TRAGEDIA O BOGACZU I ŁAZARZU, dramat
| (Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{web}} | {{web}} | ||
| − | '''''TRAGEDIA O BOGACZU I ŁAZARZU''''' (pełny tytuł: ''Tragedia o bogaczu i Łazarzu z Pisma świętego wyjęta i nowo wierszem opisana polskim, Jaśnie Wielmożnemu Senatowi Gdańskiemu dedykowana i przypisana in honorem roku 1643 miesiąca stycznia dnia 22'') to pierwszy zachowany dramat napisany w Gdańsku w języku polskim. Zarówno anonimowy twórca, jak i tekst stanowią do dziś zagadkę dla badaczy. ''Tragedia o bogaczu i Łazarzu'' jest moralitetem, a jednocześnie przypowieścią o sztuce umierania. Schemat klasycznego moralitetu opierał się na walce dobra ze złem rozgrywającej się w ludzkiej duszy. Całość przedstawiano w formie psychomachii, czyli sporu alegorycznych postaci. Kategorię dominującą stanowiło dydaktyczne serio. Bohater ulegał pokusom, ale w obliczu śmierci wyrzekał się dotychczasowego, grzesznego życia i dzięki Bożemu miłosierdziu unikał piekła. Z tego punktu widzenia ''Tragedia...'' nie była klasycznym moralitetem: jej tekst przynosił bogaczowi wieczne potępienie. Fabuła tragiczna – interpretowana w kategoriach winy i kary – była wariantem fabuły budującej. Katastrofa dotykająca postać negatywną miała dostarczać odbiorcy satysfakcji moralnej i odwodzić od grzechu. Pouczenie widz otrzymywał poprzez alegorie, przysłowia, porównania, przenośnie i sentencje. ''Tragedia…'' łączyła w sobie elementy tragedii, moralitetu, komedii oraz opery. Została skonstruowana zgodnie z zasadami ówczesnej, barokowej poetyki oraz wymogami sceny sukcesyjnej. Powstała pod wpływem działającej w Warszawie, założonej przez Władysława IV sceny operowej (1635–1648). O muzyczności tekstu zaświadcza nade wszystko słowo Cantata ([[KANTATA | kantata]]), umieszczone przed tekstem Prologu. Temat przypowieści o bogactwie i ubóstwie, popularny w epoce baroku, doczekał się wielu opracowań dramaturgicznych i muzycznych (np. [[FÖRSTER CASPER jr | Casper Förster]]). <br/><br/> | + | [[File:1_Tragedia_o_Bogaczu_i_Lazarzu.jpg|thumb|Pierwsza strona rękopisu ''Tragedii o bogaczu i Łazarzu'']] |
| − | Autorstwo ''Tragedii…'' przypisuje się [[GULIŃSKI JAN | Janowi Gulińskiemu]] lub [[GREMBOSZEWSKI MARTIN | Martinowi Gremboszewskiemu]]. Anonimowy – bądź celowo tę anonimowość zachowujący – twórca nie doczekał ani druku utworu, ani scenicznej realizacji dzieła. Tekst uległ zapomnieniu, odnalazł go w 1891 | + | [[File:2_Tragedia_o_Bogoczau_i_Łazarzu.jpg|thumb|Druga strona rękopisu ''Tragedii o bogaczu i Łazarzu'']] |
| − | Prapremiera ''Tragedii…'' odbyła się 7 IX 1968 | + | |
| − | Wielkiego sukcesu gdańskiego przedstawienia nie powtórzyła inscenizacja w Warszawie, dokąd | + | '''''TRAGEDIA O BOGACZU I ŁAZARZU''''' (pełny tytuł: ''Tragedia o bogaczu i Łazarzu z Pisma świętego wyjęta i nowo wierszem opisana polskim, Jaśnie Wielmożnemu Senatowi Gdańskiemu dedykowana i przypisana in honorem roku 1643 miesiąca stycznia dnia 22'') to pierwszy zachowany dramat napisany w Gdańsku w języku polskim. Zarówno anonimowy twórca, jak i tekst stanowią do dziś zagadkę dla badaczy. ''Tragedia o bogaczu i Łazarzu'' jest moralitetem, a jednocześnie przypowieścią o sztuce umierania. Schemat klasycznego moralitetu opierał się na walce dobra ze złem rozgrywającej się w ludzkiej duszy. Całość przedstawiano w formie psychomachii, czyli sporu alegorycznych postaci. Kategorię dominującą stanowiło dydaktyczne serio. Bohater ulegał pokusom, ale w obliczu śmierci wyrzekał się dotychczasowego, grzesznego życia i dzięki Bożemu miłosierdziu unikał piekła. Z tego punktu widzenia ''Tragedia...'' nie była klasycznym moralitetem: jej tekst przynosił bogaczowi wieczne potępienie. Fabuła tragiczna – interpretowana w kategoriach winy i kary – była wariantem fabuły budującej. Katastrofa dotykająca postać negatywną miała dostarczać odbiorcy satysfakcji moralnej i odwodzić od grzechu. Pouczenie widz otrzymywał poprzez alegorie, przysłowia, porównania, przenośnie i sentencje. ''Tragedia…'' łączyła w sobie elementy tragedii, moralitetu, komedii oraz opery. Została skonstruowana zgodnie z zasadami ówczesnej, barokowej poetyki oraz wymogami sceny sukcesyjnej. Powstała pod wpływem działającej w Warszawie, założonej przez Władysława IV sceny operowej (1635–1648). O muzyczności tekstu zaświadcza nade wszystko słowo Cantata ([[KANTATA | kantata]]), umieszczone przed tekstem Prologu. Temat przypowieści o bogactwie i ubóstwie, popularny w epoce baroku, doczekał się wielu opracowań dramaturgicznych i muzycznych (np. [[FÖRSTER CASPER jr, muzyk, śpiewak | Casper Förster]]). <br/><br/> |
| + | Autorstwo ''Tragedii…'' przypisuje się [[GULIŃSKI JAN, lektor języka polskiego | Janowi Gulińskiemu]] lub [[GREMBOSZEWSKI MARTIN, kornecista, śpiewak, kompozytor | Martinowi Gremboszewskiemu]]. Anonimowy – bądź celowo tę anonimowość zachowujący – twórca nie doczekał ani druku utworu, ani scenicznej realizacji dzieła. Tekst uległ zapomnieniu, odnalazł go w 1891 Aleksander Brückner. ''Tragedii…'' poświęcono liczne opracowania, z czego najważniejsze (powstałe po 1945) to omówienia Tadeusza Witczaka, Juliana Lewańskiego i [[KOTARSKI EDMUND, profesor Uniwersytetu Gdańskiego | Edmunda Kotarskiego]]. Pierwodruk tekstu ukazał się dopiero w 1999. <br/><br/> | ||
| + | Prapremiera ''Tragedii…'' odbyła się 7 IX 1968 w [[TEATR WYBRZEŻE | Teatrze Wybrzeże]] w Gdańsku. Na polskie sceny dramat wprowadziła [[OSTROWSKA RÓŻA, pisarka, patronka gdańskiej ulicy | Róża Ostrowska]], ówczesny kierownik literacki Wybrzeża i – wspólnie z [[MINC TADEUSZ, aktor, reżyser | Tadeuszem Mincem]] – autorka nowoczesnej adaptacji tekstu. Spektakl wpisał się doskonale w nurt realizacji dramatu staropolskiego, cenionego i popularnego w latach 60. XX wieku, ale zaproponował jego nową formułę. Adaptatorzy zmienili niemalże połowę tekstu, dokonali inkrustracji dramatu utworami z epoki renesansu i baroku; ich zamysł szedł w kierunku poszerzenia parabolicznej interpretacji ''Tragedii''. Nowość stanowiło paralelne ukazanie losów obydwóch bohaterów, bogacza i Łazarza (Łazarz u Anonima był postacią epizodyczną – pojawiał się dopiero w akcie III). Zmieniony został również układ scen, dzięki czemu tekst nabrał innych znaczeń, zwłaszcza poprzez odmienne zakończenie. W miejsce tradycyjnego Epilogu adaptatorzy wprowadzili trzy zakończenia: do zgodnego z oryginałem zakończenia protestanckiego (wieczne potępienie za grzechy) dodali katolickie (odpuszczenie grzechów) i świeckie (zgoda powszechna i Cantata na cześć Gdańska).<br/><br/> | ||
| + | Spektakl uznano za wydarzenie na skalę ogólnopolską. Nagradzany był brawami już od momentu podniesienia kurtyny (dzięki pełnej przepychu „barokowej” scenografii), w trakcie trwania spektaklu (za niebywały urok scen i rozweselających intermediów), aż po jego optymistyczne zakończenie. Chwalono reżyserię Tadeuswza Minca i oprawę scenograficzną [[KOŁODZIEJ MARIAN, artysta plastyk, scenograf, honorowy obywatel Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Mariana Kołodzieja]], utrzymaną w duchu epoki muzykę [[JABŁOŃSKI HENRYK HUBERTUS, muzyk, kompozytor, patron gdańskiej ulicy | Henryka Jabłońskiego]], choreografię [[JARZYNÓWNA-SOBCZAK JANINA, tancerka, choreograf, pedagog | Janiny Jarzynówny-Sobczak]] oraz grę aktorską (Historyja – Izabela Wilczyńska, Kandyd – Krzysztof Wieczorek, Łazarz – [[BISTA HENRYK, aktor, reżyser | Henryk Bista]], Śmierć – [[SŁOJEWSKA-KOŁODZIEJ HALINA, aktorka | Halina Słojewska]]). Spektakl zdobył nagrody na Festiwalu Teatrów Polskich w Toruniu (nominacje we wszystkich kategoriach: najlepszy spektakl, reżyseria, scenografia, muzyka, choreografia, aktorzy), podczas Warszawskich Spotkań Teatralnych publiczność dziękowała brawami w szesnastu odsłonach (kurtyna szła w górę szesnaście razy). <br/><br/> | ||
| + | Wielkiego sukcesu gdańskiego przedstawienia nie powtórzyła inscenizacja w Warszawie, dokąd Tadeusz Minc przeniósł ''Tragedię…'' w 1971, chociaż przygotowali ją ci sami twórcy. Druga gdańska realizacja ''Tragedii o bogaczu i Łazarzu'' (8 VI 2001), wystawiona przez Teatr Wybrzeże w scenerii [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana w Gdańsku]], nie odniosła już tak spektakularnego sukcesu (minął czas wzmożonego zainteresowania publiczności teatrem staropolskim). Ów spektakl zrealizowali: reżyser – [[BABICKI KRZYSZTOF, reżyser | Krzysztof Babicki]], scenografia – Marian Kołodziej, muzyka – Marek Kuczyński; obsada: Historyja – [[WINIARSKA HALINA, aktorka | Halina Winiarska]], Kandyd – [[BAKA MIROSŁAW, aktor | Mirosław Baka]], Łazarz – Dariusz Szymaniak, Śmierć – Halina Słojewska i inni. {{author: HD}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 13:49, 26 wrz 2023
TRAGEDIA O BOGACZU I ŁAZARZU (pełny tytuł: Tragedia o bogaczu i Łazarzu z Pisma świętego wyjęta i nowo wierszem opisana polskim, Jaśnie Wielmożnemu Senatowi Gdańskiemu dedykowana i przypisana in honorem roku 1643 miesiąca stycznia dnia 22) to pierwszy zachowany dramat napisany w Gdańsku w języku polskim. Zarówno anonimowy twórca, jak i tekst stanowią do dziś zagadkę dla badaczy. Tragedia o bogaczu i Łazarzu jest moralitetem, a jednocześnie przypowieścią o sztuce umierania. Schemat klasycznego moralitetu opierał się na walce dobra ze złem rozgrywającej się w ludzkiej duszy. Całość przedstawiano w formie psychomachii, czyli sporu alegorycznych postaci. Kategorię dominującą stanowiło dydaktyczne serio. Bohater ulegał pokusom, ale w obliczu śmierci wyrzekał się dotychczasowego, grzesznego życia i dzięki Bożemu miłosierdziu unikał piekła. Z tego punktu widzenia Tragedia... nie była klasycznym moralitetem: jej tekst przynosił bogaczowi wieczne potępienie. Fabuła tragiczna – interpretowana w kategoriach winy i kary – była wariantem fabuły budującej. Katastrofa dotykająca postać negatywną miała dostarczać odbiorcy satysfakcji moralnej i odwodzić od grzechu. Pouczenie widz otrzymywał poprzez alegorie, przysłowia, porównania, przenośnie i sentencje. Tragedia… łączyła w sobie elementy tragedii, moralitetu, komedii oraz opery. Została skonstruowana zgodnie z zasadami ówczesnej, barokowej poetyki oraz wymogami sceny sukcesyjnej. Powstała pod wpływem działającej w Warszawie, założonej przez Władysława IV sceny operowej (1635–1648). O muzyczności tekstu zaświadcza nade wszystko słowo Cantata ( kantata), umieszczone przed tekstem Prologu. Temat przypowieści o bogactwie i ubóstwie, popularny w epoce baroku, doczekał się wielu opracowań dramaturgicznych i muzycznych (np. Casper Förster).
Autorstwo Tragedii… przypisuje się Janowi Gulińskiemu lub Martinowi Gremboszewskiemu. Anonimowy – bądź celowo tę anonimowość zachowujący – twórca nie doczekał ani druku utworu, ani scenicznej realizacji dzieła. Tekst uległ zapomnieniu, odnalazł go w 1891 Aleksander Brückner. Tragedii… poświęcono liczne opracowania, z czego najważniejsze (powstałe po 1945) to omówienia Tadeusza Witczaka, Juliana Lewańskiego i Edmunda Kotarskiego. Pierwodruk tekstu ukazał się dopiero w 1999.
Prapremiera Tragedii… odbyła się 7 IX 1968 w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. Na polskie sceny dramat wprowadziła Róża Ostrowska, ówczesny kierownik literacki Wybrzeża i – wspólnie z Tadeuszem Mincem – autorka nowoczesnej adaptacji tekstu. Spektakl wpisał się doskonale w nurt realizacji dramatu staropolskiego, cenionego i popularnego w latach 60. XX wieku, ale zaproponował jego nową formułę. Adaptatorzy zmienili niemalże połowę tekstu, dokonali inkrustracji dramatu utworami z epoki renesansu i baroku; ich zamysł szedł w kierunku poszerzenia parabolicznej interpretacji Tragedii. Nowość stanowiło paralelne ukazanie losów obydwóch bohaterów, bogacza i Łazarza (Łazarz u Anonima był postacią epizodyczną – pojawiał się dopiero w akcie III). Zmieniony został również układ scen, dzięki czemu tekst nabrał innych znaczeń, zwłaszcza poprzez odmienne zakończenie. W miejsce tradycyjnego Epilogu adaptatorzy wprowadzili trzy zakończenia: do zgodnego z oryginałem zakończenia protestanckiego (wieczne potępienie za grzechy) dodali katolickie (odpuszczenie grzechów) i świeckie (zgoda powszechna i Cantata na cześć Gdańska).
Spektakl uznano za wydarzenie na skalę ogólnopolską. Nagradzany był brawami już od momentu podniesienia kurtyny (dzięki pełnej przepychu „barokowej” scenografii), w trakcie trwania spektaklu (za niebywały urok scen i rozweselających intermediów), aż po jego optymistyczne zakończenie. Chwalono reżyserię Tadeuswza Minca i oprawę scenograficzną Mariana Kołodzieja, utrzymaną w duchu epoki muzykę Henryka Jabłońskiego, choreografię Janiny Jarzynówny-Sobczak oraz grę aktorską (Historyja – Izabela Wilczyńska, Kandyd – Krzysztof Wieczorek, Łazarz – Henryk Bista, Śmierć – Halina Słojewska). Spektakl zdobył nagrody na Festiwalu Teatrów Polskich w Toruniu (nominacje we wszystkich kategoriach: najlepszy spektakl, reżyseria, scenografia, muzyka, choreografia, aktorzy), podczas Warszawskich Spotkań Teatralnych publiczność dziękowała brawami w szesnastu odsłonach (kurtyna szła w górę szesnaście razy).
Wielkiego sukcesu gdańskiego przedstawienia nie powtórzyła inscenizacja w Warszawie, dokąd Tadeusz Minc przeniósł Tragedię… w 1971, chociaż przygotowali ją ci sami twórcy. Druga gdańska realizacja Tragedii o bogaczu i Łazarzu (8 VI 2001), wystawiona przez Teatr Wybrzeże w scenerii kościoła św. Jana w Gdańsku, nie odniosła już tak spektakularnego sukcesu (minął czas wzmożonego zainteresowania publiczności teatrem staropolskim). Ów spektakl zrealizowali: reżyser – Krzysztof Babicki, scenografia – Marian Kołodziej, muzyka – Marek Kuczyński; obsada: Historyja – Halina Winiarska, Kandyd – Mirosław Baka, Łazarz – Dariusz Szymaniak, Śmierć – Halina Słojewska i inni.
