KRIEG JOHANN, malarz, rysownik

Aktualna wersja na dzień 12:20, 22 gru 2022

JOHANN (Hans) KRIEG(K) (Krig, Kriag, Krick, Kriech, Kregke, Kreyde) (około 1590 Spickendorf koło Magdeburga, Saksonia-Anhalt – między 1643 a 1647 klasztor w Pelplinie), malarz i rysownik. Miejsce jego urodzenia identyfikowano jako Speichersdorff, przedmieście Królewca, lub Spitzkerndorff (Piskerdorff), obecnie Piecki w Gdańsku; kwestię rozstrzyga zapis, w którym on sam wspomina o magdeburskim pochodzeniu.

W literaturze przedmiotu określany jako menonita, prawdopodobnie był jednak kalwinistą, skoro 17 X 1616 zawarł związek małżeński z Dorotheą Scheder w kalwińskim kościele św. Piotra i Pawła w Gdańsku. Przed 1615 był czynny w okolicach Gdańska jako „przeszkodnik” (malarz „postronny”, partacz). 19 X 1615 jako pierwszy zgłosił w nowo powstałym gdańskim cechu malarskim swoją kandydaturę na mistrza. Został nim 8 X 1616, po ukończeniu pracy mistrzowskiej, obłożonej „karą” 9 (lub 10) złotych polskich za błędy. Wcześniej, 1 X 1616, uzyskał obywatelstwo gdańskie na Głównym Mieście. Jak wielu innych gdańskich artystów mieszkał na Nowych Ogrodach (wzmianka o tym znajduje się na jego rysunku z 1619). Był człowiekiem zamożnym; 12 VI 1627 zakupił dom przy Fleischergasse (ul. Rzeźnicka) na Starym Przedmieściu.

W lipcu 1632, po śmierci żony, prawdopodobnie bezpotomny, przeszedł na katolicyzm. Wstąpił do klasztoru cysterskiego w Pelplinie i przekazał mu swój majątek; jego gdański dom mnisi sprzedali 2 VIII 1641. W klasztorze był konwersem (zakonnikiem zatrudnionym przy wykonywaniu prac pomocniczych). Ostatni swój rysunek sygnował w 1643, nie był już wymieniany wśród mieszkańców klasztoru w 1647.

Należał do wąskiego w Gdańsku kręgu artystów wykształconych literacko. O jego zainteresowaniach intelektualnych i związkach z miejscowymi malarzami erudytami świadczą zachowane w Bibliotece Diecezjalnej w Pelplinie dwie ilustrowane publikacje dotyczące historii antycznej i niderlandzkiej. Oprócz jego wpisu własnościowego z 1629 zawierają też wcześniejsze własnościowe adnotacje dwóch innych czołowych gdańskich malarzy, Antona Möllera starszego i Hermanna Hana.

W 1640 wykonał emblematyczno-heraldyczne zdobienia malarskie i malowaną marmoryzację nastawy ołtarza św. Jakuba Apostoła w katedrze pelplińskiej, do którego obrazy figuralne zamówiono u malarza królewskiego Bartłomieja Strobla młodszego. Są to obecnie jedyne przypisywane mu malowidła, których autorstwo jest pewne. Musiało ich być jednak więcej, ponieważ kronikarz gdańskiego cechu malarskiego Christian Friedrich Falkenberck w XVIII wieku wychwalał jego inwencję artystyczną i umiejętność budowy figur. Wspomniał także o jego obrazie Pięć zmysłów w formie tonda lub półtonda (okręgu lub półokręgu) z 1630, mającym zawierać personifikacje w postaci polskich szlachciców i flisaków. Przypisuje mu się malowidła emblematyczne ołtarza św. Urszuli w katedrze pelplińskiej oraz znajdujące się tam malowidła umieszczone na zapleckach średniowiecznych stalli chórowych, zwłaszcza w rzędzie południowym (wszystkie z około 1640). Nie ma natomiast wystarczających podstaw do atrybucji mistrzowi malowideł w predelli tegoż ołtarza oraz malowanego wieka klawikordu z pejzażem Gdańska i sztafażem, tradycyjnie określanego jako wieko skrzyni wyprawowej (w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku, zob. ilustrację Bartholomäus Milwitz ).

O wiele więcej zachowało się jego rysunków, rozproszonych w kilkunastu kolekcjach muzealnych, bibliotecznych i prywatnych w kraju oraz za granicą. Wykonane tuszem w technice piórkowej, częściowo lawowane, dzielą się na dwa wyraźnie odmienne formalnie zespoły. Seria z lat 1613–1622, poświęcona ulubionemu w owym czasie motywowi literackiemu wojny i sztuki (nawiązującemu być może także do nazwiska twórcy), ma charakter skrajnie linearny i drobiazgowo ozdobny, wręcz groteskowy; wzorowana jest na części rysunków Hansa von Aachen oraz grafice wykonanej według jego kompozycji. Seria z lat 1615–1643, mająca za temat alegoryczne, moralistyczne i rodzajowe przedstawienia storia, wykazuje delikatne prowadzenie piórka i skłonności klasycyzujące; opiera się na twórczości amsterdamczyków, Davida Vinckboonsa i Willema Buytewecha. Dwa znane rysunkowe pejzaże (rzadkość w Gdańsku) są bliskie dziełom flamandzkich mistrzów krajobrazu (między innymi Tobiasa Verhaechta i Pietera Stevensa). Jego dzieła świadczą o wszechstronności artystycznej i stosunkowo wysokiej klasie twórczości, sytuując go wśród najlepszych malarzy gdańskich pierwszej połowy XVII wieku. JKT