SYM ERNEST ALEKSANDER, profesor Politechniki Gdańskiej i Akademii Medycznej
| < Poprzednie | Następne > |
ERNEST ALEKSANDER SYM (14 VI 1893 – 25 VIII 1950 Warszawa), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Politechniki Gdańskiej (PG), Akademii Medycznej w Gdańsku ( Gdański Uniwersytet Medyczny), lekarz weterynarii, chemik, biochemik, enzymolog. Syn inżyniera leśnika, dyrektora Okręgowej Dyrekcji Lasów Państwowych (od 1928 w Białowieży) Antoniego (1862–1935) i Julianny Anny z domu Sepii (ur. w Austrii). Miał braci Alfreda (1894–1973), żołnierza I Brygady Legionów, uczestnika obrony Lwowa, wojny polsko-ukraińskiej w 1919 i wojny polsko-bolszewickiej w 1920, podporucznika 32. pułku piechoty w wojnie obronnej 1939, kompozytora muzyki poważnej w Polsce i Austrii, kapelmistrza Wojska Polskiego, oraz Karola Antoniego Juliusza (1896–1941), pseudonim Igo, dyrektora Teatru Komedia, Theater der Stadt Warschau (dla Niemców, ex Teatr Polski) w Warszawie, aktora, zlikwidowanego wyrokiem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).
W latach 1896–1904 mieszkał w Innsbrucku, gdzie ukończył szkołę powszechną. W 1912 był absolwentem gimnazjum realnego we Lwowie. W latach 1912–1914 odbył służbę w austriackiej marynarce wojennej, stacjonował w porcie Pula (Chorwacja), od 1914 do 1917 był kanonierem w 6. Dywizji Artylerii Konnej w Galicji Wschodniej. W okresie 1917–1919 studiował na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej. W 1920 pracował jako chemik we lwowskiej Fabryce Wód Mineralnych, Stołowych, Leczniczych i Mydła „Zdrowie”. W latach 1920–1921 w Wojsku Polskim w stopniu starszego kanoniera brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1922 został przyjęty na pierwszy rok studiów we Lwowskiej Akademii Medycznej Weterynaryjnej. Od 1925 w Warszawie, kontynuował studia weterynaryjne w Studium Weterynarii na Wydziale Lekarskim, od 1926 prowadził badania naukowe nad grupami krwi ludzi i zwierząt. Od 1927 uczył się na Wydziale Weterynaryjnym Uniwersytetu Warszawskiego (UW), od 18 XI 1927 studiował chemię na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym tej uczelni. W latach 1927–1930 pracował w Zakładzie Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego, rozpoczął badania nad enzymami grupy esteraz. Od 8 X 1929 dyplomowany lekarz weterynarii.
W 1930 został stypendystą Funduszu Kultury Narodowej, od stycznia do września tego roku, a następnie od czerwca do grudnia 1931 przebywał w Biokemiska Institut uniwersytetu w Sztokholmie, gdzie pod kierunkiem Hansa von Eulera (laureata Nagrody Nobla w 1929 roku) pracował nad katalizą enzymatyczną i nieenzymatyczną. Od października 1930 do czerwca 1931 pracował w Kaiser Wilhelm Institut für Experimentelle Therapie und Biochemie w Berlinie. W 1932 absolwent chemii UW cum eximia laude (ze szczególną pochwałą). 31 V 1932 uzyskał tytuł doktora filozofii w dziedzinie chemii fizjologicznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW. W 1933 otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej na naukowe badania nad enzymologią. Od 1934 doktor habilitowany (na Wydziale Lekarskim UW). Od 1934 do września 1939 pracował na Wydziale Weterynaryjnym UW, był kierownikiem Katedry Chemii Ogólnej i Fizjologicznej. Od 1937 roku profesor nadzwyczajny. Jednocześnie w latach 1938–1939 pracował w Miejskim Sanatorium w Otwocku, był konstruktorem aparatury do badań nad metabolizmem prątków gruźlicy i pożywek do ich hodowli.
Podczas II wojny światowej od 1 III 1940 do 1 IV 1941 pracował w Chemiczno-Farmaceutycznych Zakładach Przemysłowo-Handlowych Leona Nasierowskiego, od 1 IV 1941 do lipca 1944 pełnił funkcję kierownika działu chemii Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Od 1940 w ZWZ, w latach 1942–1945 w Armii Krajowej (AK). Brał udział w tajnym nauczaniu na Wydziale Farmaceutycznym UW. Prowadził produkcję materiałów wybuchowych, zapalających, paliw, a także toksyn bakteryjnych dla AK. Awansowany na podporucznika czasu wojny. Od 8 VIII 1944 roku uczestnik powstania warszawskiego w Zgrupowaniu „Krybar”, pseudonim dr Tulski. 5 IX 1944 wywieziony z ludnością cywilną do obozu Durchgangslager 122 w Pruszkowie, uciekł z transportu. Początkowo ukrywał się w Grodzisku Mazowieckim, od grudnia 1944 do stycznia 1945 w Iłży.
Od 7 II 1945 był organizatorem Katedry Chemii Nieorganicznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW. Od 14 II 1946 profesor zwyczajny. Od marca 1945 w Łodzi, gdzie współorganizował tamtejszy uniwersytet (powstały 24 V 1945), stworzył Zakład Chemii Lekarskiej, był kierownikiem Katedry Chemii Ogólnej i Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego. Od 1 marca do 1 VIII 1945 był także kierownikiem działu chemii Państwowego Zakładu Higieny (przeniesionego czasowo do Łodzi).
W Gdańsku od października 1946. W latach 1946–1950 był profesorem chemii na PG, 1946–1950 kierownikiem Katedry Technologii Śródków Spożywczych. Był pierwszym profesorem zwyczajnym polskiej Politechniki Gdańskiej na Wydziale Chemicznym. Jednocześnie w latach 1947–1950 profesor na Wydziale Farmaceutycznym gdańskiej Akademii Lekarskiej, 1947–1950 kierownik działu biochemii Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdańsku. Od maja 1950 w Warszawie, gdzie kierował (utworzoną 5 maja) Katedrą Chemii Ogólnej Wydziału Lekarskiego tamtejszej Akademii Medycznej oraz Działem Chemii Fizjologicznej Instytutu Gruźlicy.
Autor i współautor publikacji naukowych (w języku polskim, niemieckim, francuskim i angielskim) z biochemii (enzymologia i metabolizm drobnoustrojów). Autor m.in. monografii Współczesne poglądy na budowę i czynności enzymów (1936). Badał kinetykę reakcji enzymatycznych, wpływu rozpuszczalników organicznych na reakcje esteraz (jego największym odkryciem było stwierdzenie, że enzymy są aktywne nawet w prawie czystych rozpuszczalnikach organicznych), syntezy estrów (wysunął oryginalną hipotezę mechanizmu katalizy esterazowej, polegającej na aktywowaniu alkoholu i estru przez ich łączenie się z protonem), a także metabolizm prątków gruźlicy (teoria badawcza o aktywności enzymów w prawie czystych rozpuszczalnikach organicznych). Stworzył podstawy nowoczesnej enzymologii i zastosowania w światowym przemyśle syntezy estrów. Od lat trzydziestych XX wieku uważano go w Europie za wybitnego eksperta w dziedzinie esteraz i lipaz.
Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego w 1937, Polskiego Towarzystwa Badań Naukowych nad Gruźlicą (1934–1950), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1946 członek korespondent), od 16 VI 1950 członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1948–1950 był przewodniczącym Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju, wojewódzkiego oddziału w Gdańsku. W 1950 został laureatem Nagrody Państwowej II stopnia w dziedzinie nauk lekarskich za prace z biochemii w leczeniu gruźlicy. Od 2002 Wydział Chemiczny PG przyznaje nagrodę dla młodych naukowców jego imienia.
Zginął w wypadku samochodowym podczas podróży do Gdańska (wypadł na zakręcie z samochodu prowadzonego przez prof. Jerzego Morzyckiego). Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był dwukrotnie żonaty: z Marią z domu Lewińską, żołnierką AK (pseudonim Stasia), która poległa 6 IX 1944 w czasie powstania warszawskiego; po raz drugi z Janiną z domu Langer (28 I 1918 – 19 VIII 1981 Warszawa). Pozostawił syna Antoniego Jana (ur. 22 V 1946 Łódź), profesora nauk fizycznych UW.
Bibliografia:
Ciemnołoński Janusz, Kamiński Zbigniew, Sym Ernest Aleksander Teofil (1893–1950), w: Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku, t. 2, Gdańsk 2004, s. 122–131.
Politechnika Gdańska 1945–1970. Księga Pamiątkowa, red. Barbara Mielcarzewicz, Gdańsk 1970, s. 228.
Pionierzy Politechniki Gdańskiej, red. Zygmunt Paszota, Janusz Rachoń, Edmund Wittbrodt, Gdańsk 2005, s. 629.
