OŻDŻYŃSKI JAN, harcmistrz, patron ulicy

Aktualna wersja na dzień 14:46, 22 sie 2023

W otoczeniu członka Głównej Kwatery ZHP Zbigniewa Trylskiego (w środku, trzyma czapkę): z prawej Alfons Żurek, po lewej Oskar Żawrocki, Jan Ożdżyński i Stanisław Szymański, około 1937

Jan Ożdżyński i poświęcona mu tablica na gmachu Dyrekcji Kolei w Gdańsku

Tablica pamiątkowa Jana Ożdżyńskiego na gamchu Dyrekcji Kolei w Gdańsku

Uroczystość upamiętniająca śmierć Jana Ożdzyńskiego przy poświęconej mu tablicy na gmachu Dyrekcji Kolei w Gdańsku, 2021

JAN OŻDŻYŃSKI (10 XII 1903 Kunów Ostrowiecki – 1 IX 1939 Gdańsk), harcmistrz, pierwsza ofiara II wojny światowej w Gdańsku, patron gdańskiej ulicy. Syn Wojciecha, cieśli w zakładach ostrowieckich, i Julianny. Prawdopodobnie był jedynakiem. Początkowo nauki pobierał w domu, następnie w szkole podstawowej w pobliskim Małachowie. Od 1912 z rodziną w Tomaszowie Mazowieckim, naukę przerwał w drugiej klasie z powodu choroby. W 1914 wysłany do Kijowa, gdzie w 1915 zapisał się do miejscowego Polskiego Gimnazjum i Szkoły Realnej Macierzy Szkolnej, ukończył w nim trzecią klasę szkoły podstawowej i zetknął się z ruchem skautowym.

Do Polski przyjechał w 1917. W Pruszkowie wstąpił w szeregi II Pruszkowskiej Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki. Na krótko wrócił do Kijowa, w 1919 w Pruszkowie wznowił naukę w czwartej klasie szkoły podstawowej, przerwaną w chwili wybuchu wojny polsko-rosyjskiej. Zgłosił się jako ochotnik do wojska, do plutonu harcerskiego wychowanków pruszkowskiej bursy, formowanego przez Oskara Żawrockiego. Zdemobilizowany w 1921, rok później ukończył w Pruszkowie szkołę podstawową. Kontynuował naukę w pruszkowskim Gimnazjum im. Tomasza Zana, w 1925 zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Na zajęcia uczęszczał na pewno przez trzy lata, nie ma pewności, czy je ukończył.

Działał w strukturach Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Pruszkowie, był przybocznym w drużynie Aleksandra Kamińskiego (właśc. Kędzierskiego, autora Kamieni na szaniec), drużynowym i zastępcą komendanta hufca. W 1926 został mianowany przodownikiem (od 1927 stopień podharcmistrza). W latach 1929–1930 przebywał w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, plutonowy podchorąży. Od 1930 nauczyciel w gimnazjum w Pruszkowie. Powoływany na wakacyjne szkolenia wojskowe (1932, 1934 i 1936), już jako podporucznik rezerwy znalazł się w kręgu zainteresowania wywiadu wojskowego.

Tajnym rozkazem z listopada 1937 przeniesiony został formalnie do stacjonującego w Skierniewicach 18. pułku piechoty, faktycznie zaś wysłano go do II Wolnego Miasta Gdańska. Oficjalnie został korespondentem Polskiej Agencji Telegraficznej (PAT) i referentem w Polskiej Radzie Sportowej działającej przy Gminie Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. Wraz z przybyłym wcześniej do Gdańska Oskarem Żawrockim tworzył w Gdańsku tajną organizację dywersyjną wśród starszych harcerzy – Harcerskie Oddziały Bojowe.

W Komendzie Chorągwi Harcerzy w Gdańsku był kierownikiem Referatu Zuchowego. Podlegały mu wszystkie gromady zuchowe na terenie WMG, osobiście prowadził drużynę zuchów we Wrzeszczu. W 1938 został mianowany harcmistrzem, w 1939 został komendantem V (terenowego) Hufca Harcerzy. Jako polonijny działacz oświatowy działał też w Ełganowie, Pszczółkach, Piekle nad Wisłą, Trąbkach Wielkich. W sierpniu i wrześniu 1938 przeszedł w Polsce tajne szkolenie wojskowe. Podczas harcerskich uroczystości pełnił rolę reżysera przedstawień scenicznych (np. 6 I 1938 harcerskie jasełka w hotelu Karlshof, 6 XI 1938 podczas gdańskiego wieczorku harcerskiego Myśmy przyszłością narodu).

W nocy z 31 VIII na 1 IX 1939 pełnił dyżur w biurze Polskiej Rady Sportowej w budynku Dyrekcji Kolei. Podczas zajmowania tego obiektu został zastrzelony przez wkraczające oddziały niemieckie pod dowództwem SS-Obersturmführera Kurta Eimanna (zob. Wachsturmbann Eimann SS). Najprawdopodobniej pochowano go potajemnie na cmentarzu na Zaspie. Wszystko wskazuje na to, że jego grób znajdujący się na cmentarzu w Pruszkowie (z błędną datą urodzin) jest tylko symboliczny.

Od 1931 żonaty był z koleżanką z harcerstwa i szkolnej ławy, Walerią Kruszyńską, ojciec Anny Barbary (ur. 1934) i Ewy (ur. 1937). Jego nazwisko figurowało na pamiątkowej tablicy pierwszego Pomnika Harcerzy, odsłoniętego w 1946 przy ówczesnej al. Marszałka Rokossowskiego (zob. al. Zwycięstwa), figuruje na odsłoniętej 10 X 1981 tablicy pamiątkowej na Domu Harcerza ( Dwór Miejski), poświęconej „Pamięci harcerek i harcerzy gdańskich, poległych i pomordowanych w latach drugiej wojny światowej 1939–1945”. We wrześniu 1986 na gmachu Północnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy ul. Dyrekcyjnej w Gdańsku odsłonięto poświęconą mu tablicę pamięci. Od 3 III 2022 patron ulicy w Gdańsku–Śródmieściu (między ul. Toruńską a ul. Grodza Kamienna). JANSZ

Bibliografia:
Daniluk Jan, Hm. Jan Ożdżyński. Materiały harcerskiej sesji historycznej „Założyciele harcerstwa w Wolnym Mieście Gdańsku i jego komendanci – pierwszymi ofiarami wojny”, Gdańsk 28 XI 2019.
Korzeniowski Mariusz, Z działalności kulturalno-oświatowej Polaków w Kijowie w latach 1905–1918, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 15 (2011).
Radys Bogdan, https://gdanska.zhp.pl/category/choragiew/bohaterowie/.
Wąsowicz Jarosław, Niezależny ruch młodzieżowy w Gdańsku w latach 1981–1989, Gdańsk 2012.