BRAMA CMENTARNA, przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (Mariackim)
| < Poprzednie | Następne > |
BRAMA CMENTARNA przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP), przy ul. Piwnej, między kamieniczką przy ul. Chlebnickiej 51 a miejscem po nieodbudowanym po 1945 domu przy ul. Piwnej 40, na końcu uliczki o dawnej nazwie Erdbeergasse (przed 1717 do 1795), co mogło oznaczać ulicę Poziomkową albo Truskawkową.
Jedyna pozostałość po murze otaczającym niegdyś teren, na którym zbudowano kościół NMP. Teren ten określono w dokumencie z 1342/1343 jako cmentarz (Kirchhof). Wewnątrz muru powstała biegnąca dookoła kościoła uliczka Pfarrhof (Dziedziniec lub Plac Farny), spolszczona w 1945 na ul. Plebania. Od zachodu, północy i wschodu mur z czasem ustąpił miejsca zabudowie. Od południa powstały niskie zabudowania z mieszkaniami pracowników kościoła i warsztaty pracujących dla niego rzemieślników. W późniejszych czasach zostały udostępnione innym użytkownikom, którzy je rozbudowali i dodali piętra.
Od początku w murze były trzy przejścia z bramami: 1) przed wieżą kościoła, 2) na wprost obecnej ul. Kaletniczej i 3) omawiana brama Cmentarna. Wiodła przez nią droga łącząca Ratusz Głównego Miasta ze znajdującą się w transepcie kościoła bramą Wysoką (lub Rady). Bramy w murze, z wyjątkiem Cmentarnej, w XIX wieku rozebrano wraz z resztkami muru. W 1945 ściany sąsiednich kamieniczek runęły pod wpływem pożarów, co spowodowały znaczne uszkodzenia bramy. Odbudowano ją pobieżnie w 1971, z uzupełnieniem niektórych części i dodaniem przypory od zachodu. Rozpoczęty w 2022 remont również tylko częściowo przywrócił dawny stan.
Nazwa bramy Cmentarnej (Kirch Hoff Thor, później Kirchhoftor) wynika z historii. W wydawnictwach sprzed 1945 nazywano ją łukiem bramnym (Torbogen). Istnieje też oboczna, nieoficjalna nazwa: Brama Zakochanych. Wiąże się ona ze sztychem z początków XX wieku gdańskiego malarza Paula Kreisela, który w jej prześwicie przedstawił młodzieńca grającego na gitarze serenadę dla dziewczyny wyglądającej przez okno kamieniczki po prawej stronie.
Brama składa się z dwóch warstw. Właściwa brama jest późnogotycka, zbudowana w początkach XVI wieku z cegły. Ma otwór przejścia zamknięty u góry słabo zaznaczonym ostrołukiem, nad którym znajduje się belkowanie ograniczone u dołu i góry profilowanymi gzymsami. W polu między gzymsami mogła znajdować się inskrypcja. W 1551 twórca podpisany inicjałami W.C. ozdobił bramę kamienną dekoracją. Po obu stronach bramy po bokach przejścia dodał kolumny z przewiązkami w połowie wysokości, ozdobione groteską, a od strony kościoła w górnych partiach także wicią roślinną. Kapitele kolumn mają postać interpretowaną jako pąki lotosu. Na belkowaniu stoi kamienny łuk ze słabo zaznaczonym ostrołukiem. Podpiera go pięć czworobocznych słupków z kanelowanymi (rowkowanymi) ściankami, ograniczonych u dołu i u góry elementami przypominającymi bazy i kapitele doryckie. Po bokach nasady i na szczycie wieńczą łuk trzy kamienne kule: dolne z krzyżami (jeden do niedawna był zachowany) i chorągiewkami, na których była data 1551. Kulę szczytową mógł zdobić kogucik, pokazany na sztychu Bertholda Hellingratha.
Szczególna wartość bramy wynika z faktu, że jest ona jedyną pozostałością muru otaczającego niegdyś kościół, ponadto ma jedną z pierwszych w Gdańsku dekoracji renesansowych.
Bibliografia:
Katalog Zabytków Sztuki Gdańsk Główne Miasto, Warszawa 2006.
Volmar Erich, Danzigs Bauwerke und ihre Wiederherstellung, Danzig 1940.
