KARFFYCZ ADRIAN, rzeźbiarz
| < Poprzednie | Następne > |
ADRIAN KARFFYCZ (Karfycz, Kaffrycz; Karftycz; Korvick) (1490? – po 1540), rzeźbiarz. Notowany w Gdańsku w latach 1526–1540 w związku z pracami w Dworze Artusa. W 1533–1534 wykonał dla Ławy św. Reinholda płaskorzeźbiony Triumf (niezachowany), kapitele (nie zachowane 23 z 60), ramy do obrazów, personifikacje ciał niebieskich oraz cnót, wśród których były między innymi: Księżyc, Słońce, Wenus, Merkury, Mars, Jupiter, Saturn, Miłość, Siła i Sprawiedliwość (niezachowane) i figurę patrona Ławy, w 1534 – wraz z mistrzem Pawłem – także kapitele i ramy do obrazów (w tym tzw. rondele – półkoliste ramy snycerskie) dla Ławy św. Krzysztofa. W 1536–1540 dla Ław Malborskiej, Szyprów i Sądowej wyrzeźbił również kapitele i ramy do obrazów (w tym także rondele), w latach 30. XVI wieku – także z mistrzem Pawłem – elementy wieńczące ażurowe płyciny w górnej partii fryzu boazerii Ławy św. Krzysztofa.
Większość wymienionych elementów zostało 16 VI 1942 zdemontowanych i wywiezionych do miejscowości Wordel ( Orlinki) na Wyspie Sobieszewskiej przez członków tzw. Baugruppe Keibel, zespołu ewakuującego zabytki w obliczu nadchodzącego frontu. Można przypuszczać, iż miejsce ewakuacji w Orlu zostało splądrowane lub spalone przez wojska radzieckie w marcu 1945. Część elementów musiała być przewieziona w inne miejsca, 27 VI 1945 w kościele św. Jana Chrzciciela w Żukowie odnaleziono między innymi jego figurę św. Krzysztofa, 26 X 1945 w Kolbudach fragmenty wspomnianych rondeli, w 2004 przekazano ze składnicy konserwatorskiej w Gdańsku-Oliwie uznaną za zaginioną wyrzeźbioną przez niego ramę wraz z polichromowanymi płycinami do zaginionego obrazu Madonna z Dzieciątkiem Martina Schonincka.
Był jednym z pierwszych w Gdańsku twórców, którzy posługiwali się w snycerce formami w pełni renesansowymi. Jego św. Reinhold ukazany jest w klasycznym kontrapoście, ma na sobie antykizującą zbroję z motywami odwołującymi się do walk Herkulesa. Spośród personifikacji znana jest jedynie za pośrednictwem fotografii figura Saturna (zaginęła po roku 1945, pozostałe – w XIX wieku, najprawdopodobniej podczas wojen napoleońskich), wzorowana na drzeworycie Hansa Burgkmaira Starszego (1473 Augsburg – 1531 Augsburg) z 1510 roku. Na kapitelach ław brackich artysta wyrzeźbił twarze o zindywidualizowanych rysach i wyrazie, maski liściaste, putta i morskie smoki. Ramy do obrazów odznaczają się fantazyjną ornamentyką z motywami figuralnymi, przypominającą projekty graficzne Hansa Sebalda Behama (1500 Norymberga – 1550 Frankfurt nad Menem). Twórczość zdradza najwięcej powinowactw z ówczesną sztuką południowoniemiecką.
Błędnie przypisywano mu (między innymi Paul Simson) autorstwo także zaginionych, a pierwotnie umieszczonych w Ławie św. Rajnolda rzeźbionych herbów Polski – po prawej – i Gdańska – po lewej stronie arkady, ponad boazeryjnymi wieszakami na zbroje (herby zostały zrekonstruowane w latach 2010 (Gdańsk) i 2016 (Polska) przez rzeźbiarza Stanisława Wyrostka).
Autor wyrzeźbionej najstarszej znanej gdańskiej dewizy, umieszczonej w 1533 pod niezachowanym herbem w Dworze Artusa: Soli Deo Gloria (Bogu Jedynemu Chwała).
Bibliografia:
Darecka Katarzyna, Jastrzembska-Olkowska Izabela, Dwór Artusa w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020.
Pałubicki Janusz, Artyści i rzemieślnicy artystyczni Gdańska, Prus Królewskich oraz Warmii epoki nowożytnej. Skorowidz kwerendalny, Gdańsk 2019.
Polski Indeks Biograficzny, München 2004, s. 682.
