ŻETONY
| < Poprzednie | Następne > |
ŻETONY (Jetton, Marke, Zeichen), znak medalopodobny wybity w nieszlachetnym metalu, spełniający funkcje informacyjno-porządkowe, znany w miastach europejskich od późnego średniowiecza, wykorzystywany dla łatwiejszego rozliczania kupieckich ładunków, a także do dokumentowania wykonanej pracy; służyły jako liczmany, ułatwiając liczenie na poliniowanej desce (uproszczone liczydło).
Gdańskie żetony można podzielić (ze względu na wydawców) na: 1) Oficjalne miejskie (z kartuszem herbowym lub herbem), wydawane przez instytucje zależne od władz miasta (np. szpitale, ochronki, poszczególne kwartały). Spełniały one funkcje porządkowe, rozliczeniowe, socjalne, ułatwiały rozliczanie pracy na rzecz miasta, kontrolę osób napływających do Gdańska, służyły jako potwierdzenie praw do żebrania na terenie miasta oraz jako znaki potwierdzające prawo do pobytu w różnego rodzaju domach starości czy szpitalach dla niezamożnych obywateli.
2) Instytucji i osób prywatnych, wydawane przez cechy, kompanie kupieckie, indywidualnych kupców. Ułatwiały rozliczenia: własne żetony miały prawie wszystkie gdańskie spichrze (co ułatwiało obrót i rozliczanie magazynowanych i rozładowywanych towarów), cechy (łatwiejsze rozliczanie prac prowadzonych na ich rzecz, potwierdzały też prawo otrzymywania zapomóg ze środków cechowych przez ubogich czeladników i wyrobników). Prywatne żetony kupieckie (z wyobrażeniami gmerków, inicjałów, herbów czy symboli kupieckich lub handlowych) potwierdzały własność ładunków, służyły do rozliczania z miastem kosztów rozładunku i prywatnych transakcji między kupcami, niekiedy służyły jako liczmany i potwierdzenie pracy wykonanej na rzecz kantoru kupieckiego.
3) Instytucji kościelnych (szpitalne, pogrzebowe, komunijne, testamentowe, socjalne), pozwalały Kościołowi skutecznie wywiązywać się z nałożonych przez religię nakazów opieki religijnej i socjalnej. Najbardziej znaczącą grupę stanowią żetony komunijne, emitowane przez wszystkie gdańskie parafie. Tradycyjnie ich funkcja związana była z obowiązkiem odbywania dorocznej spowiedzi, potwierdzały one przystąpienie do spowiedzi, gwarantując jednocześnie udział w komunii świętej. Dla najbiedniejszych były znakiem umożliwiającym (po odbytej spowiedzi) uczestnictwo w darmowym posiłku wydawanym przez gdańskie kościoły z okazji świąt dla niezamożnych parafian. Zapisanie w testamencie przez umierającego bogatego parafianina dotacji na rzecz biednych lub jego parafii znajdowało wyraz w emisji żetonów z nazwiskiem donatora i datą śmierci. Żetony takie wydawano przy okazji pogrzebu, często dla biednych były one znakiem potwierdzającym udział w pogrzebie i przepustką do udziału w stypie. Oprócz nich kościoły wydawały żetony socjalne, umożliwiające korzystanie z pomocy istniejących przy parafiach szpitali oraz specjalne żetony gwarantujące najbiedniejszym prawo do żebrania w obrębie parafii.
