KOŚCIÓŁ NAJŚWIĘTSZEGO SERCA JEZUSOWEGO

Aktualna wersja na dzień 14:38, 17 cze 2023

Kościół Najświętszego Serca Jezusowego, około 1930

Kościół Najświętszego Serca Jezusowego

KOŚCIÓŁ NAJŚWIĘTSZEGO SERCA JEZUSOWEGO, Wrzeszcz, ul. Zator-Przytockiego 3 (do 1945: Schwarzer Weg, od 1945: ul. Czarna). Początki kościoła związane z działającym od 1896 Towarzystwem Budowy Kościoła Katolickiego we Wrzeszczu. W 1900 do tymczasowej kaplicy przy Eschenweg 6 (ul. Jesionowa) oddelegowano wikarego z parafii w Oliwie, ks. Huberta Kralewskiego, który został jej kuratusem (opiekun kościoła filialnego). Właściwy ośrodek parafii powstał na parceli ofiarowanej przez rodzinę Jantzenów, między obecną al. Grunwaldzką a torami kolejowymi linii Gdańsk–Koszalin. W 1901 wzniesiono tu neogotycką plebanię z kaplicą w części parterowej i mieszkaniami dla duchownych na piętrze, wyodrębniono parafię (z tymczasowym zarządem), a ks. Kralewski został jej pierwszym administratorem (do 1902). Za administracji kolejnego (od 1903) kuratusa, ks. Johanna Scherle powstał Dozór Kościelny Kuracji Katolickiej we Wrzeszczu, którego został przewodniczącym, ślącym pisma i petycje w sprawie budowy nowego kościoła m.in. do władz Rejencji Gdańskiej i Ministerstwa Spraw Religijnych, Nauki i Medycyny w Berlinie, przy poparciu Biskupiego Chełmińskiego Wikariatu Generalnego w Pelplinie. W 1904 wyznaczono granice parafii: Wrzeszcz, Nowe Szkoty, Strzyża, Młyniska i Brętowo. W Brętowie w 1904 umieszczono parafialny cmentarz, natomiast przy parafii w 1905 osiadły elżbietanki. Od 1906 kolejny kuratus kaplicy, administrator parafii i przewodniczący Dozoru, ks. Walter Wienke, kontynuował starania poprzednika o budowę kościoła, tym razem zakończone powodzeniem.

W latach 1909–1911, na północny-wschód od plebanii, wzniesiono (kamień węgielny wmurowano 29 VIII 1909) w stylu neogotyckim, według projektu Karla Zillmera z Kartuz, świątynię docelową Herz-Jesus-Kirche (Serca Jezusa), zbudowaną w formie bazyliki z nawą główną i dwiema bocznymi, przedzielonymi transeptem. Nad nawą główną umieszczono gwiaździste sklepienie, nad westybulem (przedsionkiem) stanęła wysoka (66 m) strzelista wieża z zegarem; transept ozdobiła sygnaturka. We wnętrzu zachowały się neogotyckie ołtarze (głównie z rzeźbami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa, w prawym transepcie – Matki Bożej Różańcowej), ambona, stalle, balaski, rzeźba Piety (wykonana w hołdzie ofiarom I wojny światowej). Na chórze zainstalowano organy trójmanuałowe o 42 registrach. Aktu kanonicznego erygowania samodzielnej parafii Najświętszego Serca Jezusowego dokonano 1 IV 1911, 18 IV 1911 kościół konsekrował biskup chełmiński Augustyn Rosentreter; od 22 czerwca tego roku długoletnim proboszczem (do 1944) został ks. Walter Wienke.

Na podstawie zarządzenia władz pruskich o oddawaniu w czasie I wojny światowej na cele militarne przedmiotów wykonanych z metali kolorowych, w 1916 zarekwirowano z kościoła trzy z jego czterech dzwonów, cynowe piszczałki organów oraz miedzianą blachę z hełmu kościelnej wieży. Powojenną rekompensatę stanowił tylko jeden nowy dzwon. Piszczałki organów zastąpiono cynkowymi, a miedziana blacha na wieży pojawiła się dopiero w 1935. W niedzielę 10 VIII 1919, odbyło się w kościele po raz pierwszy polskie nabożeństwo (z polskimi śpiewami i kazaniem)). W 1921 odłączono część parafii na rzecz nowopowstałej parafii w Brętowie. Wybuch II wojny światowej przeszkodził w realizacji planu budowy okazałego domu parafialnego.

W 1945 kościół doznał poważnych zniszczeń (między innymi runęło sklepienie w transepcie, spłonęły zakrystie, ucierpiał budynek plebanii). Do końca 1945 dokonano najważniejszych napraw i przekazano polskim duchownym. Pierwszym proboszczem, do czasu aresztowania w 1948, został ks. Józef Zator-Przytocki. W 1947 umieszczono w bocznej nawie obraz – kopię Matki Boskiej Ostrobramskiej – wkrótce otoczony kultem (wota od 1948, od 1987 w bocznym ołtarzu lewego transeptu w miejsce ołtarza św. Józefa, ten ustawiono obok, na bocznej ścianie). W 1948 zakończono odbudowę plebanii, gdzie umieszczono kaplicę chrzcielną. W 1954 zakończono najważniejsze prace renowacyjne. Od 1950 przy parafii działał centralny ośrodek duszpasterstwa akademickiego dla Gdańska (przez pewien czas miał w lokum na wieży kościoła).

W 1972 odłączono od parafii część na północ od torów kolejowych (parafia św. Stanisława Biskupa Męczennika), w 1985 część w rejonie al. Zwycięstwa (parafia Matki Boskiej Częstochowskiej). W latach 1982–1984 na południe od kościoła wybudowano, według projektu Szczepana Bauma, Dom Katechetyczny z kaplicą Matki Bożej Królowej Polski na parterze oraz Aulą im. Jana Pawła II na piętrze. Umieszczono tam między innymi duszpasterstwo akademickie, afiliowany do Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Gdański Instytut Teologiczny (1986–2003), od 1990 Szkołę Społeczną. W starej plebanii, częściowo przeznaczonej na bibliotekę, osiadły w 1990 siostry wspólnej pracy od Maryi Niepokalanej, które z czasem zastąpiły elżbietanki. 24 VI 2001 dekretem abp. Tadeusza Gocłowskiego kościół podniesiono do godności kolegiaty, z tytułem Kolegiaty Gdańskiej, jednocześnie ustanowiono przy niej Kapitułę Kolegiacką Gdańską z 12 kanonikami gremialnymi i 11 kanonikami honorowymi, a jej prepozytem mianowano ówczesnego proboszcza, ks. prałata Mikołaja Sampa ( Kapituły Kolegiackie). SK WS