WEIDNER JOHANN, pastor kościoła NMP
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN WEIDNER (zm. 23 III 1575 Gdańsk), pastor kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP). Urodzony we Wrocławiu. W maju 1556 podjął studia na uniwersytecie w Wittenberdze, gdzie uzyskał tytuł magistra filozofii. W 1560, wraz z przebywającym również w Wittenberdze Heinrichem Mollerem, zaproszeni zostali do Gdańska, Moller objął urząd rektora gdańskiego Gimnazjum, on urząd pastora kościoła NMP, w miejsce odwołanego Franza Burcharda. W kościele, wówczas symultanicznym (dzielonym z katolikami), przypadło mu prowadzenie luterańskich nabożeństw przy nieistniejącym obecnie ołtarzu św. Mikołaja (znajdującym się przy filarze południowym drugiej pary filarów). Kazania głosił natomiast z ambony usytuowanej naprzeciwko tego ołtarza, przy filarze północnym. W 1567 ustąpił pierwszeństwa Johannowi Kitteliusowi ( Kittelowi), który został naczelnym kaznodzieją (oberster Prediger), pierwszym pastorem tej świątyni i jednocześnie seniorem gdańskiego Ministerium Duchownego. Został jego zastępcą, tzw. drugim pastorem (pastor secundarius).
Cieszył się sławą najelokwentniejszego swego czasu spośród gdańskich kaznodziejów w głównym kościele miasta (eloquentissimus apud Gedanensis in templo primario orator). Zaliczał się do grona zwolenników radykalniejszej w niektórych aspektach wersji luteranizmu, tzw. filipistów (zwolenników poglądów Filipa Melanchtona). W wywołanym w 1561 sporze o tzw. reliquiae (pozostałe po nabożeństwie resztki z Wieczerzy Pańskiej) poparł pisemnie stanowisko drugiego pastora kościoła NMP, Veita Neubera, negującego – w opozycji do poglądów kaznodziei z tej samej świątyni, Erharda Sperbera – ich sakramentalną wartość. W latach 1561–1567 mocno atakował stanowisko w tej sprawie jednego ze „sperberian”, Benedicta Morgensterna, byłego już wówczas pastora kościoła św. Katarzyny. W czerwcu 1562 brał udział w dyspucie, tzw. kolokwium w Toruniu, podczas którego obie strony usiłowały się wzajemnie (bezskutecznie) przekonać. Zasłużył po niej u oponentów na miano „mistrza kacerzy” (Ketzermeister). W późniejszym czasie to jednak stanowisko jego i Veita Neubera okazało się zwycięskie.
W drugim z wewnątrzluterańskich sporów teologicznych, w wywołanym w 1569 sporze o obrzęd egzorcyzmowania podczas udzielania sakramentu chrztu opowiedział się – jak większość ewangelickich duchownych w Gdańsku z Johannem Kittelem na czele – za odstąpieniem od tej czynności. Miedzy innymi w 1571 był sygnatariuszem listu-zapytania w tej sprawie, wystosowanego do wydziału teologicznego uniwersytetu w Wittenberdze. Z powodu bezkompromisowej postawy w tym sporze omal nie utracił stanowiska, poparła go jednak Ława Miejska oraz ogół obywateli miasta. Ostatecznie w 1574 głoszone przez niego odrzucenie obrzędu egzorcyzmu stało się obowiązującą normą w praktyce gdańskiego Kościoła luterańskiego.
W okresie bezkrólewia po śmierci króla polskiego Zygmunta II Augusta, 9 XI 1572, przejął z diakonem kościoła NMP, Joachimem Gudau (Gudoviusem) główny ołtarz tej świątyni, obsługiwany dotąd (zgodnie z wolą jej patrona, polskiego monarchy) przez duchownych katolickich. Luteranie po raz pierwszy sprawowali wówczas przy nim Wieczerzę Pańską. Dzień ten uznano za datę ostatecznego przejęcia kościoła NMP przez protestantów (do 1945).
Wraz z Ambrosiusem Stübnerem i Alexandrem Glaserem opublikował rozprawę teologiczną Christliche Erinnerung aus Gottes Wort, in diesen Sterbens-Läufften (Chrześcijańskie wspomnienie Słowa Bożego, w tych chwilach umierania; Danzig 1564). W 1577 wydano w Gdańsku pośmiertnie ostatnie jego wygłoszone tuż przed śmiercią w Wielkim Poście 1575 kazanie Eine Predigt auff Sontag Judica über das Evangelium Joh. am 8 gethan durch den Achtbarn Ehrwirdigen und wolgelarten Herrn M. Johann Weidnern seligen Predigern in der grossen Pfarrkirchen der löblichen Stadt Dantzigk, welche seine letzte Predigt gewesen im Jar 1575, da er bald den 24 Martii hernach aus dieser Welt abgeschieden [Danzig] 1577.
Zmarł na apopleksję w konfesjonale, podczas słuchania spowiedzi wielkanocnej. Jego krewny, najprawdopodobniej brat, Michael Weidner, również wrocławianin i magister filozofii, był w latach 1569–1579 diakonem w kościele św. Piotra i Pawła na Starym Przedmieściu i zmarł w Gdańsku pełniąc tę funkcję. Niewykluczone również, że urodzony w Gdańsku i rozpoczynający w marcu 1584 naukę w gdańskim Gimnazjum Akademickim Johann Weidner był jego krewnym (synem lub bratankiem).
Bibliografia:
Album Academiae Vitebergensis ab A. Ch. MDII usque ad A. MDLX, ed. Carolus Eduardus Foerstemann, Lipsiae 1841, s. 318.
Athaenae Gedanenses Ephraima Praetoriusa, wyd. M. Brodnicki, tłum. M. Otto, Gdańsk 2016, s. 80, 82, 366, 368.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580-1814, opr. Z. Nowak, P. Szafran, Warszawa-Poznań 1974, s. 44.
Hirsch Theodor, Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs, Th. 1, Danzig 1843, s. 349, 453.
Hovda Bjørn Ole, The Controversy over the Lord’s Supper in Danzig 1561-1567. Presence and Practice – Theology and Confessional Policy, Goettingen-Bristol 2028, s. 33, 128-130, 132, 134, 151, 170.
Kościelak Sławomir, Rola duchownych ewangelickich śląskiego pochodzenia w organizowaniu Kościoła luterańskiego w Gdańsku (Prusach Królewskich) w XVI-XVII wieku, w: Reformacja między ideą a realizacją. Aspekty europejskie, polskie, śląskie. Reformation: zwischen Idee und Ihrer Umsetzung. Europäische, Polnische und Schlesische Aspekte, red. Lucyna Harc, Gabriela Wąs, Kraków 2019, s. 135-136.
Rhesa Ludwig, Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreussen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 32, 78.
Schnaase Eduard, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmäßig dargestellt, Danzig 1863, s. 31, 48, 49, 53, 54, 55, 56, 58, 548, 586.
