CHODACKI MARIAN, komisarz generalny RP, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
MARIAN STANISŁAW CHODACKI (15 VII 1898 Nowy Sącz – 26 VI 1975 Nowy Jork), ostatni komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej (RP) w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), patron gdańskiej ulicy. Syn Juliusza (ur. Tarnów), adwokata, doktora prawa, od 1896 w Nowym Sączu, współtwórcy i prezesa oddziału Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza w Nowym Sączu, współzałożyciela tamże Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w 1915 członka Powiatowego Komitetu Narodowego i Tymczasowego Komitetu Powiatowego, i Marii z Raczyńskich (1870 – 5 XI 1916 Nowy Sącz), działaczki patriotycznej. Brat Juliusza jun. (15 IX 1900 Nowy Sącz – 24 XII 1959 Poznań), prawnika, kapitana Wojska Polskiego, przed 1939 założyciela wielu teatrów amatorskich, aktora między innymi Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu, Dramatycznych w Poznaniu oraz Polskiego Radia, reżysera Teatru Miejskiego w Gnieźnie, autora przekładów sztuk teatralnych (głównie z hiszpańskiego).
W latach 1905-1909 uczęszczał do szkoły powszechnej w Nowym Sączu, następnie do gimnazjum, którego nie ukończył. Od 1912 członek Związku Strzeleckiego, w końcu 1913 dowódca "Strzelca" w okręgu nowosądeckim. Po wybuchu I wojny światowej,
4 VIII 1914 – na rok przed maturą – uciekł do Legionów Piłsudskiego, początkowo w 1 pułku piechoty I Brygady, od lipca 1915 w kadrach artylerii legionowej. Przeszedł prawie cały szlak I Brygady: przez Kielce, Szczucin, Nowy Korczyn, Opatowiec, Ostrowiec Świętokrzyski, po Warszawę i potem Wołyń. Od października 1916 w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego w Piotrkowie, od lipca 1918 podporucznik. W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego, brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej, 1 V 1920 awansowany na porucznika. Już po pokoju ryskim, w kwietniu 1921 zdał maturę w gimnazjum w Nowym Sączu i podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Porzucił je i maju 1922 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej, którą ukończył dwa lata później, mianowany kapitanem w 1923. Po ukończeniu Szkoły Wojennej pracował w „Dwójce” – Oddziale II Sztabu Generalnego – jako referent w Referacie „Zachód”.
W latach 1927–1931 attaché wojskowy w poselstwie RP w Helsinkach i Sztokholmie, od grudnia 1932 pracownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, od 1 VII 1933 radca ministerialny. Od 24 X 1935 radca w Poselstwie Polskim w Pradze. Należał do grona zaufanych ludzi marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Od 16 XII 1936 do 1 IX 1939 komisarz generalny RP (z tytułem ministra pełnomocnego). Przyczynił się do zjednoczenia gdańskiej Polonii i utworzenia 3 V 1937 Gminy Polskiej Związku Polaków. W II WMG prowadził aktywną politykę obrony polskich interesów, nagłaśniał antypolskie poczynania gdańskich nazistów. Zwracał uwagę, że w Gdańsku w wielu wypadkach trudno przeprowadzić wyraźną granicę między polskim a niemieckim żywiołem, a świadomość narodowa niektórych członków polskich organizacji stoi pod znakiem zapytania. 14 VII 1939 awansowany na stopień majora rezerwy. 23 VIII 1939 nakazał odesłanie wszystkie akt niejawnych do Warszawy, 24 sierpnia zarządził ostre pogotowie na Westerplatte i polecił ewakuować z Gdańska oficerów Oddziału II Sztabu Generalnego. 1 IX 1939 aresztowany około godziny 9.30 we własnym mieszkaniu przy ul. Gralathstrasse 2 (ul. Hoene-Wrońskiego), do 3 września przetrzymywany był w budynku Prezydium Policji przy Karrenwall 9 (ul. Okopowa), wieczorem w hotelu „Vanselow”, rankiem 4 września, z innymi pracownikami Komisariatu Generalnego, wywieziony do Tilsit (Tylża, obecnie Sowietsk, obwód kaliningradzki, Rosja), gdzie 5 września wymienieni zostali na niemieckich dyplomatów zatrzymanych w Polsce. 7 września dotarł do Wilna, z kolumną Ministerstwa Spraw Zagranicznych przedostał się do Kut, 17 września po południu przekroczył granicę rumuńską i przez Bukareszt trafił do Francji, gdzie 24 września w Paryżu zgłosił się u ambasadora Łukasiewicza. Jego cenną kolekcję mebli i książek w Gdańsku zagrabili Niemcy. Podczas II wojny światowej służył w Wojsku Polskim we Francji i Anglii, pracował w konsulacie RP w Nowym Jorku, od 1 IX 1943 w randze ministra pełnomocnego był szefem tajnej placówki wywiadu Estezet. W latach 1944–1945 był także polskim oficerem łącznikowym przy amerykańskiej służbie wywiadowczej Office of Strategic Services. Po wojnie pracował w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, w latach 1949–1951 był jego dyrektorem wykonawczym.
Odznaczony między innymi Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari (1921), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1931), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1939), trzykrotnie Krzyżem Walecznych (1919 i dwukrotnie 1921). Od kwietnia 1921 żonaty bezdzietnie z Haliną (26 XII 1904 Warszawa – 9 III 2000 Nowy Jork), córką Stanisława Patschke (4 X 1871 Niechcice koło Piotrkowa Trybunalskiego – 8 XII 1917 Warszawa), profesora maszynoznawstwa i termodynamiki technicznej, rektora Politechniki Warszawskiej 1916/1917 i 1917/1918, i Bolesławy Jadwigi z domu Śliwickiej (1874 – 2 VIII 1917 Warszawa), między innymi w Gdańsku od 1937 stojącej w Gdańsku na czele Naczelnego Komitetu Ochronkowego (przedszkolnego), w latach 1937-1939 przewodniczącej Rady Głównej Pracy Kobiet. Pochowany w Nowym Jorku, po śmierci żony skremowane zwłoki obojga zostały sprowadzone do Polski i złożone w grobie rodziny Patschke na Starych Powązkach w Warszawie. 11 III 2019 Minister Obrony Narodowej awansował go do stopnia podpułkownika, 9 maja tego roku ustanowił patronem Centrum Kształcenia Służby Wywiadu Wojskowego. Od 11 V 1995 patron ulicy w Gdańsku-Letnicy. 10 I 2023 w sąsiedztwie siedziby Muzeum II Wojny Światowej odsłonięto poświęcony mu pomnik-obelisk, 7 czerwca tego roku tablicę upamiętniającej Komisarzy Generalnych RP w II WMG z jego nazwiskiem – na budynku byłej siedziby Komisariatu Generalnego RP w II WMG (obecnie rektorat Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego), 28 września tego roku tablicę pamiątkową umieszczoną na fasadzie I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza w Nowym Sączu.
Bibliografia:
Czy wiesz kto to jest?, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938, s. 101.
Mikos Stanisław, Działalność Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Warszawa 1971.
Mikos Stanisław, Wolne Miasto Gdańska Liga Narodów 1920–1939, Gdańsk 1979.
Mikos Stanisław, Chodacki Marian, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 209-210.
Smyrgała Dominik, Marian Chodacki 1898-1975, Szczecin 2019.
