BARTOLDI JOHANN GOTTLIEB, profesor Gimnazjum Akademickiego
| (Nie pokazano 24 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | '''JOHANN GOTTLIEB BARTOLDI''' (4 X 1736 Gdańsk – 29 V 1788 Gdańsk), matematyk | + | [[File:Johann_Gottlieb_Bartoldi468.jpg|thumb|Strona tytułowa kalendarza Johanna Gottlieba Bartoldiego na rok 1776 z widokiem Gdańska od strony Wisły]] |
| + | [[File:Johann_Gottlieb_Bartoldi.jpg|thumb|Strona tytułowa kalendarza Johanna Gottlieba Bartoldiego ''Allgemeiner Landwirtschafts-Calender'' na 1777 rok]] | ||
| + | |||
| + | '''JOHANN GOTTLIEB BARTOLDI''' (4 X 1736 Gdańsk – 29 V 1788 Gdańsk), matematyk, profesor [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]]. Syn kompozytora, kantora, nauczyciela śpiewu w Gimnazjum Akademickim [[BARTOLDI CARL FRIEDRICH, kompozytor, kantor, nauczyciel muzyki | Carla Friedricha Bartoldiego]]. Uczył się w [[SZKOŁA ŚW. PIOTRA I PAWŁA | szkole św. Piotra i Pawła]], 24 III 1751 zapisany został do drugiej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. 24 VIII 1757, wraz z gdańszczanami i kolegami z Gimnazjum, późniejszym pasotrem [[SCHALCK FRANZ JAKOB, pastor w Sobieszewie | Franzem Jakobem Schalckem]] i Carlem Benjaminem Raschke (uczniem Gimnazjum od 1750), zapisał się na uniwersytet w Rostocku, studiował tam do 1761 teologię i prawo, następnie, w latach 1761–1763 w Jenie prawo i matematykę. Jako prywatny nauczyciel odbył podróże po Europie (Niemcy, Francja, Włochy).<br/><br/> | ||
| + | W Gdańsku ponownie od 1774, powołany przez [[RADA MIEJSKA | Radę Miejską]] na profesora Gimnazjum Akademickiego (gdzie nadal nauczał jego ojciec). Wprowadzony przez rektora [[VERPOORTENN WILHELM PAUL, rektor Gimnazjum Akademickiego | Wilhelma Paula Verpoortenna]], 22 XI 1774 wygłosił wykład inauguracyjny. Objął katedrę matematyki, wykładał także mechanikę i geografię, od 1784 fizykę. Stosował, jak na gdańskie warunki, nowe metody nauczania matematyki, np. eksperymenty w plenerze. Opierał się głównie na oświeceniowych podręcznikach Christiana Wolffa (1679–1754). Od 1784 członek [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwa Przyrodniczego]] jako referent nauk matematycznych i przyrodniczych. Do jego obowiązków należało informowanie o najważniejszych wydarzeniach oraz odkryciach z tych dziedzin.<br/><br/> | ||
| + | Opublikował ''Geschichte der Mathematik'' (''Historia matematyki'', 1785), redagował trzy serie kalendarzy ukazujących się w Gdańsku ([[KALENDARZE | kalendarze]]): ''Neuer und Alter Kunst- und Tugend-Calender'' (''Nowy i stary kalendarz sztuk i cnót'', 1776–1789), ''Neuer und Alter Haus- und Geschichts-Calender'' (''Nowy i stary kalendarz domowy i historyczny''; 1776–1789) oraz ''Allgemeiner Landwirtschafts-Calender'' (''Powszechny kalendarz rolniczy''; 1777). Popularyzował w nich m.in. wiedzę o morzu, jego bogactwach, pracy człowieka na morzu, o życiu na innych kontynetach (opisywał np. w 1772 bunt niewolników w holenderskiej Gujanie). W 1779 opisał np. autentyczne przeżycia czterech rosyjskich wielorybników, którzy spędzili sześć lat na bezludnej wyspie, informował o nowych odkryciach geograficznych, opisywał towary przywożone drogą morską do Gdańska, takich jak kawa, trzcina cukrowa, korzenie, wspominał nawet o dostarczanych do miasta diamentach. Tworzył formy wierszowane, np. w 1757 napisał utwór na cześć nowego burgrabiego [[SCHRÖDER CHRISTIAN GABRIEL, burmistrz Gdańska | Christiana Gabriela Schrödera]] (''Ode auf die Wahl des H. Christian Gabriel von Schröder zum Königin Burggrafen''). Sam żegnany był wspomnieniem (z przedstawieniem życiorysu), napisanym w imieniu społeczności Gimnazjum Akademickiego przez profesora [[COSACK KARL BENEDICT, profesor Gimnazjum Akademickiego | Karla Benedicta Cosacka]] (''Memoria Viri Excellentissimi Amplissimi Doctissimi Joannis Gottlieb Bartoldi Mathematum Professoris'', Gedani 1788).<br/><br/> | ||
| + | 30 XI 1779 w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]] ożenił się (jako wdowiec?) z Gertrudą Lewiną, córką przybyłego z Hamburga Martina Corneliusa Soermansa (pochowany 13 XII 1813 w wieku 77 lat w kaplicy św. Rajnolda kościoła NMP), od 28 VIII 1771 posiadacza kupieckiego [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwa Gdańska]], od 1772 chorążego 12. Chorągwi Kwartału Kogi (Regiment Czerwony), w 1782 jednego z fundatorów organów w [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA | kościele św. Ducha]]. Ich jedyny syn zmarł po urodzeniu. {{author: PP}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
| + | '''Bibliografia''':<br/> | ||
| + | ''Die Matrikel der Universität Rostock'', hrsg. Adolph Hofmeister, Rostock 1901/1904, s. 293. <br/> | ||
| + | ''Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814'', wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. III, s. 148.<br/> | ||
| + | ''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 337.<br/> | ||
| + | Kubik Kazimierz, ''Jan Bogumił Bartoldi gdański popularyzator wiedzy okresu Oświecenia'', „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne. Prace Pomorzoznawcze”, R. 8, 1965, nr 13, s. 141–194.<br/> | ||
| + | Paluchowski Piotr, ''Kalendarze Johanna Gottlieba Bartoldiego wydawane w Gdańsku w latach 1776-1789. Tradycja i nowoczesność'', „Libri Gedanenses”, t. 34, 2017, s. 103-115.<br/> | ||
| + | Pszczółkowska Lizdia Z., ''Bartoldi Jan Gotlib'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, Gdańsk 1998, s. 28.<br/> | ||
| + | Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 31, 42. | ||
Aktualna wersja na dzień 09:26, 17 gru 2024
JOHANN GOTTLIEB BARTOLDI (4 X 1736 Gdańsk – 29 V 1788 Gdańsk), matematyk, profesor Gimnazjum Akademickiego. Syn kompozytora, kantora, nauczyciela śpiewu w Gimnazjum Akademickim Carla Friedricha Bartoldiego. Uczył się w szkole św. Piotra i Pawła, 24 III 1751 zapisany został do drugiej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. 24 VIII 1757, wraz z gdańszczanami i kolegami z Gimnazjum, późniejszym pasotrem Franzem Jakobem Schalckem i Carlem Benjaminem Raschke (uczniem Gimnazjum od 1750), zapisał się na uniwersytet w Rostocku, studiował tam do 1761 teologię i prawo, następnie, w latach 1761–1763 w Jenie prawo i matematykę. Jako prywatny nauczyciel odbył podróże po Europie (Niemcy, Francja, Włochy).
W Gdańsku ponownie od 1774, powołany przez Radę Miejską na profesora Gimnazjum Akademickiego (gdzie nadal nauczał jego ojciec). Wprowadzony przez rektora Wilhelma Paula Verpoortenna, 22 XI 1774 wygłosił wykład inauguracyjny. Objął katedrę matematyki, wykładał także mechanikę i geografię, od 1784 fizykę. Stosował, jak na gdańskie warunki, nowe metody nauczania matematyki, np. eksperymenty w plenerze. Opierał się głównie na oświeceniowych podręcznikach Christiana Wolffa (1679–1754). Od 1784 członek Towarzystwa Przyrodniczego jako referent nauk matematycznych i przyrodniczych. Do jego obowiązków należało informowanie o najważniejszych wydarzeniach oraz odkryciach z tych dziedzin.
Opublikował Geschichte der Mathematik (Historia matematyki, 1785), redagował trzy serie kalendarzy ukazujących się w Gdańsku ( kalendarze): Neuer und Alter Kunst- und Tugend-Calender (Nowy i stary kalendarz sztuk i cnót, 1776–1789), Neuer und Alter Haus- und Geschichts-Calender (Nowy i stary kalendarz domowy i historyczny; 1776–1789) oraz Allgemeiner Landwirtschafts-Calender (Powszechny kalendarz rolniczy; 1777). Popularyzował w nich m.in. wiedzę o morzu, jego bogactwach, pracy człowieka na morzu, o życiu na innych kontynetach (opisywał np. w 1772 bunt niewolników w holenderskiej Gujanie). W 1779 opisał np. autentyczne przeżycia czterech rosyjskich wielorybników, którzy spędzili sześć lat na bezludnej wyspie, informował o nowych odkryciach geograficznych, opisywał towary przywożone drogą morską do Gdańska, takich jak kawa, trzcina cukrowa, korzenie, wspominał nawet o dostarczanych do miasta diamentach. Tworzył formy wierszowane, np. w 1757 napisał utwór na cześć nowego burgrabiego Christiana Gabriela Schrödera (Ode auf die Wahl des H. Christian Gabriel von Schröder zum Königin Burggrafen). Sam żegnany był wspomnieniem (z przedstawieniem życiorysu), napisanym w imieniu społeczności Gimnazjum Akademickiego przez profesora Karla Benedicta Cosacka (Memoria Viri Excellentissimi Amplissimi Doctissimi Joannis Gottlieb Bartoldi Mathematum Professoris, Gedani 1788).
30 XI 1779 w kościele Najświętszej Marii Panny ożenił się (jako wdowiec?) z Gertrudą Lewiną, córką przybyłego z Hamburga Martina Corneliusa Soermansa (pochowany 13 XII 1813 w wieku 77 lat w kaplicy św. Rajnolda kościoła NMP), od 28 VIII 1771 posiadacza kupieckiego obywatelstwa Gdańska, od 1772 chorążego 12. Chorągwi Kwartału Kogi (Regiment Czerwony), w 1782 jednego z fundatorów organów w kościele św. Ducha. Ich jedyny syn zmarł po urodzeniu.
Bibliografia:
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Rostock 1901/1904, s. 293.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. III, s. 148.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 337.
Kubik Kazimierz, Jan Bogumił Bartoldi gdański popularyzator wiedzy okresu Oświecenia, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne. Prace Pomorzoznawcze”, R. 8, 1965, nr 13, s. 141–194.
Paluchowski Piotr, Kalendarze Johanna Gottlieba Bartoldiego wydawane w Gdańsku w latach 1776-1789. Tradycja i nowoczesność, „Libri Gedanenses”, t. 34, 2017, s. 103-115.
Pszczółkowska Lizdia Z., Bartoldi Jan Gotlib, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, Gdańsk 1998, s. 28.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 31, 42.
