STANIEWICZ LEON JAN, profesor Politechniki Gdańskiej

Aktualna wersja na dzień 13:02, 6 lip 2024

Leon Staniewicz, przed 1939

LEON JAN BOLESŁAW STANIEWICZ (20 XII 1871 Petersburg – 22 I 1951 Gdańsk), elektrotechnik, profesor Instytutu Elektrotechnicznego i Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, Politechniki Warszawskiej i Politechniki Gdańskiej (PG). Syn Jana (12 VI 1832 Dargiany, gubernia Kowno – 4 IV 1901 Petersburg), redaktora działu w Centralnym Biurze Statystycznym w Petersburgu, oficera armii carskiej, i Matyldy z domu Lubańskiej (1830–1910 Petersburg). Brat urzędnika Zygmunta (zm. 1937), profesora uniwersyteckiego Witolda (zm. 1932) i siostre Marię po mężu Bielska (zm. 1898).

W 1890 absolwent gimnazjum klasycznego w Petersburgu. W latach 1890–1894 studiował matematykę i fizykę na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego. Autor publikacji (w języku rosyjskim) Zjawisko Thomsona w związku z innymi zjawiskami termoelektrycznymi (1894).

Po studiach do 1896 pracował w Katedrze Fizyki Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego. W latach 1896–1901 był nauczycielem fizyki i matematyki w IV Gimnazjum Klasycznym i w I Korpusie Kadetów w Petersburgu. W okresie 1900–1903 odbył dodatkowe trzyletnie studia w Instytucie Elektrotechnicznym w Petersburgu (uzyskał dyplom inżyniera elektryka z pierwszą lokatą), w którym pracował od 1901 do 1919. Pełnił funkcję kierownika laboratorium pomiarów elektrotechnicznych, wykładowcy matematyki i elektrotechniki, nauczał też przedmiotu podziemne linie elektryczne. W 1915 otrzymał stopień adiunkta (odpowiednik doktoratu) z dziedziny elektrotechniki. Od 1918 profesor nadzwyczajny Katedry Elektrochemii Ogólnej, w latach 1918–1919 prorektor Instytutu Elektrotechnicznego do spraw naukowych. Jednocześnie od 1900 do 1919 pracował w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgu (od 1914 Piotrogrodzie), w latach 1917–1919 na stanowisku profesora nadzwyczajnego i kierownika Katedry Matematyki Wyższej. W okresie 1903–1919 był także wykładowcą matematycznych zagadnień elektrofizyki w Instytucie Politechnicznym w Petersburgu (od 1914 Piotrogrodzie). W ówczesnych badaniach naukowych koncentrował się na problematyce nagrzewania się przewodów elektrycznych.

Uczestniczył w działalności Polonii w Petersburgu. Od 1905 pełnił funkcję zastępcy syndyka, a następnie syndyka w Rzymskokatolickim Towarzystwie Dobroczynności przy parafii św. Katarzyny. Doprowadził do otwarcia kilku polskich szkół elementarnych w Petersburgu oraz osobnej klasy piątej z wykładowym językiem polskim w prowadzonym przy kościele gimnazjum żeńskim. Był członkiem zarządu Towarzystwa Inżynierów Elektryków, a od 1917 do 1919 jego prezesem. W latach 1907–1918 był członkiem zarządu Związku Polskich Lekarzy i Przyrodników. W lipcu 1917 brał udział w założeniu Polskiego Związku Radykalno-Demokratycznego na Litwie i Białorusi. W styczniu 1918 był członkiem Rady Parafialnej, która przejęła majątek parafii św. Katarzyny.

Od listopada 1919 do sierpnia 1944 mieszkał w Warszawie, w latach 1919–1939 pracował na Politechnice Warszawskiej. 21 II 1920 został mianowany przez Józefa Piłsudskiego profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Elektrotechniki Teoretycznej na Wydziale Budowy Maszyn i Elektrotechniki Politechniki Warszawskiej. Po podziale na Wydział Elektrotechniczny i Wydział Budowy Maszyn od 15 VI 1921 do 1924 był pierwszym dziekanem Wydziału Elektrotechnicznego, a w 1924 dziekanem Wydziału Elektrycznego.

Od 15 X 1921 do 1923 był rektorem Politechniki Warszawskiej. Podczas jego kadencji uczelnia uzyskała prawa nadawania stopni naukowych (14 VI 1921). W tym samym roku Staniewicz przyczynił się do powstania Wydziału Mierniczego, a w 1922 – Oddziału Lotniczego. W latach 1923–1924 był prorektorem politechniki, 1929–1933 pełnił funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego. W wyniku podpisania w grudniu 1930 roku protestu przeciw prześladowaniu opozycji (proces brzeski) 25 IX 1933 został przeniesiony przez ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w stan nieczynny, a Katedrę Elektrotechniki Teoretycznej zlikwidowano. 30 IX 1934 przeszedł na emeryturę.

Był kuratorem i członkiem honorowym studenckiego Koła Elektryków, a w 1923 członkiem honorowym Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Warszawskiej. W latach 1937–1939 zasiadał w Prezydium Rady Naczelnej Towarzystwa Przyjaciół Młodzieży Akademickiej. Zainicjował w Polsce badania naukowe nad prądami zmiennymi. W 1921 (z Kazimierzem Drewnowskim i Stanisławem Wysockim) dokonał oceny warszawskiej sieci telefonicznej dla Ministerstwa Poczt i Telegrafów, w 1923 był przewodniczącym komisji rzeczoznawców, autorem ekspertyzy i protokołu odbioru instalacji Warszawskiej Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej.

W latach 1922–1939 był członkiem Państwowej Rady Elektrycznej, która opiniowała sprawy gospodarki elektryfikacyjnej kraju. W 1923 został członkiem czynnym Akademii Nauk Technicznych i przewodniczącym grupy elektrotechnicznej Komisji Słownictwa Technicznego. W latach 1924–1932 był prezesem Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego, zorganizował kilkadziesiąt komisji i podkomisji przepisowych oraz uczestniczył w opracowaniu wielu polskich przepisów i norm elektrotechnicznych; współpracował w tym zakresie z Międzynarodową Komisją Elektrotechniczną. W latach 1925–1939 był członkiem Rady Technicznej przy Ministrze Komunikacji, przewodniczył rozpatrzeniu i zaopiniowaniu projektu elektryfikacji warszawskiego węzła kolejowego. W okresie 1930–1939 był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1931–1934 członkiem Komisji Dyscyplinarnej dla profesorów szkół akademickich Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1932 przewodniczył polskiej delegacji uczestniczącej w Międzynarodowym Kongresie Elektrycznym w Paryżu.

W sierpniu 1944, po wybuchu powstania warszawskiego, został wywieziony do obozu przejściowego w Pruszkowie. Od sierpnia do grudnia 1944 przebywał w Milanówku, pod auspicjami Rady Głównej Opiekuńczej współorganizował pomoc dla pracowników naukowych z Warszawy. Od grudnia 1944 do 20 VIII 1945 mieszkał w Zakopanem.

W Gdańsku od 29 VIII 1945, od 30 października tego roku do stycznia 1951 pracował na PG. 21 XI 1945 rektor PG Stanisław Łukasiewicz mianował go honorowym dziekanem i kuratorem Wydziału Elektrycznego. W latach 1945–1951 był kierownikiem Katedry Elektrotechniki Teoretycznej, współuczestniczył w organizowaniu Wydziału Elektrycznego, był przewodniczącym Komisji Dyplomowej. Od 24 VII 1946 profesor zwyczajny elektrotechniki teoretycznej. Był twórcą patentu na układ równoważnika w zastosowaniu do wzmacniaków.

Autor m.in. monografii Teoria prądów zmiennych (1935), dwóch tomów podręcznika Podstawy elektrotechniki (1925, drugie wydanie poszerzone i uzupełnione 1946), artykułów na temat kabli prądów wysokiego napięcia, obliczania linii długich oraz stanu badań elektrotechnicznych w Polsce, publikowanych m.in. w „Przeglądzie Elektrotechnicznym”. Był także autorem prac o historii Politechniki Warszawskiej oraz polskiej elektrotechniki, w tym artykułu Dziesięciolecie Politechniki Warszawskiej („Przegląd Techniczny” 1925, nr 49–50), trzech rozdziałów w monografii Księga pamiątkowa Dziesięciolecia Polski Odrodzonej 1918–1928 (1928): Politechnika Warszawska, Nauki elektrotechniczne i Przemysł elektrotechniczny. Był redaktorem monografii Politechnika Warszawska 1915–1925. Księga pamiątkowa (1925). Autor skryptu Teoria prądów zmiennych (1947, nagrodzonego przez Towarzystwo Naukowe Warszawskie w 1950) i redaktor skryptu Zbiór zadań z elektrotechniki teoretycznej, cz. I: Prąd stały (1948). Autor wspomnień z czasu pracy w polskiej parafii św. Katarzyny w Petersburgu w zbiorowym tomie Z murów św. Katarzyny (1933) i niepublikowanych wspomnień z lat 1945–1950 „Wspomnienia z przeżytych czasów zamiast spalonego w Warszawie w 1944 r. pamiętnika i prowadzonego dziennika ułożył Leon Jan Bolesław Staniewicz”.

Od 1920 do 1 IX 1939 i w latach 1945–1951 był członkiem Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP), 1929–1933 członkiem Zarządu Głównego, w 1934 został członkiem honorowym. Był inicjatorem utworzenia Pomorskiego Oddziału SEP w Gdańsku (21 X 1945). W latach 1945–1950 należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego. Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938) i Złotą Odznaką Ogólnopolskiego Związku Bratnich Pomocy (1927).

Mieszkał we Wrzeszczu, przy ul. Uphagena 15 (obecnie nr 8). Pochowany w rodzinnym grobowcu w Warszawie, na Cmentarzu Powązkowskim.

Od 28 VI 1894 był żonaty z Elwirą Marią z domu Staniewicz (3 XI 1875 – 6 XI 1937 Warszawa). Miał syna Leona (1900–1953), profesora gleboznawstwa na Politechnice Warszawskiej, córki Ludwikę (1895–1925), studentkę medycyny Uniwersytetu Warszawskiego, żonę architekta Władysława Borawskiego, oraz Elwirę (1903–1995), absolwentkę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, w czasie wojny (do 1 VIII 1944) właścicielkę sklepu tekstylnego w Warszawie, po 1945 pracownicę administracji PG. Mąż Elwiry, Jerzy Staniewicz (25 III 1906 – 31 XII 1986 Gdańsk), był od 1946 pracownikiem kwestury PG, a od 1970 pierwszym dyrektorem administracyjnym Uniwersytetu Gdańskiego. WP







Bibliografia:
Politechnika Gdańska 1945–1970. Księga Pamiątkowa, red. Barbara Mielcarzewicz, Gdańsk 1970, s. 227-228.
Pionierzy Politechniki Gdańskiej, red. Zygmunt Paszota, Janusz Rachoń, Edmund Wittbrodt, Gdańsk 2005, s. 621.