PRZYBYSZEWSKI STANISŁAW, dramaturg, pisarz, patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI (7 V 1868 Łojewo, Kujawy – 23 XI 1927 Jaronty, Kujawy), dramaturg, pisarz, eseista, patron gdańskiej ulicy. Syn wiejskiego nauczyciela Józefa i Doroty z Grąbczewskich. Uczył się w niemieckim gimnazjum w Toruniu, a następnie w Wągrowcu, gdzie w 1889 zdał maturę. Studiował w Berlinie architekturę i medycynę (studiów nie ukończył). Od 1892 pisał filozoficzne eseje, artykuły do „Gazety Robotniczej” (wychodzącej w Berlinie dla polskiej emigracji), związał się z Martą Foerder; w 1893 ożenił z Norweżką Dagny Juel (8 VI 1867 Kongsvinger (Norwegia) – 5 VI 1901 Tyflis (obecnie Tbilisi, Gruzja)), z którą miał syna Zenona (28 IX 1895 Kongsvinger – 27 XI 1988 Middelfart (Dania)), adoptowanego Westrup i córkę Ivi (Iwę; 5 X 1897 Kongsvinger – 30 XI 1990 Lund (Szwecja)) , adoptowaną Westrup, zamężną Dahlin, primo voto Bennet. We wrześniu 1898 przybył do Krakowa, gdzie do 1900 redagował „Życie”, uchodząc za artystycznego przywódcę Młodej Polski. Po tragicznej śmierci Dagny w Tyflisie (zastrzelona przez kochanka w czerwcu 1901) mieszkał w Warszawie (1901–1905), Toruniu (1905–1906), Monachium (1906–1919). Związał się z Jadwigą, żoną Jana Kasprowicza, która porzuciła dla niego męża (w 1905 została żoną Przybyszewskiego), oraz z malarką Anielą Pająkówną, z którą miał córkę Stanisławę Przybyszewską.
W latach 1917–1918 był współpracownikiem ukazującego się w Poznaniu czasopisma „Zdrój”. Od 1917 rozpoczął współpracę z lwowskim wydawnictwem „Lektor”, któremu w czerwcu 1920 sprzedał na wieczystą własność powieść Krzyk, w 1922 zaś De profundis i Dzieci szatana. W latach 1919–1920 mieszkał w Poznaniu, pracując od 1 XI 1919 do 30 IX 1920 w Dyrekcji Poczt i Telegrafów, gdzie pełnił funkcję kierownika biura tłumaczeń. Stworzył polską terminologię pocztową (Słownik terminologii technicznej, Słownik terminologii pocztowej i Regulamin wewnętrzny Dyrekcji Poczt i Telegrafów).
Po podpisaniu 15 VII 1920 umowy z Dyrekcją Polskich Kolei Państwowych w Gdańsku ( Dyrekcja Kolei), 17 lipca wynajął w Sopocie dwupokojowe mieszkanie (najpierw przy Große Unterführung 1 (ul. Podjazd), następnie przy Charlottenstrasse 14 (ul. Lipowa), 5 października rozpoczął pracę w Biurze Centralnym Dyrekcji PKP w Gdańsku jako tłumacz urzędowych druków, głównie z niemieckiego. Zajmował się także zbieraniem prasowych informacji o gdańskiej Dyrekcji Kolei, pisaniem odezw do strajkujących robotników kolejowych, wygłaszaniem dla nich odczytów (np. 10 XII 1920 „Powstańcom 29 XI 1830 r.”). Pracował w pokoju obok biblioteki w budynku Dyrekcji PKP przy Olivaer Tor 2–4 (ul. Dyrekcyjna). W maju 1921 rozpoczął współpracę z Komisariatem Generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG, pisząc artykuły do gazet w sprawie polskości Gdańska.
Organizował zbiórki pieniężne na remont budynku przy Am Weiβen Turm 1 (ul. Augustyńskiego), w którym miało działać Gimnazjum Polskie. Zabiegał o fundusze m.in. podczas wyjazdów z odczytami z okazji jubileuszu 30-lecia pracy pisarskiej do Wilna, Grodna, Białegostoku i Lublina 14–25 I 1922. Po otwarciu Gimnazjum (13 V 1922) Zarząd Gdańskiej Macierzy Szkolnej nadał mu tytuł honorowego członka tej szkoły. 16 II 1922 Polonia zorganizowała mu jubileuszową uroczystość w Kaiserhof (Dwór Cesarski) przy Heilige-Geist-Gasse 43 (ul. Świętego Ducha) w Gdańsku, a 18 lutego w Sopocie. 9 VI 1922 opublikował w „Gazecie Gdańskiej” artykuł Nasz Dom, 16 kwietnia powstał Komitet Założycielski Domu Polskiego, na którego budowę również przeprowadzał zbiórki pieniężne.
Podczas pobytu w Gdańsku ukończył powieść Il regno doloroso, ukazała się w jego przekładzie powieść Serce królów (Lwów 1922), powtórne wydanie Szlakiem duszy polskiej (Poznań 1917, 1922) oraz Szopen a naród („Pomorze” 1922). W Gdańsku rozpoczął pisanie Moich współczesnych, a w 1923 w „Lektorze” zaczęły wychodzić jego Dzieła... . W tym samym roku nastąpił kryzys w jego kontaktach z Macierzą Szkolną, wywołany szczególnie memoriałem wygłoszonym przez niego w marcu po wyborach nowego Zarządu. 5 VI 1923 w Gdańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauki i Sztuki powstał z jego inicjatywy Wydział Historyczno-Literacki. Z mecenasem Osuchowskim zajął się w tym czasie organizowaniem środków finansowych na czesne dla polskich studentów Technische Hochschule Danzig. Również w 1923, dzięki mieszkającemu w Sopocie rabinowi Abrahamowi Chenowi, poznawał tajniki kabały, Talmudu i Biblii, a podczas lekcji z Saulem Blumem doskonalił hebrajski.
Ponieważ nie służył mu mikroklimat Sopotu, praca urzędnicza go wyczerpywała, a częste nieobecności w pracy groziły zwolnieniem, zamyślał najpierw przenieść się do Torunia, wreszcie od 1 XI 1924 zamieszkał w Warszawie, w pałacu Pod Blachą, i rozpoczął pracę w cywilnej kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego. Chociaż w Moich współczesnych nie wspominał o latach przeżytych w Gdańsku, to jednak w innym miejscu pisał: „Te cztery lata – 1920–1924, które jako urzędnik Dyrekcji Kolei w Gdańsku przeżyłem, to jedyne, w których nie potrzebowałem życia przeklinać, bo nareszcie nie potrzebowałem się pocić z lęku, co jutrzejszy dzień przyniesie”. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za „wybitną twórczość literacką" (30 IV 1927).
Pochowany w rodzinnej kwaterze Znanieckich na cmentarzu przykościelnym w Górze (oddalonej o 4 km od miejsca urodzenia, Łojewa). Po wielu perturbacjach (m.in. zdefraudowaniu przez brata, Leona, funduszy ze społecznej zbiórki na ten cel) w 1931 wykonano tamże zachowany do dziś grobowiec, do którego przeniesiono ciało poety. W 1936 odsłonięto w Gimnazjum Polskim popiersie Przybyszewskiego wykonane i przekazane przez Alfonsa Karnego; w dziesiątą rocznicę jego śmierci ukazał się (dzięki wsparciu gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki) pierwszy tom jego listów, zebranych przez Stanisława Helsztyńskiego. Po II wojnie światowej jego imię nadano jednej z gdańskich ulic (ul. Kolonia Przybyszewskiego, Aniołki).
