TECHNISCHE HOCHSCHULE DANZIG

Aktualna wersja na dzień 15:38, 11 kwi 2024

Gmach główny Technische Hochschule, 1904

Gmach główny Technische Hochschule, około 1915

Hol w Gmachu Głównym

Wydział Elektrotechniki

Wydział Chemii

Laboratoriu Maszynowe

Tablica upamiętniająca poległych pracowników i studentów Technische Hochschule Danzig podczas I wojny światowej

Okładka spisu wykładów w Technische Hochschule, 1934–1935

TECHNISCHE HOCHSCHULE DANZIG (THD; Wyższa Szkoła Techniczna w Gdańsku), Wrzeszcz, przy Gossler Allee ( Gustav Heinrich Gossler), obecnie ul. Narutowicza, w latach 1904–1918: Königliche Technische Hochschule zu Danzig (pod zwierzchnictwem nadprezydenta prowincji zachodniopruskiej i ministra do spraw wyznań, oświaty i medycyny), 1918–1921: Technische Hochschule zu Danzig (pod zwierzchnictwem Komisji Państw Sprzymierzonych), 1921–1939 Technische Hochschule der Freien Stadt Danzig (pod zwierzchnictwem wydziału do spraw oświaty, nauki, kultury i wyznań Senatu II Wolnego Miasta Gdańska), 1939–1945 Technische Hochschule Danzig. Reichshochschule (formalnie od 29 IV 1941 pod zwierzchnictwem ministra Rzeszy Niemieckiej).

Od 1895 pojawiły się postulaty utworzenia nowej wyższej uczelni na wschodnich obszarach Niemiec; gdyż tam od linii Gryfia (Greifswald)–Berlin–Wrocław aż po Królewiec (Königsberg) nie było ośrodków akademickich. O wyborze Gdańska i uczelni o profilu technicznym zadecydował fakt istnienia w byłym Królestwie Pruskim tylko trzech takich uczelni (Akwizgran (Aachen), Charlottenburg i Hanower (Hannover)), przy sześciu w innych częściach Niemiec (Brunszwik (Braunschweig), Darmstadt, Drezno (Dresden), Karlsruhe, Monachium (München) i Stuttgart). Za lokalizacją uczelni w Gdańsku opowiadał się cesarz niemiecki Wilhelm II (sugerujący także jej styl architektoniczny); były minister, nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie Gustav Heinrich Gossler i admirał Alfred von Tirpitz, zwolennik rozbudowy niemieckiej floty wojennej, z wykorzystaniem działających w Gdańsku i Elblągu stoczni, dla których miała być zapleczem dla kadr.

Decyzja o utworzeniu uczelni zapadła 16 III 1898 w Berlinie. 3 V 1898 władze miasta podjęły decyzję o zakupie za 350 000 marek działki od rodziny Uphagenów jako wkładu Gdańska w powstanie tej uczelni. Budowa, na powierzchni 6,5 ha, według projektu tajnych radców budownictwa Hermanna Eggerta i Georga Thüra, z uszczegółowieniami i pod kierunkiem Alberta Carstena, trwała od września 1900 do sierpnia 1904 (koszt 6,5 mln marek). Wykonawcą prac budowlano-instalacyjnych była gdańska firma Alexandra Feya. Statut, gwarantujący pełne prawa akademickie, zatwierdził 1 X 1904 cesarz Wilhelm II, uroczyste otwarcie (z udziałem cesarza) nastąpiło 6 X 1904. MA

Powstały kompleks składał się z kilku obiektów, którym nadano elewacje neorenesansowe, przypominające XVI-wieczne budowle Gdańska o wzorach niderlandzkich. Najważniejszym z nich był Gmach Główny, założony na osi ulicy dochodzącej do uczelni od strony północy. W planie był to czworobok zawierający wewnątrz dwa dziedzińce rozdzielone dużymi holami i komunikacją. Skrajne skrzydła wychodziły przed lica założenia. Wewnątrz znajdowały się sale wykładowe (17), kreślarnie (24), pomieszczenia dla pracowników dydaktycznych i pomoce naukowe. Ponadto była tu także Sala Senatu, rektorat, aula i biblioteka. Wystrój wnętrza zawierał secesyjne dekoracje ścienne, sprzęty i specjalnie projektowane meble. Najbogatsze zdobienia uzyskała Sala Senatu i aula. Dwa kolejne znaczące obiekty przeznaczone na Instytuty zlokalizowano od Gmachu Głównego na zachodzie (Elektrotechniki) i na wschodzie (Chemii). Oprócz sal wykładowych, pomieszczeń dla pracowników miały one także laboratoria. Ponadto zawierały po jednej dużej Sali Audytoryjnej z własną klatką schodową i siedziskami ustawionych teatralnie. Do zespołu należało jeszcze Laboratorium Maszynowe i kilka mniejszych obiektów. W 1909 do dotychczasowego zespołu dodano budynki Laboratorium Wytrzymałościowego, a 1912 Instytut Hydromechaniki i powiększono halę maszynową. Nastąpiła modernizacja uczelni, w części wnętrz dano wówczas nowy wystrój. Do Gmachu Głównego dobudowano w 1929 Audytorium Maximum (400 miejsc) dla Wydziału Matematyki i Fizyki. Podjęta następnie rozbudowa uczelni dotyczyła budynku Wydziału Elektrycznego i pawilonu Hydromechaniki. Dziedzińce zabudowano, a pozyskane wnętrza przeznaczono na zbiory kolejnictwa i Muzeum Mechaniki. Pod koniec 1945 Gmach Główny spłonął. Częściowo uszkodzone zostały budynki Instytutu Chemicznego i Laboratorium. ALP

Uczelnia składała się w chwili inauguracji z czterech wydziałów: budowy okrętów i maszyn okrętowych, budownictwa, maszynoznawstwa i elektrotechniki, oraz chemii. Do 1906 powołano także wydziały architektury i nauk ogólnych (ten ostatni nie zaliczany do wydziałów zawodowych: Fachabteilungen). Kadrę stanowili profesorowie etatowi, mianowani przez cesarza, honorowi (mianowani przez ministra za zgodą cesarza), docenci i lektorzy (mianowani przez ministra). Istniała możliwość zatrudniania nieetatowych docentów prywatnych, prowadzących zajęcia z dziedziny, z której uzyskali habilitację. 6 X 1904 kadra liczyła 27 profesorów etatowych, jeden profesora honorowego, 12 docentów, trzech lektorów i 17 asystentów, do nauki zapisało się 599 osób, z tego 189 studentów (wymagano matury w dziewięcioklasowej szkole średniej), pozostali byli wolnymi słuchaczami lub tzw. gośćmi. Studia trwały cztery lata. W 1913 studiowało na THD 675 osób.

Po rozpoczęciu I wojny światowej i ogłoszeniu powszechnej mobilizacji, rok akademicki 1914/1915 rozpoczęło tylko 67 studentów i ośmiu wolnych słuchaczy. Od lutego 1916 do końca 1918 w gmachu głównym urządzono szpital wojenny, organizowano kursy dla rannych oficerów. W 1917, po zmianie statutu THD, profesorów etatowych zastąpili profesorowie zwyczajni i tytularni. W roku akademickim 1919/1920 było już 833 studentów.

Mimo powstania II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) i formalnego podporządkowania THD Senatowi WMG, pozostała w niemieckich strukturach akademickich, wprowadzając te same reformy, co uczelnie tego typu w Niemczech. W 1922 zmieniono w związku z tym strukturę organizacyjną. Połączono wydziały w wyższe jednostki, fakultety: I. Fakultet Nauk Ogólnych z wydziałami: a) Humanistycznym (prawo, ekonomia, historia, nauki przyrodnicze, literatura, języki); b) Matematyczno-Fizycznym; c) Chemicznym; II. Fakultet Budownictwa z wydziałami: a) Architektury; b) Inżynierii Lądowo-Wodnej; III. Fakultet Maszynowo-Elektrotechniczny z wydziałami: a) Budowy Maszyn; b) Elektrotechniki; c) Budowy Okrętów (od 1929 Techniki Okrętowej i Lotniczej). Wydział Humanistyczny miał w pewnej mierze rekompensować brak w Gdańsku uniwersytetu i aktywizować miejscowe środowisko humanistyczne. W 1922/1923 studiowało na THD około 1700 osób. Najwięcej studentów było (w kolejności liczb) z obywatelstwem niemieckim, polskim (w tym między innymi narodowości ukraińskiej i niemieckiej) i gdańskim. Do stycznia 1945 immatrykulowano około 16 000 studentów, z których około 3500 uzyskało dyplomy inżynierskie. W okresie II WMG młodzież polska była liczniej reprezentowana niż przed 1918: 1922/1923 – około 600 osób, 1937/1938 – 350. Większość pochodziła z województwa pomorskiego, poznańskiego oraz śląskiego i należała do polskich korporacji studenckich.

THD reprezentowała wysoki poziom kształcenia, wśród jej kadry było wielu wybitnych naukowców: Adolf Butenandt, Hans von Mangoldt, Heinz Kindermann i inni. Po 1918 przyszłość gdańskich uczelni nie była przesądzona; roszczenia do niej wysuwała strona gdańska i polska. W lipcu 1921 Międzysojusznicza Komisja Podziału Mienia przyznała uczelnię II WMG. Władze uczelni zachowanie jej niemieckiego charakteru uważały za niezwykle ważne. Niemal wszyscy pracownicy naukowi przybyli z Niemiec bądź z niemieckiego obszaru językowego. Większość studentów narodowości niemieckiej należała do licznych niemieckich korporacji i związków. Stosunki między nimi a polskimi studentami – chłodne, gwałtownie się pogorszyły w styczniu i lutym 1939 roku. Władze uczelni, z rektorem Ernstem Pohlhausenem na czele, aktywnym członkiem Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej (NSDAP), nie starały się przeciwdziałać antypolskim ekscesom na uczelni. Po przerwie międzysemestralnej część polskich studentów nie powróciła do Gdańska i kontynuowała naukę na uczelniach w Polsce. Szykanowanie polskich studentów było jednym z przejawów wzrostu napięcia między Warszawą a Berlinem i w dużej mierze odgórnie sterowane.

Przejęcie władzy w Gdańsku przez NSDAP prowadziło do stopniowego ujednolicania THD na wzór uczelni w III Rzeszy. Studenci narodowości niemieckiej należeli do Narodowosocjalistycznego Związku Studentów, a niektórzy naukowcy, jak Karl Jellinek, zostali ze względów politycznych bądź rasowych zmuszeni do odejścia z THD. W 1941 została podporządkowana ministerstwu w Berlinie. Wzrosła dyscyplina studiów i upolitycznienie uczelni. Podobnie jak lata 1914–1918, tak i czas II wojny światowej był dla niej okresem stagnacji. Zbliżanie się frontu przerwało zajęcia, a gmach główny THD zamieniono na szpital. Na przełomie 1944/1945 wywieziono (między innymi 27 I 1945 na statku „Deutschland”) w głąb Niemiec część aparatury i akta rektoratu. Do Niemiec trafiła też część księgozbioru Towarzystwa Przyrodniczego, zdeponowana w bibliotece THD, z którego kilkadziesiąt tomów kilka lat temu zwrócono Politechnice Gdańskiej. Planowano uruchomienie zastępczej politechniki, co okazało się nierealne. W 1945 polska Rada Ministrów wydała dekret o przekształceniu THD w polską Politechnikę Gdańską. MA

Studenci THD, w tym Polacy, zob. Studenci Polacy na THD.