MESSERSCHMIDT DANIEL GOTTLIEB, lekarz, podróżnik

Aktualna wersja na dzień 21:41, 17 wrz 2024

DANIEL GOTTLIEB MESSERSCHMIDT (16 IX 1685 Gdańsk – 25 III 1735 Petersburg), lekarz, podróżnik. Wnuk pastora Georga, syn przybyłego z Koszalina Andreasa (1644–1725), od 2 III 1679 posiadającego obywatelstwo Gdańska, inspektora okrętowego w służbie króla polskiego Jana Kazimierza i wcześnie zmarłej Elizabeth, córki Detloffa Matthiesena (zm. 30 XI 1692). Brat Johanna Christopfa, od 3 XII 1716 dysponującego kupieckim obywatelstwem Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli; o podobne wystarał się 22 I 1761 jego syn Johann Andreas).

Po wstępnej nauce w domu, od 1691 był uczniem gdańskiej szkoły mariackiej, w 1696 ciężko chorowal na ospę, czego ślady zostały mu na całe życie. Od 1706 studiował medycynę, zoologię i botanikę na uniwersytecie w Jenie, od 1708 w Halle (studiował tu m.in. z Georgiem Ernstem Remusem), gdzie od 1713 doktor medycyny na podstawie rozprawy o znaczeniu mózgu w zwalczaniu chrób (Die ratione praeside universae medicinae). Pobierał też naukę języków klasycznych: greki, łaciny, hebrajskiego. Po powrocie do Gdańska otworzył praktyke lekarską, zaprzyjaźnił się z lekarzem Johannem Philippem Breynem, korzystał z jego ogrodu botanicznego, zielnika, biblioteki i zbiorów.

W 1716 goszczący w Gdańsku car Piotr I Wielki, za namową Johanna Philippa Breynego, zaproponował mu wyjazd do Rosji w celu podjęcia badań nad bogactwami naturalnymi tego kraju. Przyjął ofertę, opuścił Gdańsk 19 II 1718 i przez Rygę w początkach kwietnia przybył do Petersburga. Początkowo miał tworzyć muzeum przyrodnicze, w 1719 podpisał umowę, w której zobowiązał się przez siedem lat badać i opisać Syberię od strony etnograficznej i przyrodniczej. Badania prowadził w latach 1719–1727. Jako pierwszy z badaczy odkrył zamrożone całe zwłoki mamuta, odnalezione u brzegów rzeki Indigirki, którego dwa zęby w 1722 wysłał do Johanna Philippa Breynego do Gdańska. Prowadził dokładne dzienniki, które zawierają wiele obserwacji meteorologicznych, biologicznych i archeologicznych.

31 I 1727 powrócił do Moskwy, od kwietnia tego roku przebywał w Petersburgu, gdzie złożył sprawozdanie z podróży, ożenił się 17 III 1728 z Brygidą Heleną (ur. 1712), córką pułkownika Böchlera i uczył języków. Wobec niechętnej postawy innych uczonych już w 1728 planował opuścić Rosję, sprawa odwlekła się z uwagi na ciążę żony (doszło do poronienia albo dziecko zmarło przy urodzeniu). Do Gdańska małżonkowie wyruszyli 16 IX 1729, 29 października statek, na którym podróżowali, rozbił się koło Pilawy (obecnie Bałtyjsk). Utracił prawie cały księgozbiór, kolekcję przyrodniczą i całe mienie osobiste. Po dwuletnim pobycie w Gdańsku powrócił jednak 20 IX 1731 do Petersburga. Nie mogąc znaleźć pracy w Akademii Nauk i kontynuować prac nad przywiezionymi okazami, zmarł w zapomnieniu i nędzy. W 1734 bezskutecznie próbował nazwiązać z nim kontakt Johann Philipp Breyn, korzystając z pomocy rajcy (późniejszego burmistrza) Carla Gottlieba Ehlera, przebywającego w sprawach politycznych w Petersburgu. Wdowa (z dwójką dzieci) wyszła ponownie za mąż za podróżnika Georga Wilhelma Stellera, który pozostawił ją w 1738 w Moskwie, wyruszając na wyprawę do Kazania.

Jego prace naukowe (poza doktorską) nie zostały opublikowane za jego życia, zgodnie z umową musiała wydać na to zgodę niechętna mu petersburska Akademia Nauk. Wyniki jego prac cytowali inni badacze, dziennik podróży po Syberii wydano dopiero w okresie 1962–1977 (Forschungsreise durch Sibirien 1720–1727 / Podróż badawcza przez Syberię 1720–1727, pięć tomów, Berlin). PP







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 16; t. VII, s. 494, 501.
Lehfeldt Werner, Daniel Gottlieb Messerschmidt (1685–1735). Der erste Erforscher Sibiriens Versuch einer Annäherung an einen großen Wissenschaftler, Göttingen 2023.