GONSALO GRATIANUS, mincerz
| < Poprzednie | Następne > |
GRATIANUS GONSALO (? Antwerpia – pochowany 5 VIII 1605 Gdańsk), jubiler, mincerz pochodzenia włoskiego. Wywodził się z osiadłych w ośrodkach miejskich Niderlandów włoskich kupców i przedsiębiorców. Syn Gratianusa (pochowany 7 I 1602 w gdańskim kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) wieku 92 lat). Przed 1568 mincerz na dworze księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna w Królewcu. Po śmierci tego władcy przeniósł się z ojcem do Gdańska, 22 IX 1571 uzyskał obywatelstwo miejskie. Był prawdopodobnie jednym z pierwszych Włochów, którzy osiedlili się na stałe w Gdańsku.
Podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym podpisał 31 VII 1577 umowę z miastem na kontrasygnowanie obcych i wybijanie nowych dukatów gdańskich, pozbawionych wizerunku króla. Stanął tym samym na czele mennicy tzw. „złotej”. Jego wspólnicy, bracia Hans i Caspar Goebelowie produkowali w tym samym czasie monety bite ze srebra (w tzw. mennicy „srebrnej”). Monety wybijane przez niego opatrzone były na obramowaniu rewersu specjalnym gmerkiem w kształcie trójkąta. Mennica „złota”, w przeciwieństwie do „srebrnej”, pracowała do końca wojny, zakończonej kompromisowym układem między królem a miastem 12 XII 1577. Znajdowała się na gruncie pozyskanym wraz z ręką wdowy po nieznanym bliżej jubilerze, Reginy, przy Heilige-Geist-Gasse (ul. św. Ducha) na gdańskim Głównym Mieście (w dokumencie zawierającym propozycję podziału majątku z 26 IX 1595 opisowo wskazano jej lokalizację: „pomiędzy posesjami Gottharda Wattsona i Hansa Schoeppingsa”).
Dysponował ponadto posesją przy Pfefferstadt (ul. Korzenna) oraz drugim gruntem na Starym Mieście, przy północnym odgałęzieniu Kanału Raduni w sąsiedztwie Wielkiego Młyna, na rogu ul. Korzennej i ul. Wielkie Młyny. Ta druga lokalizacja posłużyła do wznowienia, za zgodą króla, działalności menniczej w 1582. Fragment ul. Wielkie Młyny, przy którym znajdował się zakład, zaczęto nazywać Starą Mennicą (Alte Münze). Położenie staromiejskiej mennicy odnotowywano na planach jeszcze w XVIII wieku, ulica istniała do 1854.
Oprócz mennicy w Gdańsku prowadził w latach 1582–1587 mennicę królewską w Malborku. Zgodnie z wyliczeniami Philipa Klüvera, nadzorującego ją z ramienia Rady Miejskiej, w pierwszym roku funkcjonowania zakładu (1582) wypuszczono do obiegu 21 600 ówczesnych [srebrnych] groszy, a w ostatnim (1587) wyprodukowano 320 000 groszy. Mennica na Starym Mieście zakończyła działalność w kilka miesięcy po śmierci Stefana Batorego. Do działalności menniczej powrócił raz jeszcze po uzyskaniu koncesji od podskarbiego koronnego Jana Firleja (14 V 1590) i przywileju króla Zygmunta III Wazy (15 IX 1591), prowadząc na spółkę z Casparem Goeblem w latach 1592–1601 mennicę Prus Królewskich w Malborku. Jej filią był prywatny zakład menniczy otworzony około 1593 w podgdańskich Siedlcach.
Ożenek zapewnił mu również grunty na Siedlcach. W 1597 procesował się o jedną z leżących tu posesji z pasierbem po zmarłej małżonce, bliżej nieznanym Niclasem. 24 VI 1579 zawarł dziesięcioletni kontrakt na dzierżawę gruntu na Siedlcach, należącego do Winholta Speymanna (krewny burmistrza Johanna Speymanna). Roczny czynsz z tytułu dzierżawy wynosił 10 złotych polskich (300 groszy). W 1584 objął w obrębie Siedlec w dzierżawę folwark należący do klasztoru brygidek, tzw. Nonnenacker (w sąsiedztwie obecnej ul. Zakopiańskiej).
Około 1589 nabył dwie dobrze nasłonecznione kotliny na południe od Suchanina, na stokach Cygańskiej Góry, nadające się do uprawy winorośli i być może przez niego samego nazwane Kleine oraz Grosse Weinberg (Mały i Wielki Winnik), później Kleine Molde i Grosse Molde (obecnie odpowiednio ul. Wyczółkowskiego oraz ul. Skarpowa). Rozwinęła się tu co najmniej od końca XVI wieku produkcja popularnego w sąsiedztwie Gdańska wina zwanego hochlandzkim („wyżynnym”). Natomiast na znajdującym się w sąsiedztwie obu Winników wzgórzu, nazwanym w późniejszym czasie Srebrną Górą (Silberberg), funkcjonowała wspomniana wyżej prywatna mennica, wspólna inicjatywa Gonsalo i Goebla. Według sporządzonej 26 IX 1595 propozycji podziału majątku dysponował ponadto ogrodem nabytym od gdańskiego obywatela Hansa Hausmanna oraz dzierżawił siedleckie sołectwo (na stokach przeciwległej do Suchanina Chełmskiej Góry – Stolzenbergu). Z kolei zestawienie płaconych przezeń czynszów z 24 XI 1597 wymieniało na terenie Siedlec dodatkowo ogród chmielowy oraz mieszkania dla rzemieślników (w tym złotnika i kotlarza). W lipcu 1596, jak odnotował Eberhard Böttischer, w należących do niego ogrodach w Siedlcach miano przeprowadzić negocjacje między delegacją miasta Gdańska a biskupem włocławskim Hieronimem Rozrażewskim w sprawie zwrotu katolikom kościoła NMP oraz przekazania klasztoru brygidek i jego dóbr jezuitom, jednak ostatecznie do rozmów nie doszło.
Od 1570 żonaty był z Reginą. Doczekał się synów Gratianusa (ur. ok. 1578), Carla (chrzest 8 III 1580), Augusta (chrzest 8 II 1583) i Martina (chrzest 15 XII 1589) oraz córek Reginy (pochowana 19 III 1601 w kościele NMP pod płytą nr 163) i Heleny. Najstarszy syn, Gratianus, zapisany został w styczniu 1590 do Gimnazjum Akademickiego, w 1597 objął ogród nabyty od Hausmanna, w 1615 jako właściciel Winnika procesował się z „biednymi ludźmi” („arme Leute”) z sąsiednich posesji. Starsza z córek, Regina, wyszła 3 III 1591 za mąż za obywatela gdańskiego Heinricha Meithena (1568–1622). W 1603 procesował się z zięciem o pożyczone pieniądze oraz zaległy posag. Wygrał proces i uzyskał korzystny dla siebie wyrok 26 III 1604, jednak prawdopodobnie nie odzyskał wszystkich posiadanych przez siebie posesji i gruntów.
Pochowany 5 VIII 1605 w krypcie kościoła NMP, pod numerem 95. W tym samym kościele, w krypcie nr 445, pochowano 17 IV 1626 jego zmarłego – prawdopodobnie bezpotomnie – syna Gratianusa.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe w Gdańsku 300,60/2, [Księga obywatelska główna z lat 1536-1522], s. 211; 300,R/Bb, 30 [Supliki Gracjana Gonsalo i wyciągi z ksiąg urzędowych… 1579-1615]; 354/351, Marien Totenbuchregister, 71, 75.
Polska Akademia Nauk, Biblioteka Gdańska Ms 943, Bericht was durch H. Gratianus Gonsalo Müntzmeister an Ungarischen Gulden gemuthet, und durch mich Philip Klüver verordneten Werdeut auffgebogen und geprobiret worden…
Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register” von Eberhard Bȍtticher (1616). Transkription und Auswertung, bearb. von Ch. Herrmann und E. Kizik / Kronika Kościoła Mariackiego w Gdańsku. „Historisches Kirchen-Register” Eberharda Böttichera (1616), opr. Christopher Herrmann i Edmund Kizik, Köln–Weimar–Wien 2013, s. 567
Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536-1814, t. I, wyd. Andrzej Groth, Dariusz Kaczor, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Gdańsk 2019, s. 111.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 53.
Bogucka Maria, Gumowski Marian, Gonsalo Gracjan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 8, 1959–1960, s. 278-279.
Januszajtis Andrzej, Z dziejów gdańskiej techniki, Gdańsk 2015, s. 155-156.
Kościelak Sławomir, Gdańsk a Italia – u genezy kontaktów na przełomie epok – średniowiecznej i nowożytnej, w: Włochy w Gdańsku, t. I, Gdańsk 2019, s. 160.
Kościelak Sławomir, Siedlce jako uposażenie klasztoru Brygidek i wieś pod zarządem Gdańska od XVI do XVIII wieku, w: Historie gdańskich dzielnic, t. 4: Siedlce, red. Leszek Molendowski, Katarzyna Kurkowska, Gdańsk 2022, s. 127-128.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 306.
