jahrhundert der Reformation, Zeitschrift des Westpreüssiscien Geschichtsvereins, H. 65, 1925.
Hirsch Theodor, Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt, Danzig 1843.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 40, 84, 250.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Bd. 1, Klausdorf-Schwentine 1986-1992, Bd. 2, 82.