WALTER KURT, pastor, przywódca Kościoła Wyznającego w Gdańsku
| < Poprzednie | Następne > |
KURT WALTER (12 XI 1892 Gdańsk-Wisłoujście – 26 VI 1963 Stuttgart-Bad Cannstadt), teolog, pastor, przywódca Kościoła Wyznającego w II Wolnym Mieście Gdańsku (II WMG). Syn pedagoga z Oliwy Ferdinanda i Marthy, córki nauczyciela Ottona Friedricha Grabowskiego (1828–1902) oraz Natalie z domu Sellin (1836–1910). Maturę zdał w 1911 w Gimnazjum Królewskim.
Od 1911 studiował teologię oraz filozofię w Berlinie, Tybindze (Tübingen, 1913) i Królewcu (Königsberg). Podczas I wojny światowej służył jako ochotnik w gdańskim 5. Pułku Grenadierów na froncie rosyjskim, w 1915 awansowany na oficera. W tym samym roku ranny, utracił nogę poniżej kolana. Po rekonwalescencji uzyskał zgodę na szkolenie lotnicze, w 1916 wcielony do sił powietrznych Rzeszy, walczył do 1918, biorąc udział w nalotach na Macedonię Wardarską i Francję. Bezpośrednio po zakończeniu wojny w 1918 zdał pierwszy egzamin przed gdańskim konsystorzem, a jesienią 1919 – drugi. 4 X 1919 otrzymał święcenia kapłańskie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Był następnie wikariuszem w Przebrnie (Pröbbernau), od 1921 – pastorem w Karczemkach (Friedenau) koło Wejherowa, od 1 IX 1923 w Borętach (Barendt) na Żuławach Malborskich, a w latach 1930–1942 – drugim pastorem w parafii Marcina Lutra we Wrzeszczu. W listopadzie 1933 wraz z sześcioma (spośród 70) gdańskimi pastorami założył Związek Pastorów w Potrzebie (Pfarrernotbund), w połowie maja 1934 był współzałożycielem Kościoła Wyznającego w II WMG, wybrany został na przewodniczącego Rady Braci tego kościoła. Wydawał co 4–6 tygodni pismo tego kościoła, „Rundbrief”. Brał udział w synodach Kościoła Wyznającego w Berlinie-Dahlem (1934), Augsburgu (1935), Berlinie-Steglitz (1935), Bad Oeynhausen (1936) i Halle (Saale) (1937).
Pod koniec lipca 1935 po raz pierwszy został zatrzymany i przesłuchany w prezydium policji przy Karrenwall (ul. Okopowa). W 1937 aresztowany na trzy miesiące za udzielanie chrztu Żydom i za modlitwy w czasie nabożeństw za prześladowanych przez III Rzeszę pastorów. Wraz z innymi pastorami Kościoła Wyznającego WMG nie zastosował się też na krótko przed wybuchem II wojny światowej do polecenia udowodnienia swojego aryjskiego pochodzenia. Po raz kolejny aresztowany przez Gestapo 7 IV 1942, przez trzy miesiące był przetrzymywany w gdańskim areszcie. Z uwagi na represje zrzekł się funkcji przewodniczącego Rady Braci. Jego synów wcielono do Wehrmachtu. Z aresztu gdańskiego przewieziony został do obozu koncentracyjnego w Dachau i osadzony w bloku pastorów. W obozie zetknął się z biskupem Kościoła Wyznającego – Martinem Niemöllerem, odprawiał nabożeństwa w kaplicy obozowej.
Po uwolnieniu przez wojska amerykańskie 3 IV 1945 był drugim pastorem w Biberach an der Riß (Górna Szwabia). Od sierpnia 1945 do kwietnia 1949 pastor parafii św. Andreä w dzielnicy Stuttgartu-Bad Cannstatt, następnie do emerytury w 1958 pełnił funkcję pastora w tamtejszym szpitalu. Jednocześnie od jesieni 1945 był przedstawicielem gdańszczan w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Ściśle współpracował z Gertrudą Slottke, być może znaną mu jeszcze z Gdańska, aktywną w tworzeniu kobiecych organizacji wśród tzw. „wypędzonych” oraz w różnych ruchach o charakterze pomocowym i charytatywnym. Pomagała mu w utworzeniu organizacji ziomkowskiej „Koga” (Kogge), której do 1948 przewodniczył, działała mimo alianckiego zakazu zgromadzeń (omal nie został aresztowany w trakcie uroczystości adwentowych w grudniu 1945). W latach 1948–1954 pełnił funkcję przewodniczącego Związku Gdańszczan w Stuttgarcie (Badenia-Wirtembergia), co zawdzięczał także Gertrudzie Slottke, która do 1949 tam właśnie kontynuowała karierę. W latach 1954–1961 był członkiem Rat der Danziger (Rady Gdańszczan), wybieranego w wolnych wyborach gremium 36 delegatów, uważanego za „Parlament Wolnego Miasta Gdańska na wygnaniu”. Po ujawnieniu w 1959 współodpowiedzialności Gertrudy Slottke w eksterminacji 110 000 Żydów holenderskich (w późniejszym procesie udowodniono jej udział w zamordowaniu 54 882 osób) – w 1960 napisał list poręczający w jej sprawie, akcentujący działalność pomocową i charytatywną Slottke w powojennych Niemczech (organizowała także wysyłki paczek do NRD). List efektu nie przyniósł, jednak aż do śmierci udzielał jej poparcia. W 1954 otrzymał honorowe członkostwo Związku Gdańszczan.
W Borętach ożenił się z Gertrudą Richter (1890–1978), ojciec Hannsa Dietricha, Hannelise, Christlinde, Brigitte i Ekkeharda. Gertruda po aresztowaniu męża w 1942, wraz z córką i pozostałymi na wolności pastorami oraz ich żonami, prowizorycznie podtrzymywała życie wspólnoty parafialnej w Gdańsku-Wrzeszczu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej odprawiała nabożeństwa w kościele Lutra, po zakazie – w kaplicy cmentarnej, w parku lub u siebie w domu. Wysiedlona z Gdańska, przez osiem miesięcy przebywała w więzieniach i obozach pracy, w 1946 spotkała się z mężem i wszystkimi dziećmi w Stuttgarcie.
Pochowany 28 VI 1963 na cmentarzu w Stuttgarcie, jego trumna okryta była gdańską flagą.
Bibliografia:
Das aufgebrochene Tor. Predigten und Andachten gefangener Pfarrer im Konzentrationslager Dachau, München o. J. [1946].
Kohlhaas Elisabeth, Revision of Life Story/Revision of History. Gertrud Slottke, from National Socialist Cooperator to Expelee Official, w: A Nazi Past: Recasting German Identity in Postwar Europe, pod red. D.A. Messenger, K. Paehler, University Press of Kentucky 2015.
Scholder Klaus, Die Kirchen und das Dritte Reich, Berlin 1977.
Walter Kurt, Danzig, w: Die Stunde der Versuchung. Gemeinden im Kirchenkampf 1933–1945. Selbstzeugnisse, hrsg. von Günther Harder und Wilhelm Niemöller, München 1963.
Żukowska Lucyna, Dalemickie kazanie Otto Eichela wygłoszone w kościele św. Jana w Gdańsku w październiku 1934 r.,„Gdański Rocznik Ewangelicki” 8, 2014, s. 135–149.
Żukowska Lucyna, Kurt Walter – przywódca Kościoła Wyznającego w Wolnym Mieście Gdańsku w 1934–1942, „Gdański Rocznik Ewangelicki” 6, 2012, s. 132–147.
Żukowska Lucyna, Między śmiercią a diabłem. Kościół ewangelicki w Gdańsku w okresie rządów NSDAP (1933–1945), Bydgoszcz–Gdańsk 2014.
