ŁAWY MIĘSNE
| (Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File: | + | [[File: Ławy_mięsne_szkic.jpg |thumb| Ławy mięsne przy Frauengasse (ul. Mariackiej), szkic]] |
| + | [[File:1_Ławy_Mięsne.jpg|thumb|Wejście do Ław Mięsnych przy [[KAPLICA KRÓLEWSKA I PLEBANIA KOŚCIOŁA NMP| Kaplicy Królewskiej]] na Głównym Mieście, widok od strony ul. Św. Ducha, 1874, fot. [[KUHN RUDOLF THEODOR ROBERT, fotografik| Rudolf Theodor Kuhn]]]] | ||
| + | [[File:Ławy_mięsne.png|thumb|Ławy Mięsne od strony ul. Mariackiej, początek lat 30. XX wieku]] | ||
| + | [[File:Ławy_mięsne_2.png|thumb|Ławy Mięsne i ul. Plebania przy [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY| kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]], początek lat 30. XX wieku]] | ||
| + | [[File:Stanowiska archeologiczne na terenie ław mięsnych przy ul. św. Ducha.JPG|thumb|Stanowiska archeologiczne na terenie ław mięsnych przy ul. św. Ducha]] | ||
| + | |||
| + | '''ŁAWY MIĘSNE''' (Fleischbänke), jatki, kramy, miejsca (stoiska) sprzedaży. Funkcjonowały do XIX wieku. Na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]], od 1378, znajdowały się między obecną ul. Podzamcze a Podwalem Staromiejskim; początkowo 25, następnie 56 jatek, po 14 w czterech niskich, długich budynkach zwanych: Zamkowy, Pański, Budniczy i Gottschalka (zob. [[STRAŻ POŻARNA | straż pożarna]], rok 1571). Pod koniec XIX wieku w ich miejsce wzniesiono domy mieszkalne. Na [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściu]] dowodnie od 1470 funkcjonowało 30 jatek na rogu Fleischergasse (ul. Rzeźnickiej) i Katergasse (ul. Kocurki), przypuszcza się również, że jatki funkcjonowały w wiekach średnich także na skrzyżowaniu obecnenych ulic Podwale Przedmiejskie i Lastadia. Lokalizacja na [[MŁODE MIASTO (Jungstadt) | Młodym Mieście]] nieznana.<br/><br/> | ||
| + | Najlepiej znane z [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], gdzie cech rzeźników wzmiankowano od 1331, o podatku płaconym z jatek wspominał dokument z około 1342. Pierwsza bezpośrednia wzmianka o ławach mięsnych pochodzi z 1347, notowano już wówczas ławy nowe (czyli wcześniej musiały istnieć ławy stare). W 1347 zlokalizowane były między obecną ul. św. Ducha i Plebania, zapewne w budynku o konstrukcji drewnianej. W 1420 założono odrębną księgę gruntową do notowania zmian własnościowych (nazwisko poprzedniego właściciela wyskrobywano, wpisując nazwisko nowego; [[KSIĘGI GRUNTOWE | księgi gruntowe]]), istniało wówczas 80 jatek, po 20 w czterech ciągach. Liczba pozostała niezmienna do początku XIX wieku. <br /><br /> | ||
| + | W 1516 powstał murowany budynek na dwóch parcelach między obecną ul. Mariacką a św. Ducha (według późniejszej numeracji Mariacka 53 i św. Ducha 43), z 4 ciągami jatek rozdzielonych dwoma wąskimi, pozbawionymi dachu uliczkami. Ciągi nosiły nazwy, od zachodu: Plebański (Pfarrseite), Żebraczy (Elende Seite), Dominikański (Dominiksseite), Wodny (Wasserseite); jedynie Plebański liczył 19 jatek, ale jedną, ze względu na wielkość, liczono podwójnie. Ruchomy blat każdej jatki służył do zamykania okna kramu na noc, a po otwarciu stanowił ławę. Budynek zamykany był na noc i pilnowany. Posiadanie ławy było warunkiem uzyskania mistrzostwa w cechu rzeźniczym, ławy mogły być dziedziczone (także przez kobiety) lub sprzedawane (pierwszeństwo zakupu miał cech), zakazana była ich wzajemna wymiana (dowodnie obowiązywało to w okresie 1415–1750). Od 1409 z każdą jatką związany był konkretny grunt na łąkach w Dobrowie, uzyskanych przez cech rzeźników od Głównego Miasta. Za posiadanie ławy płacono roczny czynsz (na Głównym Mieście i Starym Przedmieściu Radzie Głównego Miasta, na Starym Mieście komturowi gdańskiemu, od 1454 Radzie Starego Miasta), początkowo także w naturze (w łoju). <br /><br /> | ||
| + | Mięso sprzedawane w jatkach podlegało ocenie świeżości przez dwie osoby wybrane przez cech (tzw. ''Zuseher''), sprawujące także kontrolę nad ogólną sprzedażą (np. ustalali cenę mięsa, ta zaś zależała nie od wagi, lecz oglądu). Podobnie jak kupujących, chroniły ich specjalne przepisy (np. zakaz grożenia przez sprzedającego nożem), sprzedający miał też zakaz nagabywania (przywoływania) kupującego. Obowiązek remontu jatek spoczywał na odpowiedniej radzie miejskiej, z reguły spadał na użytkowników. Z funkcjonowaniem jatek Głównego Miasta związana jest nazwa sąsiadującej z nimi od wschodu ul. Krowiej (Kuhgasse), znana od 1633. <br /><br /> | ||
| + | Jako miejsce sprzedaży straciły na ważności po upadku systemu cechowego: księga gruntowa jatek Głównego Miasta kończy się na 1812. Po przebudowie ław mięsnych w 1832 cech rzeźników zajmował tylko część od strony ul. św. Ducha, w 1833 handlowało tylko 26 osób. W 1896 wszystkie punkty sprzedaży przeniesiono do [[HALA TARGOWA | Hali Targowej]]. Na Głównym Mieście część północnych budowli (od ul. św. Ducha) rozebrano między 1877 a 1884, wznosząc w tym miejscu kamienicę pozostającą własnością cechu rzeźników. Część południową (od strony ul. Mariackiej) w początku XX wieku wykorzystywano jako magazyn na skrzynie i kosze, uległa zniszczeniu w 1945. Po prowadzonych od 2004 przez [[MUZEUM GDAŃSKA| Muzeum Gdańska]] badaniach archeologicznych, w 2008 teren dawnych Ław (o powierzchni 949 m²) przy ul. Św. Ducha 60 przejęła w użytkowanie wieczyste (99 lat) spółka Hotele Gdańskie, od 2007 także właściciel sąsiednich działek nr 62-64-66. Spółka zobowiązała się do października 2012 odbudować Ławy Mięsne, teren pozostał jednak niezagospodarowany, doczekał się określenia jednej z gdańskich „dziur wstydu”. W 2014 społecznicy z dzielnicy Śródmieście i [[FUNDACJA GDAŃSKA| Fundacja Gdańska]] doprowadzili do zasypania wykopu ziemią pozyskaną z terenu budowy gmachu [[MUZEUM II WOJNY ŚWIATOWEJ| Muzeum II Wojny Światowej]] i urządzenia skweru. <br /><br /> | ||
| + | W XV–XVI wieku sprzedaż mięsa odbywała się także co sobota (dzień wolnego handlu) na [[DŁUGI TARG | Długim Targu]] (w 1564 próbowano przenieść handel na Targ Drzewny), na wyznaczonym miejscu zwanym Geisselmarkt, gdzie sprzedawano całe lub przepołowione sztuki (Geisseler – handlarz mięsa, mający prawo do sprowadzania bydła i nierogacizny, nie będący jednak członkiem cechu rzeźniczego i nie mający prawa do sprzedaży detalicznej mięsa). W 1566 rzeźnicy uzyskali przywilej królewski umożliwiający im sprzedaż mięsa bezpośrednio z miejsca, gdzie trzymali bydło. Mimo protestów Rady Głównego Miasta i odwołania przywileju, procederu nie udało się powstrzymać. {{author: RED}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 19:51, 18 cze 2024
ŁAWY MIĘSNE (Fleischbänke), jatki, kramy, miejsca (stoiska) sprzedaży. Funkcjonowały do XIX wieku. Na Starym Mieście, od 1378, znajdowały się między obecną ul. Podzamcze a Podwalem Staromiejskim; początkowo 25, następnie 56 jatek, po 14 w czterech niskich, długich budynkach zwanych: Zamkowy, Pański, Budniczy i Gottschalka (zob. straż pożarna, rok 1571). Pod koniec XIX wieku w ich miejsce wzniesiono domy mieszkalne. Na Starym Przedmieściu dowodnie od 1470 funkcjonowało 30 jatek na rogu Fleischergasse (ul. Rzeźnickiej) i Katergasse (ul. Kocurki), przypuszcza się również, że jatki funkcjonowały w wiekach średnich także na skrzyżowaniu obecnenych ulic Podwale Przedmiejskie i Lastadia. Lokalizacja na Młodym Mieście nieznana.
Najlepiej znane z Głównego Miasta, gdzie cech rzeźników wzmiankowano od 1331, o podatku płaconym z jatek wspominał dokument z około 1342. Pierwsza bezpośrednia wzmianka o ławach mięsnych pochodzi z 1347, notowano już wówczas ławy nowe (czyli wcześniej musiały istnieć ławy stare). W 1347 zlokalizowane były między obecną ul. św. Ducha i Plebania, zapewne w budynku o konstrukcji drewnianej. W 1420 założono odrębną księgę gruntową do notowania zmian własnościowych (nazwisko poprzedniego właściciela wyskrobywano, wpisując nazwisko nowego; księgi gruntowe), istniało wówczas 80 jatek, po 20 w czterech ciągach. Liczba pozostała niezmienna do początku XIX wieku.
W 1516 powstał murowany budynek na dwóch parcelach między obecną ul. Mariacką a św. Ducha (według późniejszej numeracji Mariacka 53 i św. Ducha 43), z 4 ciągami jatek rozdzielonych dwoma wąskimi, pozbawionymi dachu uliczkami. Ciągi nosiły nazwy, od zachodu: Plebański (Pfarrseite), Żebraczy (Elende Seite), Dominikański (Dominiksseite), Wodny (Wasserseite); jedynie Plebański liczył 19 jatek, ale jedną, ze względu na wielkość, liczono podwójnie. Ruchomy blat każdej jatki służył do zamykania okna kramu na noc, a po otwarciu stanowił ławę. Budynek zamykany był na noc i pilnowany. Posiadanie ławy było warunkiem uzyskania mistrzostwa w cechu rzeźniczym, ławy mogły być dziedziczone (także przez kobiety) lub sprzedawane (pierwszeństwo zakupu miał cech), zakazana była ich wzajemna wymiana (dowodnie obowiązywało to w okresie 1415–1750). Od 1409 z każdą jatką związany był konkretny grunt na łąkach w Dobrowie, uzyskanych przez cech rzeźników od Głównego Miasta. Za posiadanie ławy płacono roczny czynsz (na Głównym Mieście i Starym Przedmieściu Radzie Głównego Miasta, na Starym Mieście komturowi gdańskiemu, od 1454 Radzie Starego Miasta), początkowo także w naturze (w łoju).
Mięso sprzedawane w jatkach podlegało ocenie świeżości przez dwie osoby wybrane przez cech (tzw. Zuseher), sprawujące także kontrolę nad ogólną sprzedażą (np. ustalali cenę mięsa, ta zaś zależała nie od wagi, lecz oglądu). Podobnie jak kupujących, chroniły ich specjalne przepisy (np. zakaz grożenia przez sprzedającego nożem), sprzedający miał też zakaz nagabywania (przywoływania) kupującego. Obowiązek remontu jatek spoczywał na odpowiedniej radzie miejskiej, z reguły spadał na użytkowników. Z funkcjonowaniem jatek Głównego Miasta związana jest nazwa sąsiadującej z nimi od wschodu ul. Krowiej (Kuhgasse), znana od 1633.
Jako miejsce sprzedaży straciły na ważności po upadku systemu cechowego: księga gruntowa jatek Głównego Miasta kończy się na 1812. Po przebudowie ław mięsnych w 1832 cech rzeźników zajmował tylko część od strony ul. św. Ducha, w 1833 handlowało tylko 26 osób. W 1896 wszystkie punkty sprzedaży przeniesiono do Hali Targowej. Na Głównym Mieście część północnych budowli (od ul. św. Ducha) rozebrano między 1877 a 1884, wznosząc w tym miejscu kamienicę pozostającą własnością cechu rzeźników. Część południową (od strony ul. Mariackiej) w początku XX wieku wykorzystywano jako magazyn na skrzynie i kosze, uległa zniszczeniu w 1945. Po prowadzonych od 2004 przez Muzeum Gdańska badaniach archeologicznych, w 2008 teren dawnych Ław (o powierzchni 949 m²) przy ul. Św. Ducha 60 przejęła w użytkowanie wieczyste (99 lat) spółka Hotele Gdańskie, od 2007 także właściciel sąsiednich działek nr 62-64-66. Spółka zobowiązała się do października 2012 odbudować Ławy Mięsne, teren pozostał jednak niezagospodarowany, doczekał się określenia jednej z gdańskich „dziur wstydu”. W 2014 społecznicy z dzielnicy Śródmieście i Fundacja Gdańska doprowadzili do zasypania wykopu ziemią pozyskaną z terenu budowy gmachu Muzeum II Wojny Światowej i urządzenia skweru.
W XV–XVI wieku sprzedaż mięsa odbywała się także co sobota (dzień wolnego handlu) na Długim Targu (w 1564 próbowano przenieść handel na Targ Drzewny), na wyznaczonym miejscu zwanym Geisselmarkt, gdzie sprzedawano całe lub przepołowione sztuki (Geisseler – handlarz mięsa, mający prawo do sprowadzania bydła i nierogacizny, nie będący jednak członkiem cechu rzeźniczego i nie mający prawa do sprzedaży detalicznej mięsa). W 1566 rzeźnicy uzyskali przywilej królewski umożliwiający im sprzedaż mięsa bezpośrednio z miejsca, gdzie trzymali bydło. Mimo protestów Rady Głównego Miasta i odwołania przywileju, procederu nie udało się powstrzymać.
