POMNIK KRÓLA JANA III SOBIESKIEGO
| < Poprzednie | Następne > |
POMNIK KRÓLA JANA III SOBIESKIEGO, na obecnym Targu Drzewnym, autorstwa Tadeusza Barącza (rzeźba) i Juliana Markowskiego (cokół), w miejscu pomnika Żołnierzy; odlany z brązu w Wiedniu (w zakładzie Artura Kruppa); 7 ton wagi, 8 m wysokości, odsłonięty 20 XI 1898 we Lwowie, symbolizuje triumfy polskiego oręża.
Do postaci króla Jana III Sobieskiego pozował lwowski przedsiębiorca i instruktor jazdy konnej Marian Stipal, pradziad gdańskiego fotografa, Leszka Jerzego Pękalskiego.
Wyobraża króla Jana III w tradycyjnym stroju narodowym (żupanie i kontuszu), z buławą w wyciągniętej prawej ręce, na koniu przeskakującym nad przewróconą armatą, koszem faszynowym, strzaskaną lawetą i porzuconym buńczukiem z półksiężycem. Nawiązuje do pomnika z 1787 roku znajdującego się w Łazienkach w Warszawie.
Odsłonięty 20 XI 1898 jako symbol triumfów polskiego oręża, pierwotnie (do 1950) stał we Lwowie, na skwerze między Wałami Hetmańskimi a al. Legionów, zwrócony ku południowemu wschodowi (skąd zagrażało miastu niebezpieczeństwo rosyjskie). Po wojnie, po zaniechaniu planu przemianowania go na pomnik Bohdana Chmielnickiego, został przywieziony do Warszawy i tymczasowo ustawiony przy pałacu w Wilanowie; pozostawał w dyspozycji Prezydium Stołecznej Rady Narodowej.
Starania o jego pozyskanie prowadziły Gdańsk, Kraków i Wrocław. Ze strony Gdańska rozmowy rozpoczęli w początkach jesieni 1961 przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Stanisław Szmidt i I sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR Eugeniusz Szwarczyk. Rozważano różne miejsca jego lokalizacji w Gdańsku. Forowano Bastion Św. Elżbiety przy Wałach Jagiellońskich, wymieniano także Targ Węglowy, plac przed kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (między Kaplicą Królewską a ul. Grobla I i Złotników), oraz obecny Targ Sienny.
4 V 1965 przewodniczący Prezydium MRN w Gdańsku Tadeusz Bejm poinformował o przygotowaniach do transportu pomnika z Warszawy do Gdańska i wyborze jako miejsca jego ustawienia Targu Drzewnego. Nośność gruntu pod fundamenty pomnika badał i zabezpieczył zespół prof. Romualda Cebertowicza i gdański „Geoprojekt”. 10 V 1965, po trzech dniach transportu, pomnik dotarł do Gdańska. Do 9 czerwca prace rekonstrukcyjne prowadzili przy nim konserwatorzy z gdańskiego oddziału Przedsiębiorstwa Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków. W ich trakcie między innymi zamurowano wewnątrz cokołu tablicę mówiącą o lwowskim rodowodzie pomnika („Królowi Janowi III. Miasto Lwów”), pominięto tablicę z nazwami pól bitewnych leżących na obszarach ówczesnego ZSRR, dodano tablicę z informacją o Janie III Sobieskim. Rzeźba została postawiona na cokole 10 VI 1965.
Do 20 VI 1965 trwały prace w otoczeniu pomnika, prowadzone przez Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Ogrodniczych. Placyk i przecinające go dróżki otrzymały nawierzchnię z kolorowych płyt (czerwone, białe, szare i czarne), wykonane przez Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Produkcji Pomocniczej nr 1 w Gdańsku. Po prawej i po lewej stronie pomnika ustawiono murek z piaskowca o wysokości 80 cm.
Pomnik – usytuowany w kierunku zachodnim, co miało symbolizować niebezpieczeństwo ze strony Niemiec – odsłonięto 26 VI 1965. O godzinie 18.00 sekretarz Komitetu Centralnego PZPR i poseł ziemi gdańskiej Zenon Kliszko przeciął wstęgę przy dźwiękach hymnu narodowego w wykonaniu kompanii honorowej Wojska Polskiego. W latach 70. i 80. XX wieku pod pomnikiem organizowano antykomunistyczne demonstracje, rozpędzane przez Milicję Obywatelską i Służbę Bezpieczeństwa. Obecnie pod pomnikiem organizowane są przede wszystkim uroczystości z okazji świąt państwowych. Przez wiele lat, w dniu imienin Jana, gdańskie kwiaciarki składały pod nim wieńce.
W latach 1995–1997 przeprowadzono renowację pomnika, między innymi zrekonstruowano brakujący herb królewski i odtworzono tablice (zostały wykonane z piaskowca przez Czesława Gajdę), również tę z napisem „Królowi Janowi III. Miasto Lwów MDCCCXCVIII”, ważącą 200 kg, która – odsłonięta z rusztowań na czas wakacji 25 VI 1995 – została skradziona 30 lipca tego roku. Otoczenie pomnika odnowiono w 1998 według zmodyfikowanego projektu Hanny Klementowskiej (pierwotny zakładał przerzedzenie drzew w celu lepszego wyeksponowania obiektu). W latach 1999–2000 pomnik otrzymał iluminację. Po raz kolejny odnawiany był w czerwcu 2019.
