DWÓR ARTUSA

< Poprzednie

Następne >

Dwór Artusa, widok od strony północnej, 1894

Dwór Artusa, 1894

Wnętrze Dworu Artusa, około 1885

Dwór Artusa, Der Stadt Dantzigk..., 1687

Wnętrze Dworu Artusa

DWÓR ARTUSA (Curia Regis Artus), Długi Targ 44 oraz Stary Dom Ławy (nr 45), Nowy Dom Ławy (nr 43). Początkowo miejsce spotkań kupców gd., nast. siedziba giełdy, ob. obiekt muzealny.Nazwa nawiązuje do imienia legendarnego króla Brytów, Artura (V–VI w.), znanego m.in. z biesiadowania ze swymi rycerzami przy Okrągłym Stole. Dwory Artusa znane były już w XII –XIII w. w Anglii, Hiszpanii, Flandrii i Niemczech. W Gd. po raz pierwszy wspomniany 23 IV 1350. Według niektórych hipotez zał. przez Bractwo św. Jerzego (q bractwa strzeleckie). W 1370–79 staraniem wspólnoty (Compagny) bogatszych kupców gd. wybudowano nowy, większy budynek (na 2/3 pow. ob. D.A.). Na przeł. XIV i XV w. wstęp do niego nie przysługiwał kupcom o majątku poniżej 20 grzywien, rzemieślnikom, karczmarzom, drobnym sprzedawcom i tym, którzy utrzymywali się z pracy najemnej. Wstęp mieli członkowie Bractwa św. Jerzego. Kupiecki zarząd D.A. składał się z 4 wybieranych „starszych”, którzy dobierali sobie 4 „najstarszych wiekiem” jako „kolegów”, q Rada Miejska mogła dodatkowo dobrać 4 swoich rajców i wybierała 2 nadzorców (tzw. panów dworu), przed którymi „starsi” składali rozliczenia finans. 27/28 XII 1476 D.A. spłonął; zebrania przeniesiono do kamienicy przyLanggasse (ul. Długa), naprzeciwko q Ratusza Głównego Miasta (zw. Małym Dworem, później Starym Dworem). Gdy spłonęła 2–3 IV 1477, w 1477–79 ze środków Rady Miejskiej wybudowano nowy budynek D.A. na miejscu wcześniejszego (powiększonego o parcelę od wsch.), przekazany użytkownikom 2 XII 1481 (Mały lub Stary Dwór stał się kamienicą pryw.). Gotycka bryła D.A. zachowała się bez zmian, wielokrotnie przebudowywana fasada uzyskała ob. wygląd (w stylu niderl. manieryzmu) 1616–17 za sprawą Abrahama van den Blocka.

W XV w. z korzystających z D.A. kupców wykształciły się tzw. ławy: Ława Bractwa św. Rajnolda (Reinholdsbank, wzmiankowana od 1481, skupiająca mieszczan gd. pochodzących z Nadrenii); Ława Lubecka, zw. też Ławą Bractwa św. Krzysztofa (Christopherbank, w źródłach pisanych od 1482, skupiająca mieszczan gd. pochodzących z Lubeki); Ława Trzech Króli (Heilige-Drei-Könige-Bank, wzmiankowana od 1483, skupiająca tzw. „przyjaciół”); Ława Malborska (Marienburger Bank, od 1487, skupiająca kombatantów q wojny trzynastoletniej); Ława Holenderska (Holländische Bank, od 1492, zał. przez kupców gd. i niderl.); Ława Szyprów / Żeglarzy (Schifferbank, od 1508, oparta na więziach zawodowych); Ława Marii / Ława Naszej Kochanej Pani (Marienbank / Unser-Lieben-Frauen-Bank, istniała do 1534, z braku członków połączyła się z Ławą św. Reinholda); Ława Sędziów (Schöffenbank, od 1543).

Ławy zajmowały ściśle określone miejsca w Wielkiej Hali, wykorzystując D.A. jako miejsce życia towarzyskiego, i to gł. dzięki ich fundacjom powstał bogaty wystrój wnętrza. Do najstarszych jego elementów należą pochodzące z końca XV w. obrazy Okręt Kościoła i Oblężenie Malborka nieznanego autorstwa; rzeźba q św. Jerzego; rzeźba św. Jakuba. Program ideowy wystroju ukształtował się w XVI – pocz. XVII w. Większość zachowanych eksponatów pochodzi z lat 30. i 40. XVI w.; stworzona wówczas formacja była uzupełniana do ok. 1588. Kolejna faza fundacji to przeł. XVI i XVII w. (np. 1592 ufundowano ladę piwną, 1593 emporę dla muzyków). Późniejsze dzieła stanowiły mniej lub bardziej konsekwentne uzupełnienie wcześniejszego wystroju. Do największych należały niezachowane obrazy o moralizatorskim przesłaniu: Orfeusz wśród zwierząt Vredemana de Vries i Sąd Ostateczny q Antoniego Möllera; w programach dekoracji Ław św. Reinholda, Lubeckiej i Malborskiej pojawił się wątek Dziewięciu Dobrych Bohaterów i Dziewięciu Dobrych Bohaterek, wyrażający się w scenach o tematyce antycznej (Ława Bractwa św. Reinholda), starotestamentowej (Ława Lubecka) i chrześc. (Ława Malborska). Wśród bohaterów Ławy Malborskiej znajdowała się rzeźba króla pol. Kazimierza Jagiellończyka oraz cykl malowideł Łukasza Ewerta „Pochód triumfalny Kazimierza Jagiellończyka po zdobyciu Malborka”. W 1545–46 wzniesiono tzw. Wielki Piec (dzieło Georga Stelzenera, 1994–95 odbudowane po zniszczeniach z 1945). Na ceramicznych kaflach umieszczono wizerunki władców europejskich reprezentujących przeciwstawne obozy rel.-polit.: katolicki i protest. Do najcenniejszych w Polsce należą zawieszone tu modele okrętów (m.in. najstarszy w zbiorach pol., XVI-wieczny model okrętu, feluka śródziemnomorska) i zbroje turniejowe z końca XV i pocz. XVI w. Odnaleźć można liczne motywy heraldyczne, morskie, egzotyczne i zoomorficzne. W 1530–1742 D.A. pełnił także funkcję miejsca, w którym odbywały się otwarte posiedzenia sądowe q Ławy Miejskiej (co 2 tygodnie, w piątki). Na potrzeby sądu w 1549 Rada Miejska nabyła sąsiednią kamienicę, od strony ob. ul. Kramarskiej, noszącą nast. nazwę Stary Dom Ławy (Długi Targ 45), z czasem połączoną bezpośrednim przejściem z D.A. W 1651 w piwnicach (przechowujących do tego czasu piwo) urządzono punkt sprzedaży wina (Ratskeller, Piwnica Rady, powiększona nast. o piwnice Nowego Domu Ławy, ob. restauracja Piwnica Rajców), z wejściem w przedprożu przykrytym kopułą, od 1656 w samym D.A. zaprzestano urządzania biesiad. Na podstawie umowy z 1709 z q Johannem Glosemeyerem, ze względu na wzrastające potrzeby sądowe, nabyto i przebudowano w stylu barok. należącą do niego sąsiednią kamienicę (Długi Targ 43), od strony q Zielonej Bramy, również połączoną przejściem z D.A., tzw. Nowy Dom Ławy, oddaną do użytku 1712. Stary Dom Ławy sprzedano w pryw. ręce (m.in. własność od 1763 q Johanna Uphagena, 1822–1942 q Korporacji Kupców, czasowo siedziba q Akademii Handlowej). Dwór Artusa był siedzibą Ław i centrum życia kult. i towarzyskiego elit Gd. do 1742, kiedy decyzją Rady Miejskiej przekształcony został w kupiecką giełdę (postulat przeznaczenia D A na giełdę zgłaszali gd. kupcy już w 1592). Pełnił też funkcję obiektu reprezentacyjnego: przyjmowano w nim monarchów, odbywały się spotkania towarzystw nauk., koncerty. W 1755 kupcy gd. zamówili u Heinricha Meisnera rzeźbę (naturalnej wielkości) króla pol. Augusta III Sasa, ustawioną w środku D.A. (w 1831 zarządzeniem nadprezydenta prowincji von Schöna przysunięta do lady piwnej). Od 1806 w Nowym Domu Ławy mieścił się urząd kamlarski (q Kamlaria), od 1849 siedziba prus. Commerz- und Admiralitäts-Collegium (Kolegium Handlu i Admiralicji). W 1861 przed D.A. Friedrich Schinkel wybudował trzypoziomową, prostokątną i reprezentacyjną przybudówkę (obejmującą także q fontannę Neptuna), rozebraną w 1871 po wizycie w Gd. cesarza Wilhelma i. W 1901 zamknięto na stałe gł. wejście do D.A. od strony Długiego Targu; jako reprezentacyjny przedsionek służyła frontowa część Nowego Domu Ławy, przebudowana gruntownie 1900–01 (w części tylnej mieściła biura giełdy). Nowe wejście uzyskało wygląd hist. sieni występującej w gd. kamienicach (stąd przednia część Nowego Domu Ławy nazywana jest q Sienią Gdańską). Wnętrze wypełniono dziełami rzemiosła gd. i hol. z kolekcji q Lesasera Giełdzińskiego. Przed II w. świat. D.A. uzyskał status obiektu muzealnego.

W 1945 uległy zniszczeniu sklepienia (w 70%; odbudowane 1949–52) i szczyt elewacji (odtworzony w 1957); z Nowego Domu Ławy pozostały tylko przednia i tylna elewacja. Przeznaczony na obiekt muzealny (ob. oddział q Muzeum Historycznego Miasta Gd.), do 1993 odzyskał 70% swojego dawnego wystroju. Otwarty dla zwiedzających 18 IV 1997 włącznie ze Starym Domem Ławy (do 1984 siedziba Towarzystwa Ekonomicznego) i Nowym Domem Ławy (z Sienią Gd.); w tym ostatnim ekspozycja zabytkowego wyposażenia wnętrza gd. kamienicy (oparta na oryginalnym wystroju z końca XIX w., zachowanym w pałacu w Kłaninie). Obecnie zespół pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Główną zęścią jest Wielka Hala o pow. ok. 400 m² i wys. 11 m, z wspartym na 4 granitowych filarach sklepieniem palmowo-gwiaździstym. Dwór jest miejscem wydarzeń z życia społ.-polit. Gd. (m.in. podejmowane są wybitne osobistości, odbywają się uroczystości nadania q honorowego obywatelstwa Gd., podpisywane są umowy gosp. TD