Stoisko uliczne Domu Książki, lata 60. XX wieku
KSIĘGARSTWO, rozpowszechnianie książek (rękopiśmiennych i drukowanych) w Gdańsku należy łączyć z pierwszą biblioteką w mieście, powołaną 24 VI 1413 przy q kościele NMP (q Andreas Slommow). W tym czasie do Gdańska przybywały głównie książki rękopiśmienne o tematyce liturgicznej, prawniczej i filozoficznej. Narodziny księgarstwa w obecnym tego słowa znaczeniu było efektem wynalazku druku. Początkowo książki do Gdańska sprowadzano przy pośrednictwie wyjeżdżających na studia zagraniczne i dzięki kontaktom handlowym. Pierwsi zawodowi księgarze pojawili się w Gdańsku pod koniec XV wieku. Czasowo przebywał w Gdańsku Ambrosius Schrotter, oferujący około 100 pozycji, których tytuły reklamował w rękopiśmiennym katalogu. Kolportażem książek w Gdańsku zajmowali się również miejscowi introligatorzy oraz drukarze, m.in. rodzina q Rhode (q drukarstwo). Zawód księgarza usamodzielnił się w XVII wieku, kiedy konkretne osoby głównie importowały książki oraz inwestowały w edytorstwo dzieł mogących przynieść zysk. Dzięki dużym kontaktom handlowym w Gdańsku można było nabyć książki zarówno z Hiszpanii czy Niderlandów, jak i Cesarstwa Rosyjskiego. Sprzedawano też czasopisma, prasę oraz kalendarze, w efekcie Gdańsk był jednym z największych ośrodków księgarskich w Rzeczypospolitej. Działali w Gdańsku tacy księgarze, jak Balthasar Andreae (wydawca słownika q Nicolausa Volckmara), czy Jakob Weiss (wydawca „Polnische Novellen”). W 1617 roku, na podstawie zezwolenia Rady Miejskiej, działalność księgarską rozpoczął w Gdańsku q Casper Förster sen. Wyspecjalizował się w rozprowadzaniu druków muzycznych, m.in. zaopatrywał w materiały nutowe królewską kapelę. W roku 1633 otrzymał od króla pozwolenie na prowadzenie księgarstwa na terenie całej Polski. Nawiązał stały kontakt z Antwerpią, skąd, jako jedyny w Polsce, sprowadzał katolickie publikacje. W 1637 księgarnię przejął, początkowo współpracując z ojcem, Georg Förster jr. Kolportując dzieła znanych polskich autorów, stworzył z niej jeden z największych tego typu ośrodek w ówczesnej Rzeczypospolitej. Księgarnia miała liczne filie, m.in. w Warszawie, Lublinie, Krakowie, także w Amsterdamie. W roku 1647 Georg Förster jr otrzymał od króla tytuł bibliofila królewskiego. Ocenia się, że podczas swojej działalności wydał w Gdańsku ponad 80 pozycji. Wobec wzrostu wśród gdańskiego patrycjatu zainteresowań kupnem cenionych książek w 2. połowie XVII wieku zaczęto urządzać aukcje, na których sprzedawano książki z kolekcji zmarłych osób. Od XVIII wieku stałe miejsce aukcji (również i innych ruchomości) znajdowało się przy Tagnetergasse (ul. Tandeta). Organizacją aukcji zajmowali się najczęściej księgarze, zwykle publikujący drukowane katalogi oraz ogłaszający o nich informacje. Stałe stoisko sprzedające książki znajdowało się w Dworze Artusa. W 1728 roku swoją księgarnię przy Jopengasse (ul. Piwna) uruchomił q Georg Markus Knoch, specjalizujący się w publikacjach bibliograficznych oraz polonikach (współpracujący w tym m.in. z q Gotfrydem Lengnichem). Zakład przejął po nim Daniel Meissner. Od lat 80. XVII wieku w Gdańsku działała przy Langgasse (ul. Długa) filia znanej firmy drukarsko-wydawniczo-księgarskiej rodziny Waesberge. Wydawała ona m.in. historię Gdańska q Reinholda Curickego. Dużą działalność księgarską w latach 1761–1805 prowadził także drukarz q Daniel Ludwig Wedel.
Największe księgarnie w Gdańsku XVI–XVIII w.*
| Nazwisko i imię księgarza
|
Lata działalności
|
| Baltazar Andreae
|
1594–1626
|
| q Casper i Georg Försterowie
|
1617–1660
|
| q Georg Markus Knoch
|
1728–1759
|
| rodzina van Waesberge
|
lata 80. XVII wieku – 1768
|
| Johann Heinrich Rüdiger
|
1739–1760
|
| Johann Christian Schuster
|
1755–1771
|
| Daniel Meisner
|
1760–1767
|
| Peter Andreas Penarier
|
1764–1776
|
| Samuel Gottlieb Fischer
|
1770–1787
|
| q Adolf Heinrich Troschel
|
1791–1810
|
*Poza działającymi przy drukarniach.
PP
|
Tabela: Księgarnie 1800–1945
Księgarnie 1945–1990. W latach 1945–1946 powstały w Gdańsku pierwsze po II wojnie światowej księgarnie prywatne i spółdzielcze. Ich rozwój zablokował dekret o upaństwowieniu i przejęciu przez powstałe 1 I 1950 Państwowe Przedsiębiorstwo Dom Książki. W latach następnych w Polsce i Gdańsku działały okresowo tylko małe prywatne antykwariaty, nieodgrywające roli na rynku księgarskim. Zmiany ustrojowe i systemowe z roku 1989 spowodowały złamanie w 1990 monopolu Domu Książki i rozpoczęcie reprywatyzacji rynku księgarskiego. Powstały księgarnie prowadzone przez osoby prawne i fizyczne, nowo założone, jak i przejęte od Domu Książki. Częste zmiany ich lokalizacji, nazw firm, jak i właścicieli, nie pozwalają na pełne przedstawienie ich dziejów w latach 1991–2010. PP MrGl
Księgarnie prywatne, spółdzielcze i państwowe w latach 1945–1959
| 1946
|
Atlas
|
ul. Grunwaldzka 47
|
| 1948
|
Książka, Spółdzielnia Wydawnicza
|
ul. Jana z Kolna 8
|
| 1949–1950
|
Książka i Wiedza, Spółdzielnia Wydawnicza
|
ul. Jana z Kolna 8
|
| 1948–1950
|
Czytelnik, Spółdzielnia Wydawnicza
|
ul. Grunwaldzka 8
|
| 1948–1950
|
Nauka
|
ul. Barlickiego (ul. Dmowskiego) 5
|
| 1949–1950
|
Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych
|
ul. Miszewskiego 16
|
| 1946–1950
|
Księgarnia Gdańska (zob. Aleksander Krawczyński)
|
ul. Grunwaldzka 66
|
| 1950–1959
|
Gdański Antykwariat Naukowy (zob. Aleksander Krawczyński)
|
1950–1953 ul. Grunwaldzka 66
|
| 1953–1959 ul. Marchlewskiego (Dmowskiego) 15
|
| MrGl
|
Księgarnie Państwowego Przedsiębiorstwa Dom Książki w latach 1950–1990
| 1950–1990
|
pl. Sikorskiego 1, od 1953 pl. Gorkiego 1 (ul. Podwale Grodzkie 9)
|
| 1950–1951
|
ul. Jana z Kolna 8
|
| 1950–1960
|
al. Grunwaldzka 8
|
| 1950–1985
|
al. Grunwaldzka 76/78 (Antykwariat Naukowy)
|
| 1950–1990
|
ul. Barlickiego 1, od 1953 Marchlewskiego 1 (ul. Dmowskiego)
|
| 1950–1990
|
ul. Barlickiego 5, od 1953 Marchlewskiego 5 (ul. Dmowskiego), po 1970 antykwariat
|
| 1951–1990
|
al. Grunwaldzka 94/96
|
| 1952–1990
|
ul. Długa 62/63
|
| 1952–1990
|
ul. Jedności Robotniczej 22 (Trakt św. Wojciecha)
|
| 1952–1990
|
ul. Miszewskiego 16
|
| 1953–1980
|
al. Grunwaldzka 66
|
| 1952–1990
|
ul. Łowczyńskiego 8 (ul. Góreckiego)
|
| 1955–1990
|
ul. Kartuska 80
|
| 1958–1990
|
Stocznia Gdańska, ul. Doki 1
|
| 1958–1990
|
ul. Chopina 40
|
| 1958–1990
|
al. Grunwaldzka 126/128
|
| 1960–1990
|
al. Grunwaldzka 107/109, następnie nr 111/113 (Naukowa)
|
| 1960–1990
|
ul. Heweliusza 32
|
| 1960–1990
|
ul. Grobla II 12/14
|
| 1963–1990
|
ul. Miszewskiego 5
|
| 1964–1972
|
ul. Racławicka 8
|
| 1964–1990
|
pl. Komorowskiego
|
| 1965–1990
|
ul. Wyspiańskiego 25
|
| 1971–1990
|
ul. Krzywoustego 25
|
| 1973–1990
|
ul. Manifestu Połanieckiego 36
|
| 1974–1990
|
ul. Śląska 66C
|
| 1974–1990
|
ul. Rajska 6
|
| 1975–1990
|
ul. Pomorska 88
|
| 1976–1990
|
ul. Grobla I 13 (Antykwariat Naukowy im. A. Krawczyńskiego)
|
| 1978–1990
|
ul. Łagiewniki 56 (Ossolineum)
|
| 1979–1990
|
Długi Targ 37/38 (Klub Międzynarodowej Prasy i Książki)
|
| po 1982 – 1990
|
ul. Paderewskiego 11
|
| po 1982 – 1990
|
ul. Opolska 3
|
| po 1982 – 1990
|
ul. Gdańska 2
|
| 1988–1990
|
ul. Dragana 17
|
| MrGl
|
